گروه انرژی|نادی صبوری|
آخرین روزهای مرداد سال گذشته در یکی از روزهای گرم پرترافیک تهران با نوبوتاناکا، رییس سابق آژانس بین‌المللی انرژی که با هیاتی ژاپنی به ایران سفر کرده بود در خیابان پشتی ساختمان شرکت توانیر قرار مصاحبه داشتیم. مصاحبه‌یی که در اتومبیل او صورت گرفت و آن‌قدر هم طولانی نشد اما آوردهای علمی مناسبی داشت. یکی از مهم‌ترین نکاتی که تاناکا در آن تاریخ به آن اشاره کرد، امکان ایجاد وحدت کلمه بیشتر میان اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی با روی کار آمدن فاتیح بیرول، رییس ترک‌تبار این آژانس بود. تاناکا اعتقاد داشت تبار بیرول به آژانس کمک می‌کند تا به کشورهای اوپک همچنین مصرف‌کنندگان دیگر انرژی غیرعضو آژانس مانند هند و چین نزدیک‌تر شود. اکنون و با گذشت یک سال، دیدار هفته گذشته فاتیح بیرول، رییس iea با عبدالله سالم‌البدری، دبیرکل سازمان اوپک که این روزها با دغدغه‌ها و چالش‌های فراوانی مواجه است، پیش‌بینی تاناکا را به حقیقت نزدیک‌تر کرده است. کوبی ون‌در لینده و گیاکومو لوچیانی دو محقق نفتی در سال 2012 در مقاله‌یی به این مساله پرداختند که در جهان فعلی و شکل‌گیری نهادهای مختلف بین‌المللی، غیبت موسسه‌یی جهانی یا با توانایی جهانی شدن
برای پوشش معاملات حوزه انرژی کاملا مشهود است. آنها این غیبت را در تضاد با وجود دیگر موسسه‌های بزرگ جهانی در حوزه‌های دیگر اقتصادی قلمداد کردند. سازمانی مانند فائو در کشاورزی، یونیدو در صنعت، دبلیو تی او و آنکتاد در تجارت و آی تی یو در مخابرات از نمونه‌هایی در این زمینه هستند که لینده و لوچیانی به آنها اشاره کرده‌اند. آنها در ادامه مقاله خود می‌نویسند: ما به موسسه‌هایی در حوزه انرژی برخورد می‌کنیم که به طور بالقوه جهانی هستند اما تمرکز آنها نیز بر نوع خاصی از انرژی است. برای مثال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که دستوراتش در واقع از حوزه انرژی فراتر رفته و اساسا انرژی عمده فعالیت‌های آن را تشکیل نمی‌دهد یا آژانس‌بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر که دستورات آن صرفا مربوط به حوزه تجدیدپذیر است. آنها ادامه می‌دهند:«اما وقتی به نفت می‌رسیم نخستین چیزی که با آن مواجه می‌شویم، سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام است، سازمانی که در نهایت هویت آن بیش از آنکه به یک سازمان نزدیک باشد به گروهی از اعضای مشترک‌المنافع نزدیک است.»
در مورد آژانس بین‌المللی انرژی نیز هر چند برخی از اعضای تولیدکننده نفت به طور همزمان عضو این آژانس هستند اما طبق سیاست‌های کلی آن مشخص نیست که کشوری عضو اوپک می‌توانند به صورت همزمان به عضویت iea نیز درآیند یا نه.
به همین واسطه است که آژانس بین‌المللی نامزد مناسبی برای تبدیل شدن به سازمانی جهانی در حوزه انرژی محسوب نمی‌شود. اکنون ضدیت میان آژانس و اوپک کم‌کم به میزان مشخصی از دیالوگ مشترک تبدیل شده است.
