گروه انرژی نادی صبوری
شاید تا قبل از بالا گرفتن تحریم‌ها در ایران، عامه مردم برند «زیمنس» را با لوازم خانگی می‌شناختند. گذر سال‌ها و کمپرسورهای پارس جنوبی که زیمنس به واسطه تحریم‌ها از تحویل آن به ایران خودداری می‌کرد اما باعث شد همه با زوایای مختلف این کمپانی عظیم آلمانی آشنا شوند. کمپرسورهایی که هنوز هم با وجود رفع تحریم‌ها و توافق‌نامه زنگنه، وزیر نفت ایران با مدیرعامل شرکت زیمنس به طور کامل تحویل داده نشده است. حالا اما بحث‌های جدیدی در میان است. اسفند ماه سال گذشته و در جریان دیدار هیات بلندپایه آلمانی با مسوولان ایرانی، خبری مهم در حوزه برق مطرح شد که روز گذشته مهم‌ترین اتفاق در راستای آن رنگ عمل به خود گرفت. در آن تاریخ در حضور وزیر نیروی ایران و وزیر اقتصاد آلمان«موافقتنامه«یی میان شرکت زیمنس و شرکت مپنا صورت گرفت که بخشی از آن مربوط به همکاری دو شرکت در زمینه ساخت توربین‌های کلاس F و به نوعی انتقال تکنولوژی ساخت این نوع توربین به شرکت مپنا بود. از همان ابتدا نکات مبهمی درباره این «موافقتنامه» که وب سایت گروه مپنا بر خلاف وب سایت زیمنس برای توصیف آن از عبارت «قرارداد» استفاده کرده بود، وجود داشت. برای مثال در متن خبر
مپنا اشاره‌یی به قرارداد بسته شده میان این دو بخش درباره نیروگاه بندرعباس نشده بود درحالی که زیمنس این بند را نیز در متن خبر خود به تفضیل توضیح داده بود. شرکت مپنا همچنین در خبر منتشر شده خود در اسفند ماه هیچ اشاره‌یی به شرطی در این موافقتنامه در زمینه «تعداد» توربین‌‌هایی که قرار است در آینده از طریق همکاری مپنا و زیمنس ساخته شود، نکرده بود. در همان تاریخ اما زیمنس در متن خبر خود نوشت که طرفین توافق خواهند کرد تا بیش از 20 توربین گازی و ژنراتورهای مرتبط به آن را از طریق همکاری مشترک ارائه دهند. نکته‌یی که با مراسم روز گذشته در ساختمان وزارت نیرو و خبر حضور امروز حمید چیت‌چیان در اتاق بازرگانی بیشتر معنا می‌یابد. روز گذشته و با حضور عباس علی‌آبادی، مدیرعامل شرکت مپنا و حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو تفاهمنامه 5000 مگاواتی میان شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی و گروه مپنا منعقد شد. تفاهم‌نامه‌یی که 12توربین را شامل خواهد شد و چشم امید برای تعدادی دیگر از توربین را هم به دستان بخش خصوصی بسته است. در واقع در یک جمله ساده مپنا برای اجازه یافتن برای دریافت تکنولوژی توربین کلاس F به سفارش بیش از 20 توربین
احتیاج دارد که دولت تقریبا نصف آن را متقبل شده است. هیچ توضیح بیشتری درباره اینکه «موافقتنامه» با زیمنس با توجه به اینکه در وب سایت شرکت زیمنس برای زمان اجرایی شدن آن از عبارت «یک دهه آینده» استفاده شده تا چه اندازه تعهد اجرایی داشته و اساسا چنین شیوه حمایتی از شرکت «مپنا» تا چه اندازه با در نظر گرفتن عدم ایجاد انحصارگرایی در این زمینه اتخاذ شده، داده نشده است. گزارش «تعادل» در این باره همچنین نتایج تحقیقات درباره وضعیت فعلی توربین کلاس F و مدل SGT5-4000F که پیش از این مپنا مدعی شده بود بر سر آن با زیمنس به «قرارداد» رسیده است را در ادامه می‌خوانید. 2مارس سال 2016 وب سایت شرکت زیمنس در خبری نوشت که این شرکت با گروه مپنا به یک موافقتنامه دست یافته است. در متن این خبر آمده بود که در مرحله ابتدایی این موافقتنامه، یک لایسنس توافقی وجود دارد که براساس آن شرکت مپنا تکنولوژی تولید توربین‌های گازی کلاس F را به دست خواهد آورد. طرفین توافق کردند تا بیش از 20توربین گازی و ژنراتورهای مرتبط را در «یک دهه» آینده ارائه دهند. در بند بعدی به همکاری این دو گروه در نیروگاه بندر عباس و ارائه 2 توربین کلاس F از سوی زیمنس به
این نیروگاه اشاره شده و ادعا شده بود که یک واحد از این 2 توربین به زودی به ایران ارائه می‌شود. این دو شرکت همچنین تفاهم‌نامه‌یی در زمینه گسترش نقشه راه برق ایران و همکاری‌ها در حوزه EPC نیز امضا کردند.
