امیررضا سوری عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
امروزه عمده‌ترین هدف نظام مالیاتی کشورها تامین بخش مهمی از مخارج و ارائه خدمات اقتصادی و اجتماعی از جانب دولت است. در پی آن نظام مالیاتی می‌تواند در توزیع مجدد درآمد و رفع کاستی‌ها و کمبودهای نظام بازار موثر واقع شود، سطح واقعی و مطلوب مالیات وصولی به عواملی همچون سطح مورد نظر دخالت دولت در اقتصاد، کارآیی و عدالت مخارج عمومی، کارایی و عدالت ساختار مالیاتی و مدیریت نظام مالیاتی و... بستگی دارد. در این راستا سازمان مالیاتی کشورها موظف به اجرای مطلوب قوانین، تحقق عدالت و کارآسازی احکام جرایم مالیاتی است. کارایی قوانین مالیاتی، به‌کارگیری شایسته‌ترین و مطلوب‌ترین روش برای انجام آنست.
موضوع هزینه جمع‌آوری مالیات از نظر اقتصادی یکی از مهم‌ترین مسائل یک نظام مالیاتی مطلوب است.
که باید مورد توجه قرار گیرد. اگرچه حداقل نمودن هزینه‌های اداره و تمکین یا وصول درآمدهای مالیاتی مورد نظر با کمترین هزینه ممکن از جمله اهداف ساختاری نظام مالیاتی است، لیکن باید توجه داشت که حداقل‌سازی هزینه‌های جمع‌آوری هدف اصلی نبوده و باید آن را با توجه به شرایط و ساختارهای اداری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تعیین کرد. اگر هدف صرفا حداقل‌سازی هزینه باشد عملا با وصول مالیات‌های ساده یا اخذ مالیات از مودیان بزرگ می‌توان به این هدف دست یافت. لیکن این‌گونه نبوده و هدف اصلی طراحی یک ساختار مالیاتی است که به صورت کارا عمل کرده و هزینه‌های آن در سطح حداقل باشد.
علاوه بر تفاوت هزینه مالیاتی با توجه به کارآمد بودن نظام مالیاتی، هزینه جمع‌آوری مالیات برای انواع مالیات‌ها نیز متفاوت است. هرقدر مالیات پیچیده‌تر باشد هزینه اداری آن بیشتر خواهد بود و نیز هرچه مالیات‌ها جهت مراعات توزیع عادلانه‌تر درآمد و تخصیص بهینه منابع تنظیم شوند هزینه‌های اداری و اجرایی افزایش می‌یابند. تعیین بهینه هزینه وصول مالیات به ساختار اقتصادی و نیز ساختار نظام مالیاتی جامعه بستگی دارد.
یک رابطه مستقیم بین کارآیی نظام مالیاتی و هزینه وصول مالیات وجود دارد و در کشورهایی که نظام مالیاتی از کارآیی لازم برخوردار نیستند مثل اکثر کشورهای در حال توسعه، هزینه‌های وصول مالیات بالا بوده و مسائل فرار مالیاتی و فساد گسترده است.
بنابراین یکی از برنامه‌های اصلاحات مالیاتی در کشورهای مختلف کاهش هزینه‌های وصول مالیات از طریق افزایش کارآیی است. از جمله دلایل عدم کارآیی نظام مالیاتی عبارتند از: پیچیدگی ساختار قوانین مالیاتی، شیوه سنتی وصول مالیات، مدیریت ضعیف نیروی انسانی، تمکین پایین مودیان، عدم خدمات‌رسانی و عدم تجهیز نظام مالیاتی به تکنولوژی‌های جدید است. در این راستا جهت کاهش هزینه‌های وصول مالیات بایستی موارد نظیر بالا بردن درجه تمکین مودیان مالیاتی، ساده و شفاف کردن ساختار قوانین مالیاتی، به کارگیری تکنولوژی جدید در تشکیلات اداری مالیات‌ها (بهره‌برداری مناسب از رایانه)، توزیع عادلانه بار مالیاتی بین بنگاه‌ها و افراد بخش خصوصی، رواج شیوه خود اظهاری و کنترل تصادفی اظهارنامه‌ها و تلاش جهت بالا بردن فرهنگ مالیاتی مد نظر قرار گیرد.