این دو محقق در سال 2012 اشاره کرده بودند که نزدیک شدن این 2 نهاد به یکدیگر درهای تاسیس مجمع بین‌المللی انرژی را باز کرد. مجمع بین‌المللی انرژی در سال 1991 تاسیس شد اما از آن زمان تاکنون نتوانسته نقش به خصوصی چه در زمینه سیاست‌های کلان حوزه انرژی و نفت چه رویکرد جزیی‌تر در این زمینه بردارد. اکنون اما با روی کار آمدن فاتیح بیرول امکان تقویت چنین نهادی بیشتر شده است. تاناکا سال گذشته در این باره به «تعادل» گفته بود: «به نظر من از آنجا که بیرول تجربه کار کردن با اوپک را داشته و زمانی عضو هیات‌مدیره اوپک بوده و اکنون به آژانس بین‌المللی انرژی پیوسته است، هم در بخش عرضه‌کنندگان(یعنی اوپک) تجربه دارد و هم در بخش مصرف‌کنندگان(یعنی کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی) اطلاعات دارد. او می‌تواند همانند پلی میان مصرف‌کننده و تولیدکننده عمل کند و راه را برای گفت‌وگو میان این دو بخش فراهم کند.»
رییس سابق iea در ادامه بیان کرده بود: «فاتیح مرد با هوش و روشنفکری است. او می‌تواند به خوبی بحث عرضه و تقاضا را تحلیل کند. او از چشم‌انداز عرضه و تقاضا برای باز کردن راه گفت‌وگو میان اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی استفاده می‌کند. زمانی که من مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی بودم، تلاش بسیاری کردم که چین و هند را قانع کنم عضو آژانس شوند. زیرا آنها دو مصرف‌کننده بزرگ هستند. تا زمانی که آنها جداگانه عمل کنند، آژانس بین‌المللی انرژی نمی‌تواند خیلی خوب عمل کند و تاثیر چندانی در بازار داشته باشد. فاتیح به خوبی متوجه این قضیه است.»
نکته جالب توجه دیگر اما نقش عربستان سعودی و اراده این کشور برای تاسیس سازمانی جهانی در حوزه انرژی و نزدیک‌کردن اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی است. به گزارش«تعادل» درحالی که مقر مجمع بین‌المللی انرژی نیز در جده عربستان قرار دارد، این کشور در سال 2005 در هجدهمین کنگره جهانی نفت از نمایندگان اوپک و iea دعوت کرد تا در کنار هم ناهار خورده و درباره چشم‌انداز بازار جهانی نفت بحث و گفت‌وگو کنند.
نشست هفته گذشته فاتیح بیرول و سالم‌البدری را اما باید چیزی فراتر از اتفاق سال 2005 دانست، این نشست نه به دعوت کشوری مشخص بلکه با خواست مشترک این دو صورت پذیرفته است.
به گزارش«تعادل» و به نقل از وب‌سایت iea این دو 22 آوریل در مقر آژانس بین‌المللی انرژی در پاریس با یکدیگر ملاقات کردند. بیرول و البدری در این دیدار نظرات و چشم‌اندازهای دو سازمان درباره بازار نفت را به اشتراک گذاشته و از آن مهم‌تر درباره «همکاری‌های مولد اوپک و آژانس به ویژه در حوزه داده، آمار و چشم‌انداز بازار» صحبت کردند.
همچنین در جریان این اتفاق، سفیر اندونزی در فرانسه به عنوان کشوری که سال گذشته دوباره به تازگی عضو اوپک شد، ناهاری را به افتخار حضور البدری در پاریس ترتیب داد، مراسمی که بیرول نیز در آن شرکت کرد.
این اتفاق‌ها می‌تواند زمینه و چشم‌انداز همکاری اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی را در آینده گسترش دهد. چیزی که شاید بتواند در نهایت به ایجاد سازمانی مشابه با سازمان فائو در حوزه انرژی و به ویژه نفت کمک کند. البته تاسیس و ایجاد چنین سازمان‌هایی همواره مخالفان و موافقان خود را داشته است. مخالفان که گروه‌های چپگرا در نظریات اقتصادی هستند، معتقدند که سازمان‌های اینچنینی منافع کشورهای کوچک‌تر را قربانی منافع قدرتمندها می‌کند اما از طرف دیگر موافقان از ثبات در قیمت، سیاست‌های کلی، شفافیت و مسائلی اینچنینی در بازار به واسطه حضور چنین سازمان‌هایی سخن می‌گویند. چیزی که درحال حاضر بازار نفت فاقد آن است.
