ممنوعیت کشت پنبه در منطقه مکران به شرط استفاده از پنبه تراریخته لغو شد
گروه اقتصاد اجتماعی|سپیده پیری|
دانشگاه سیستان و بلوچستان در روزهای 22 و 23 اردیبهشت ماه میزبان برگزاری نخستین همایش«ایمنی زیستی، سلامت محیطی، محصولات تراریخته » بود. در روز نخست این همایش که با هدف ترویج تولید و استفاده از محصولات تراریخته برگزار شده بود با سخنرانی علیرضا بندانی ریاست دانشگاه آغاز شد. سایر متخصصان حوزه مهندسی ژنتیک با بررسی وجوه مختلف این مسیله در قالب 8سخنرانی بر مواجهه علمی با این پدیده و تلاش برای روشنگری در میان آحاد جامعه به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر صحه گذاشتند. آنچه در سخنرانی‌های روز نخست این همایش گذشت به روایت آمار حکایت از آن دارد که در طول سالیان گذشته سطح زیرکشت محصولات تراریخته از 28 کشور تولیدکننده در سال 2012 به 30 کشور و به سطح زیر کشت 185میلیون هکتار در سال 2015 رسیده است. همچنین کشت اینگونه گیاهان از سال 1990 تا 2014 مورد توجه کشاورزان بوده است به‌طوری که تعداد کشاورزان حوزه محصولات تراریخته از 6میلیون در سال 2002 به 18میلیون در سال 2014 رسیده است. این موضوع حکایت از آن دارد که جهانیان با آگاهی از مزایای استفاده از محصولات تراریخته همچون افزایش سطح زیر کشت، ارتقای عمکرد محصول و افزایش گونه‌های گیاهی
با استفاده از دانش و فناوری‌های نوین به پیشگامی در این عرصه هم می‌اندیشند. این در حالی است که با تکیه بر دانش بومی جوانان ایرانی و مزیت‌های نسبی اقلیم این آب و خاک آستین‌ها را برای حفظ سلامت غذایی و بهداشتی آیندگان بالا بزنیم. امری که این روزها مهر تایید پژوهش‌ها و تحقیقات معتبر جهانی را دارد در صورت ادامه سیاسی کاری و سنگ‌اندازی از سوی ذی نفعان و سکوت عامدانه برخی دیگر بی‌گمان ما را در مقام پاسخگویی نسبت به آیندگان سرزمین‌مان قرار می‌دهد. اکنون نه تنها زمان
آگاهی بخشی و روشنگری در این عرصه است بلکه با دانستن مصرف سالانه 400گرم سم کشاورزی توسط هر ایرانی و مرگ 23هزار بیمار مبتلا به سرطان بر اثر مصرف این سموم باید کوتاهی و سکوت گذشته را بدون فوت وقت جبران کنیم. آنچه در زیر می‌خوانید گزارش «تعادل » از اختتامیه این همایش است.