اکنون و با گذشت حدود 2ماه از آن تاریخ، ناگهان وزارت نیرو از طریق شرکت مادر تخصصی تولید برق حرارتی اقدام به انعقاد 5000 مگاوات تفاهمنامه با مپنا به معنای تولید 12توربین گازی کرده است. صحبت‌های مطرح شده در طول مراسم عقد تفاهمنامه چه از سوی حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو و چه از سوی عباس علی‌آبادی، مدیرعامل شرکت مپنا نیز نکات قابل توجه فراوانی را به همراه دارد.
وزیر نیرو در یکی از مهم‌ترین صحبت‌های خود در این مراسم بیان کرده است که با همکاری دولت و بخش خصوصی «باید» زمینه انتقال تکنولوژی‌های توربین F به ایران فراهم شود. نکته قابل توجه استفاده از لفظ «باید» در صحبت‌های وزیر است که بخشی از آن خطاب به بدنه خصوصی ایران که ملزم به تبعیت و پیروی از دویت محسوب نمی‌شوند، است.
او در تشریح بیشتر مواضع خود حتی اظهار کرده است که بخش خصوصی ایران باید با خرید توربین، قطعات و تجهیزات نیروگاهی خود از مپنا مقدمات 5000 مگاوات دوم را قراهم کنند تا انتقال تکنولوژی توربین‌های F به ایران صورت گیرد. چیت‌چیان در نهایت به وضوح گفته است که «باید» 22توربین کلاس F در ایران تولید شوند.
عباس علی‌آبادی، مدیرعامل مپنا که می‌شود تصور کرد «بایدی» بودن این مساله را بیش از چیت‌چیان باور دارد در اظهارنظری جالب توجه گفته است که مپنا ماموریتی که از مدت‌ها پیش از سوی وزارت نیرو در زمینه ایجاد زیرساخت توربین کلاس F به آنها داده شده را عملی کرده و اکنون شایسته دریافت این تکنولوژی است.
اما مدیرعامل مپنا هیچ توضیحی درباره اینکه این زیرساخت‌ها اساسا چه مواردی را شامل می‌شده‌اند و درحالی که موافقتنامه میان زیمنس و مپنا تنها 2ماه پیش بسته شده این ماموریت از چه زمانی به این شرکت داده شده است، ارائه نکرد.
صحبت‌های قابل تامل علی‌آبادی در مراسم روز گذشته وزارت نیرو البته به همین جا ختم نشده است. او در بخش دیگری از اظهاراتش اعلام کرده است که اگر برای بخشی از نیروگاه‌ها سرمایه‌گذار بخش خصوصی پیدا نشود، مپنا خود جایگزین خواهد شد تا بتواند در آینده سرمایه‌گذار خصوصی پیدا کند.
جمله‌یی که فهم آن تا حدودی مشکل است چراکه در این حالت مپنا سفارش تولید توربین را به شرکت خود خواهد داد که احتمالا امری بی‌سابقه به حساب خواهد آمد.
