گروه تشکل‌ها|
چند سالی است که شبکه‌های مجازی دارای نقش پررنگی در زندگی روزمره ما شده است. زمانی بود که همه ارتباطات از طریق جلسات برگزار می‌شد و جلساتی مانند کمیسیون‌ها، محلی برای گرفتن جدیدترین اخبار در حوزه‌های مختلف اقتصاد بود. امروز اما بسیاری از این گفت‌وگو‌ها در فضای مجازی برگزار می‌شود. تقریبا همه تشکل‌های فعال اقتصادی کشور دارای گروه‌های مختلف تلگرامی، وایبری و شبکه‌های دیگر مجازی و اجتماعی هستند. بسیاری از مباحث در همین شبکه‌های مجازی برگزار می‌شود و حتی شاهد رای‌گیری در این فضاها هستیم. اما سوال این است که آیا این شبکه‌های اجتماعی می‌توانند روزی جایگزین تشکل‌های بخش خصوصی شوند؟
شروع رای‌گیری‌های مجازی در تشکل‌ها
در دوره قبل اتاق بازرگانی عملا 2 گروه در اتاق بازرگانی ایران وجود داشت که به صورت اقلیت و اکثریت فعالیت می‌کردند. این گروه‌ها از شبکه‌های اجتماعی و در آن زمان وایبر استفاده می‌کردند و اوج استفاده مربوط به رای‌گیری درون گروهی در یکی از انتخابات نایب‌رییس بود. این روال
کم کم باعث شد که در دوره قبل اتاق‌های بازرگانی پیشنهاد ایجاد اتاق بازرگانی مجازی توسط اعضا مطرح شود.
حضور اعضا در جلسات هیات نمایندگان یکی از پرهزینه‌ترین جلسات ماهانه تشکل‌ها را رقم می‌زند. حدود 300 نفر از اعضای هیات نمایندگان اتاق ایران ساکن تهران نیستند و بر همین اساس هر ماه حداقل یک بار باید به تهران سفر کرده و این گردهمایی ماهانه هزینه‌های سفر و اقامت زیادی برای این تشکل در پی دارد. این هزینه جدا از هزینه فرصت حضور 300 چهره مطرح اقتصادی است که هر روز آنها درآمد زیادی ایجاد می‌کند.
بر همین اساس پیشنهاد ایجاد هیات نمایندگان به صورت مجازی و در قالب ویدیو کنفرانس‌ها مطرح شد. این موضوع حتی در دوره اخیر در دستور کار هیات رییسه نیز قرار گرفت و مسوولان فنی اعلام کردند، چنین کاری کاملا ممکن است اما تاکنون اجرایی شدن این طرح عملیاتی نشده است. در کنار هیات نمایندگان جلسات کمیسیون‌ها نیز با تاخیر بسیار برگزار می‌شود که علت آن همین عدم حضور اعضاست. با این شرایط به نظر می‌رسد حداکثر در دوره آینده اتاق بازرگانی شاهد حضور جلسات مجازی در هیات نمایندگان هستیم. این موضوع می‌تواند آغازی برای فعالیت مجازی تمامی تشکل‌های بخش خصوصی باشد. در حال حاضر بسیاری از تشکل‌های ایران ماهیتی ملی دارند. این تشکل‌های ملی دارای اعضای زیادی در سراسر کشور هستند اما عملا امکان برگزاری جلسات آنها بسیار محدود است. نتیجه این موضوع ریاست و محوریت نسبی تهرانی‌ها بوده است در حالی که می‌توان انتظار داشت با استفاده از پروژه جلسات مجازی این کار به صورت متفاوتی انجام شود.
جایگزینی نقش تشکل‌های نسل دوم با شبکه‌های اجتماعی
اما اگر مساله از زاویه بالاتری نگاه شود، متوجه احتمال تغییرات دیگری در ساختار تشکل‌ها به وسیله این ابزارهای مجازی می‌شویم. تشکل‌های نسل اول، تشکل‌هایی با وظایفی همچون ایجاد ارتباط میان اعضا درون تشکلی، حمایت از اعضا و افزایش قدرت چانه‌زنی و لابی میان تشکل‌ها بود اما این نقش به مرور افزایش یافت. در اوائل قرن بیستم میلادی و همگام با توسعه هرچه بیشتر تشکل‌های کشورهای توسعه یافته، رویکرد حاکمیت محور و غفلت از پتانسیل‌های جمعی منسوخ و ماموریت و رسالت جدیدی در تشکل‌ها تعریف شد، لذا تشکل‌های نسل دوم به سمت
عضو محوری، ایجاد ارتباط بین اعضا، خلق شبکه‌های کسب و کار و برقراری رابطه با فعالان اقتصادی کشورهای دیگر متمایل شدند و این هم افزایی رونق بیشتر کسب و کار را در پی داشت.