حفاظت سالانه یک‌میلیون تن خاک
مطهره حسین‌پور عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی در نخستین سخنرانی روز دوم با تاکید بر اینکه 20سال از کشت تجاری محصولات تراریخته می‌گذرد در تبیین مزایای این فناوری از جنبه‌های گوناگون به ویژه حفاظت از محیط زیست گفت: «امروزه سموم موجود در گیاهان به عنوان یکی از معضلات جدی زیست محیطی مطرح است
در‌حالی‌که براساس پژوهش‌های صورت گرفته استفاده از محصولات تراریخته به میزان 37درصد از مصرف سم در کشاورزی می‌کاهد. از سوی دیگر این شیوه منجر به افزایش 22درصدی عملکرد محصول شده و توانسته حاشیه سود کشاورزان را به میزان 68درصد ارتقا دهد.»به گفته حسن‌پور نتیجه پژوهشی که داده‌های آن در بازه سال‌های 1996 تا 2013 جمع‌آوری و ارزیابی شده است نشان می‌دهد که در این سال‌ها میزان ماده موثره موجود در سموم شیمیایی به میزان 550میلیون کیلوگرم کاهش یافته است. از سوی دیگر با ترویج تولید و مصرف محصولات تراریخته و استفاده از علفکشهای کم‌خطر‌تر و قابل تجزیه امکان کاهش فرسایش خاک، افزایش نفوذ آب به خاک در نهایت منجر به حفاظت سالانه یک‌میلیون تن خاک می‌شود. وی در باب معرفی دیگر مزیت‌های استفاده از محصولات تراریخته به کاهش انتشار کربن اشاره کرد. موضوعی که در اجلاس تغییر اقلیم پاریس مورد تاکید کشورهای شرکت‌کننده قرار گرفت و همچنین مقرر شد کشورهایی که نتوانند انتشار گازهای گلخانه‌یی خود را تا سال 2020به میزان مشخص شده کاهش دهند مورد عتاب سایر متعهدین توافق‌نامه قرار می‌گیرند. بنابراین سیاست‌های کشور باید به سمت کاهش تولید کربن پیش
برود. البته این موضوع در سند زیست فناوری هم مورد تاکید قرار کرده و مکلف شده‌ایم که در راستای ظرفیت‌سازی برای رشد سه برابری استفاده از زیست فناوری برای پاک‌سازی محیط زیست بکوشیم. به گفته وی از آنجا که سالانه 700میلیون تن دی اکسید کربن در ایران تولید می‌شود و از این لحاظ ایران در وضعیت خطرناکی قرار دارد، استفاده از محصولات تراریخته می‌تواند موارد تعهد شده در توافق پاریس و سند زیست فناوری را محقق کند.
معادل حذف 12میلیون خودرو
عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی در ادامه گفت: «بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته محصولات تراریخته می‌توانند میزان انتشار دی اکسید کربن را 38میلیون کیلوگرم در سال کاهش دهند. این مقدار معادل است با حذف 12میلیون اتومبیل از جاده‌ها یا فراهم کردن کل سوخت مورد نیاز 5/2میلیون خانه در امریکا و حتی بسته شدن 4/7 کارخانه‌یی که سوخت و انرژی آنها از زغال سنگ فراهم می‌شود.»
وی در ادامه بررسی مزایای استفاده از محصولات تراریخته قابلیت زیست پالایی آنان اشاره کرد که قادرند محیط‌زیست آلوده را پاک‌سازی کنند. همچنین کمک به تنوع زیستی از چند جنبه و
به‌ویژه تنوع محصولات از دیگر مزایای در خور توجه این محصولات است. در تایید این گفته می‌توان از زبان آمار مدد گرفت. به عنوان مثال از 7هزار گونه گیاهی موجود برای مصرف انسان تنها 4 مورد سیب زمینی، برنج، ذرت و گندم نیمی از غذای کل جهان را تشکیل می‌دهند و 15محصول دیگر هم دو سوم غذای جهان را تامین می‌کنند. در چنین شرایطی کشت محصولات تراریخته می‌تواند نه تنها گونه‌های فراموش شده را دوباره زنده کند بلکه منجر به ایجاد تنوع گونه‌های گیاهی شود.
چغندر تراریخته مشاوره نمی‌خواهد
پیمان نوروزی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند به عنوان سخنران بعدی این همایش گفت:
در مناطق کشت چغندرقند، انواع علف‌های هرز در طول دوره رشد و نمو گیاه به وجود می‌آیند که برای رشد چغندرقند بسیار مضر هستند و باعث کم شدن میزان محصول و راندمان تولید قند آن می‌شوند. غفلت از علف‌های هرز در مزارع چغندرقند می‌تواند باعث کاهش 42درصد عملکرد شود. با استفاده از یک نوع علف‌کش عمومی که همه علف‌های هرز را از بین ببرد ولی گیاه زراعی مقاوم به آن نوع علف‌کش زنده بماند می‌توان ضمن کاهش خسارت علف‌های هرز در مزرعه باعث افزایش محصول و کاهش هزینه‌های سم و سمپاشی و افزایش درآمد کشاورز و کشت اقتصادی‌تر شد.