علی‌آبادی همچنین بیان کرده است که با امضای قرارداد تامین این 12توربین که حدود 5 هزار مگاوات است، این کار کلید می‌خورد و در زمان حاضر تعدادی سفارش از بخش خصوصی نیز دریافت کرده‌ایم که به «احتمال زیاد» کار با همین اقدامات به انجام خواهد رسید. همین استفاده مدیرعامل شرکت مپنا از عبارت «احتمال زیاد» تا حدودی این مساله را که متعهد شدن زیمنس به انتقال این تکنولوژی زیر سوال است، شفاف می‌کند.
مورد عجیب SGT5-4000F
12 اسفند ماه سال گذشته، وب سایت مپنا در متن خبری نوشت که «عباس علی‌آبادی»، مدیرعامل گروه مپنا و «یو کازر»، مدیرعامل شرکت زیمنس در مراسمی رسمی با حضور وزرای دو کشور نسبت به انتقال فناوری ساخت توربین‌های کلاس F توافق کردند. با امضای این قرارداد پنج ساله، نخستین گام برای بومی‌سازی این توربین با نام تجاری SGT5-4000Fبرداشته می‌شود.
هر چند شرکت زیمنس در متن خبر خود اشاره‌یی به هیچ نوع توربین با نام تجاری به خصوص نکرده است اما توضیح بروشوری این نوع تجاری توربین کلاس F نشان می‌دهد که این توربین در رده توبین‌های با عملکرد بالا و هزینه تولید برق پایین محسوب می‌شود. هزینه پایینی که احتمالا یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های مپنا برای چشم دوختن به این نوع توربین است.
جریان بهینه‌سازی و خنک‌کننده این توربین در بالاترین سطح راندمانی توربین‌های گازی قرار دارد و برنامه تولید برق این توربین در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی نیز مقرون به صرفه‌ترین برنامه است. طبق اطلاعات مندرج در وب سایت شرکت زیمنس این توربین توانایی تولید برق در پهنای باند تا 307 مگاوات را فراهم می‌کند.
دوران افول کلاس F
شاید درحال حاضر برای کشوری مانند ایران که سال‌های سال از تکنولوژی‌های به روز دور مانده است دستیابی به توربین‌های گازی کلاس F اتفاقی تاثیرگذار و مناسب به نظر برسد اما واقعیت این است که روزگار افول این توربین‌ها کم کم آغاز شده است، به گزارش«تعادل» پایگاه خبری پاور انرژی ماه آگوست سال 2015 در گزارشی نوشت که برای نخستین‌بار در 20سال گذشته توربین‌های پیشرفته مانند M501J درحال سبقت گرفتن از توربین‌های کلاس F به عنوان بهترین انتخاب در نیروگاه‌های گازی هستند.
این مطلب با بررسی بازار توربین‌های گازی شمال امریکا اضافه می‌کرد که برای نخستین بار از زمان پیدایش این نوع از توربین‌ها، دیگر بیشترین سهم از بازار توربین‌های شمال امریکا در انحصار کلاس F نیست.
طبق این گزارش توربین‌های کلاس G, H و K نسبت به مدت مشابه سال گذشته خود در این مدت رشدی بیش از 2 برابر را در سهم بازار تجربه کرده بودند. تغییر روند بازار توربین‌های کلاس مختلف در سال‌های اخیر را در نمودار مشاهده می‌کنید.
توجه به این مساله از جایی حائز اهمیت بیشتر می‌شود که موافقتنامه میان زیمنس و مپنا تحویل کامل 20 توربین را معوق به گذر 10سال می‌کند. 10 سالی که نمی‌شود مطمئن بود جایگاه توربین‌های کلاس F و کارایی آنها نسبت به انوع جدید‌تر چه مقدار تغییر را تجربه خواهد کرد. البته فعلا باید منتظر ماند و دید که چیت‌چیان امروز تا چه اندازه در قانع کردن تاجران سر سخت اتاق بازرگانی به عقد تفاهمنامه با مپنا موفق خواهد بود.