در 30سال گذشته تشکل‌های اقتصادی وظائف ویژه‌یی برای خود تعریف کرده‌اند و خوشبختانه افزایش سطح توسعه‌یافتگی در کشورهای مختلف باعث ارتقای تفکر و دانش مدیریتی شده است و بر همین اساس تشکل‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند نسبت به بهبود وضعیت جامعه از دریچه اقتصاد، حقوق بشر، فقر، محیط زیست، ایجاد ارتباطات گسترده با سایر سازمان‌های غیردولتی و جهانی، صندوق بین‌المللی پول و... متعهد شوند و در پی این دیدگاه تشکل‌های نسل سوم با تفکر جامعه محوری به مرحله ظهور رسیدند.
اما سوال اصلی این است که در چنین شرایطی چه میزان از این نقش‌ها توسط شبکه‌های اجتماعی عملیاتی می‌شود؟ موضوع ارتباط میان اعضا از طریق شبکه‌های اجتماعی ساده‌ترین استفاده از این پتانسیل است که اتفاقا همین سطح امروز مورد استفاده قرار گرفته است. اما در نسل دوم شبکه‌سازی یکی از اصل‌های اساسی تشکلی است. در حقیقت در نسل اول اعضا دور یکدیگر جمع می‌شدند تا بتوانند با کمک هم مشکلات صنف را حل کنند اما در تشکل‌های نسل دوم تشکل محل مذاکرات B2B و ابزاری برای گسترش روابط تجاری و بازاریابی اعضاست. طبیعتا در این شرایط می‌توان انتظار داشت که شبکه‌های مجازی حتی بهتر از جلسات حضوری بتواند در اقتصاد
نقش‌آفرین باشد.
امروز کانال‌های تلگرام بسیار بهتر از یک تشکل می‌تواند بحث بازاریابی بین بنگاهی را انجام دهد اما این شبکه‌های اجتماعی فاقد اعتبار تشکل‌ها هستند. حال اگر تشکلی معتبر چنین شبکه‌هایی را ایجاد کند نتیجه چه خواهد شد؟ همه اینها این نظریه را ایجاد می‌کند که در آینده شاهد ایجاد تشکل‌هایی مجازی در قالب تشکل‌های نسل دوم خواهیم بود. تشکل‌هایی که عملا تنها یک دفتر دارند اما در داخل شبکه‌های اجتماعی ارتباطات گسترده‌یی میان اعضای خود پدید می‌آورند.
تشکل‌های نسل سوم دارای قدرت نقش آفرینی در عرصه اجتماعی و دولتی هستند. شاید این نقش برای یک تشکل خصوصی کمتر در نظر گرفته شود اما برای کمپین‌های اجتماعی همین تشکل‌های مجازی می‌توانند بسیار نقش‌آفرین باشند.
فرهنگ تجاری جهان هنوز پاسخگو نیست
مجیدرضا حریری نایب‌رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین درباره نقش شبکه‌های اجتماعی در جایگزینی تشکل‌ها در گفت‌وگو با «تعادل» اعلام کرد: هنوز در شرایط فعلی شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای IT تنها در حد یک ابزار برای کمک به ارتباطات مطرح است و نمی‌توان تصور کرد که در آینده نزدیک بتوانیم شاهد ایجاد تشکل‌های مجازی باشیم.
به گفته حریری تشکل‌های صنفی از طریق ارتباط با اعضای خود می‌توانند، تقویت شوند به همین دلیل تمامی ابزارهای ممکن را در اختیار می‌گیرند و امروز شاهد هستیم که شبکه‌های مجازی و اجتماعی حتی جایگزین سایت‌های رسمی روابط عمومی تشکل‌ها شده است اما هنوز شرایط فرهنگ اقتصادی آماده پذیرش این کار به عنوان یک آلترناتیو برای تشکل نیست.
نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین افزود حتی در مذاکرات تجاری هم با وجود اینکه همه فکر می‌کردند شبکه‌های اجتماعی یا امکانات ویدیو کنفرانس می‌تواند جایگزین سفرهای تجاری شود هنوز مذاکرات رودررو حرف اول را می‌زند و برای امضای یک قرارداد تجاری حتما شاهد حضور افراد در جلسات گفت‌وگوی مستقیم هستیم. به همین دلیل نمی‌توان تصور کرد که در آینده نزدیک این فرهنگ به قدری تغییر کند که افراد تشکل‌ها را به صورت مجازی اداره کنند. حریری همچنین با اشاره به نقش مهم شبکه‌های مجازی افزود این شبکه‌ها امروز توانسته‌اند مانند یک اتاق فکر عمل کنند و حتی شاهد شکل‌گیری کنفرانس‌های مجازی در اقتصاد هستیم اما واقعیت این است که این جلسات برای تصمیم‌گیری نیست و تنها قالب نظرسنجی و گفت‌وگو دارد. به گفته نایب‌رییس اتاق ایران و چین اعتبار تشکل هنوز به وجود فیزیکی آن است به همین دلیل باید حتما دفاتر رسمی و سازمانی مشخص برای تشکل وجود داشته باشد و حتی فروشگاه‌های اینترنتی معتبر خود دارای ساختار اداری و تشکیلاتی گسترده‌یی در اقتصاد هستند.
مرحله اول پذیرش جلسات مجازی
در همین رابطه محمدرضا طلایی رییس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات و اقتصاد رسانه اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «تعادل» گفت: اصولا IT موتور محرک اقتصاد است و امروز مزیت اقتصادها بر اساس مزیت آنها در قدرت رقابت در بخش IT مطرح می‌شود و اطلاعات حرف اول را برای تقویت یک اقتصاد می‌زند اما در شرایط فعلی نمی‌توان شرایطی را متصور بود که IT جای نظام تشکلی کشور را بگیرد.
به گفته رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان نرم‌افزار ایران هنوز در مرحله‌یی هستیم که ابزارهای IT مانند شبکه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی تنها ابزاری در دست اقتصاد است. به گفته وی ما مدت طولانی است که امکان برگزاری ویدیو کنفراس در هیات نمایندگان اتاق ایران را داریم تا به جای یک جلسه در ماه شاهد 4 جلسه هیات نمایندگان در ماه باشیم اما این کار انجام نشده است. طلایی تاکید داشت: برای تسهیل ارتباط می‌توان روی این شبکه‌ها حساب ویژه باز کرد اما امکان جایگزین آنها در شرایط فعلی قیاس مع‌الفارغ است و هنوز در مراحل اولیه استفاده از IT در تشکل‌ها هستیم.
آینده‌پژوهی تشکلی
هم‌اکنون در جهان امکان شکل‌گیری شبکه‌های همکاری مجازی میان فعالان اقتصادی کاملا فراهم است. این موضوع در بخش‌هایی که اطلاعات اهمیت بیشتری و نقش روشن‌تری دارد مانند بازار سرمایه بیشتر دیده می‌شود و بر همین اساس فروم‌های تخصصی نقش پررنگی در عرصه اقتصاد ایفا می‌کنند. اگر قبول کنیم که روال حرکت تشکل‌ها به سمت تشکل‌های نسل دوم و سوم است طبیعتا در آینده نه چندان دور این فروم‌ها می‌توانند بخش مهمی از وظایف تشکلی را ایفا کنند. اما مشکل برنامه‌ریزی تشکلی امروز ماست. اگر اعتقاد داشته باشیم که 20 سال آینده فضای مجازی می‌تواند بسیاری از وظایف تشکلی را ایفا کند آنگاه سرمایه‌گذاری امروز تشکل‌ها در بخش ساختمان و ایجاد ساختار اداری دیگر معنی خاص نخواهد داشت و شاهد خواهیم بود که در سال‌های آتی بسیاری از این ساختارهای فیزیکی بلااستفاده باقی خواهد ماند.