به گفته وی، برای این منظور باید گیاهی تولید کرد که از نظر ژنتیکی به یک علف‌کش عمومی مقاومت پیدا کند. توسعه کشت چغندرقند تراریخته مقاوم به علف‌کش سریع‌ترین رشد فناوری را در طول تاریخ زندگی بشر داشته است.
عضو هیات‌مدیره انجمن ایمنی زیستی ایران مزایای عمده چغندر تراریخته مقاوم به علف‌کش را اینگونه برشمرد:
1- کاهش تعداد دفعات سمپاشی به دو یا سه نوبت پس از جوانه‌زنی در حالی که برای علفکشهای انتخابی معمولا چهار یا پنج نوبت سمپاشی لازم است. 2- برخلاف علفکشهای انتخابی که بسته به شرایط جوی و دوره فنولوژیکی علف‌های هرز و چغندرقند باید استفاده شوند، در مورد کاربرد علف‌کش عمومی در مزارع چغندر تراریخته چنین محدودیت‌هایی وجود ندارد و کشاورز، آزادی عمل بیشتری در تعیین زمان سمپاشی دارد. 3- تاخیر نخستین سمپاشی تا زمان 8-6 برگی چغندر (معمولا 6-5 هفته پس از کشت) و 10 سانتی‌متر ارتفاع علف‌هرز که باعث می‌شود جمعیت شته‌ها بیشتر روی علف‌های هرز تغذیه کنند و به چغندر آسیب کمتری وارد کنند، تنوع زیستی فون حشرات در محیط‌های کشاورزی افزایش یابد و خاک در برابر فرسایش محافظت شود.
به‌هرحال قبل از شروع رقابت علف‌های هرز باید علف‌کش عمومی در مزارع چغندر تراریخته مقاوم به علف‌کش به کار رود. 4- کنترل و نابودی طیف وسیع علف‌های هرز شامل علف‌های هرز دایمی با یک نوع علف‌کش (رانداپ یا لایبرتی) در مزارع چغندر تراریخته. برخلاف علفکشهای انتخابی در مزارع چغندر کلاسیک که بسته به نوع علف‌هرز کارایی متفاوتی داشته و لازم است که چند نوع علف‌کش انتخابی در چند نوبت یا به‌صورت مخلوط با هم به کار روند. 5- چغندر تراریخته نیاز به خدمات مشاوره‌یی پیشرفته‌یی ندارد. 6- برای کنترل موثر علف‌های هرز ثانویه تا زمانی‌که چغندر تراریخته بین ردیف‌ها را پر نکرده است می‌توان علف‌کش عمومی را در مزرعه به کارگرفت و باعث کنترل کامل علف‌های هرز و افزایش عملکرد ریشه شد. 8- هزینه کنترل علف‌های هرز به روش شیمیایی در مزارع چغندر تراریخته نسبت به کاربرد علفکشهای انتخابی در مزارع چغندر کلاسیک به نصف کاهش می‌یابد. 10- عملکرد شکر یکسان یا کمی بیشتر در چغندر تراریخته به واسطه کنترل موثرتر علف‌های هرز متصور است. 11- کاهش تردد ماشین‌آلات کشاورزی به علت دفعات کمتر سمپاشی یا کشت بذر بدون شخم یا با شخم کمتر باعث کاهش گازهای گلخانه‌یی
می‌شود.
نهایتا قبل از ورود فناوری چغندر قند تراریخته مقاوم به علف‌کش در سطح مزارع به صورت تجاری باید با ارزیابی هزینه‌ها و فوائد این فناوری در مزارع آزمایشی و پایلوت، ذهن مردم و به ویژه کشاورزان را برای پذیرش کشت
چنین محصولی آماده کرد.
جنگ زرگری راه انداخته‌اند
در حاشیه این همایش بهزاد قره یاضی ریاست امور پژوهشی و فناوری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در گفت‌وگو با «تعادل»گفت: «توسعه علمی استان سیستان و بلوچستان مرهون چهره‌های علمی و دانشگاهی این استان است. نیروی انسانی متعهد و متخصص بزرگ‌ترین سرمایه این استان به شمار می‌رود. میزبانی این همایش نیز می‌تواند برای این استان مزیت‌های نسبی به همراه داشته باشد که علاوه بر اشتغالزایی و توسعه علمی برچسب محرومیت را از چهره این استان بزداید.»
وی در ادامه گفت: «چه چیزی باعث می‌شود تهاجم سازمان دهی شده بر علیه یک فناوری شکل بگیرد که برخی از صاحب نظران و محققان ما مویی در این راه سفید کرده‌اند. هزینه و سرمایه‌گذاری که تنها در حوزه تاسیس دانشگاه‌ها و به خدمت گرفتن اساتید و تربیت دانشجویان این حوزه صورت گرفته تنها نمونه کوچکی از برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برا ی اهداف مد نظر در این راستاست.»قطعا انتظار نداریم که خروجی پژوهش تنها به ارائه یک مقاله isi ختم شود. بلکه زمانی به آرامش می‌رسیم که بتوانیم نتایج پژوهش های‌مان را سر سفره مردم بیاوریم. برای مثال پنیر باد به عنوان یک گونه گیاهی منحصر به فرد در استان سیستان و بلوچستان منجر به ثروت‌آفرینی و اشتغالزایی برا ی جوانان این خطه شود.
با توجه به اینکه ایران دارای رتبه 4 جهانی در تولید مقالات علمی در بخش زراعت است اما برخی رسانه‌ها با انتشار اخبار کذب تراریخته را سرطان زا و عامل بیماری‌های زیادی می‌دانند.
این فناوری باید در کنار سایر فناوری‌های نوین مورد توجه قرار بگیرد. قره یاضی درباره برخی جریان‌سازی‌ها در این رابطه افزود: «افرادی که جنگ زرگری راه می‌اندازند هرگز طرفدار تراریخته و کشاورزی ارگانیک و حتی علم نبوده‌اند. بلکه این افراد ذلت و خواری ملت ایران را برای پر کردن جیب‌های خود می‌دانند.»برخی که تراریخته را عامل بیماری و عقیم‌سازی مردم می‌دانند چرا در طول 20 سال گذشته که تراریخته وارد کشور می‌شد سکوت کرده بودند. برخی آبرو و حیثیت خود را در گرو چند نفر رانده شده از محیط‌های علمی قرار می‌دهند. برای مثال 90 درصد روغن‌های مصرفی ما وارداتی است و جالب‌تر آنکه 90درصد روغن‌های تولید شده در خارج از کشور نیز تراریخته است بنابراین موضوع جدیدی نیست و نمی‌دانیم چرا فقط در طول چند ماه گذشته نسبت به سلامت این محصولات مردد
شده‌اند.
دولت دست تراریخته را بگیرد
در پایان این همایش دو روزه قطعنامه‌یی تهیه، قرائت و به توافق جمع رسید. برخی از مهم‌ترین بخش‌های این قطعنامه به قرار زیر است:
با استعانت از هدایت‌های راهبردی و هوشمندانه رهبر معظم انقلاب در جهت پیشرفت علمی و فناورانه کشور و رویکرد اقتصاد مقاومتی که دانش بنیانی، درون‌زایی و برون‌نگری ارکان اصلی آن را تشکیل می‌دهند نخستین همایش ملی ایمنی زیستی، سلامت محیط و محصولات تراریخته با حضور بیش از 500 نفر از پژوهشگران، متخصصین و مدیران محیط زیست، کشاورزی، بهداشت، پزشکی، اقتصاد، علوم اجتماعی، علوم دفاعی و... در تاریخ 22 و 23 اردیبهشت 1395 در دانشگاه سیستان و بلوچستان برگزار شد. در این همایش که با پیام دکتر حسن روحانی به همایش بیوتکنولوژی کشور و سخنرانی دکتر بندانی رییس دانشگاه افتتاح شد، سخنرانانی از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور مقالات خود را در زمینه مهندسی ژنتیک، ایمنی زیستی، محیط زیست و محصولات تراریخته ارائه نمودند.
شرکت‌کنندگان در این همایش ضمن تشکر و قدردانی از تاکیدات مقام معظم رهبری و تلاش‌های دولت جمهوری اسلامی ایران در توجه به پژوهش و فناوری به‌ویژه توسعه فناوری‌های نو موارد زیر را اعلام می‌دارند:
1- در شرایطی که علم و فناوری اساس عزت و اقتدار در سطح جهان است و ضرورت دارد جمهوری اسلامی ایران در جهت تحقق اسناد بالادستی همچون نقشه جامع علمی، سند چشم‌انداز 20ساله نظام، سند ملی زیست‌فناوری و راهبردهای اجرایی و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه علم و فناوری فعالیت نماید، تحقق اقتصاد مقاومتی در اقدام و عمل، مستلزم توجه ویژه به توسعه عرصه‌های دانش بنیان و ممانعت از هراس‌افکنی و مقابله با دانایی‌ستیزی است. زیرا علم و فناوری صرفا ابزار پیشرفت و توسعه‌اند و بهره‌گیری ایمن و نظام‌مند از آن تضمین‌کننده پیشرفت کشور است. از مقام معظم رهبری، ریاست محترم جمهور و رسانه ملی درخواست می‌شود از هجمه‌های ناروا و سازمان یافته اخیر علیه دستاوردهای دانش‌بنیان زیستی کشور به‌ویژه محصولات اصلاح شده ژنتیکی (تراریخته) که در مغایرت آشکار با اسناد فوق قرار دارد، احتراز گردد. 2- ضمن تقدیر از توجه ویژه نظام در پیش‌بینی توسعه مکران در برنامه ششم، ضرورت توجه به توسعه متوازن و دانش‌بنیان منطقه و استفاده از فناوری‌های نو به‌ویژه استفاده از قابلیت‌های مهندسی ژنتیک متناسب با نیاز و الزامات آمایشی کشور صورت پذیرد تا شاهد شکوفایی اقتصادی، اشتغال و نیل به خودکفایی در تامین امنیت غذایی در کشور باشیم. 3- منطقه سیستان و بلوچستان مستعد کشت پنبه است. کشت پنبه در منطقه به دلیل تهدید کرم سرخ پنبه در رژیم گذشته ممنوع شد. ضمن تشکر از وزارت جهاد کشاورزی و پژوهشگران کشور درخواست می‌شود اکنون که فناوری مهندسی ژنتیک موفق به تولید و معرفی ارقام پنبه تراریخته مقاوم به آفات شده است، ممنوعیت کشت پنبه در منطقه مکران به شرط استفاده از پنبه تراریخته لغو شود تا رونق اقتصادی پایدار دوباره به منطقه بازگردد. 4- ضمن تقدیر از دولت و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در پیش‌بینی حمایت از تولید پنبه و برنج تراریخته در برنامه ششم توسعه، درخواست می‌شود حمایت از دانشگاه‌های مناطق کمتر توسعه یافته کشور به‌ویژه دانشگاه‌های منطقه مکران با محوریت دانشگاه سیستان و بلوچستان برای توسعه تحقیقات مهندسی ژنتیک و تولید محصولات بومی متحمل به شوری و خشکی در منطقه نیز در دستور کار قرار بگیرد، زیرا دانشگاه‌های منطقه از تخصص و زبدگی کافی برای انجام تحقیقات پیشرفته برخوردارند و می‌توانند سهم خود را در تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در اقتصاد مقاومتی ایفا کنند. 5- در خاتمه ضمن تشکر از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد نظارت دقیق بر محصولات تراریخته‌یی که دارای مصرف غذایی هستند و ضمن تقدیر از سازمان غذا و دارو در شروع فرآیند مجوزدهی به محصولات تراریخته وارداتی در کشور، از دولت تقاضا دارد از تولید داخلی محصولات اصلاح شده ژنتیکی (تراریخته) حمایت کرده تا در حد ممکن از حجم واردات اجتناب‌ناپذیر فعلی این محصولات کاسته شود.
