گروه راه و شهرسازی| سارا جنگروی |
ساخت فرودگاه قم گویا آنقدر مساله ساز شده است که حسین معصوم معاون وزیر راه و شهرسازی به تازگی ساخت فرودگاه قم را اساسا فاقد مجوز عنوان کرد، البته این موضوع جدیدی نیست و در سال‌های گذشته نیز بارها به آن اشاره شده است، موضوعی که از ابتدای مطرح شدنش مجال کارشناسی صحیح ساخت این فرودگاه را کمتر در اختیار رسانه‌ها قرار داد، در واقع موضوع خبر آن قدر مهم شده بود که کارشناسی اصولی روی این موضوع محلی از اعراب نداشت.
با این حال موضوع احداث و ساخت فرودگاه قم، کارشناسان را در دو جبهه مخالف و موافق ساخت این فرودگاه قرار داده است، مخالفین در یک جبهه معتقد ند ساخت این فرودگاه توجیه اقتصادی نخواهد داشت و برای این ادعا هم دلایل خاصی از جمله نزدیکی قم به فرودگاه اراک و فرودگاه امام خمینی (ره) عنوان می‌کنند و موافقین مانعی در جهت ساخت این فرودگاه نمی‌بینند چرا که فرودگاه‌دار شدن قم را مقدمه‌یی برای گردش بیشتر اقتصادی این شهر و ایجاد اشتغال و موضوع‌های مختلف می‌دانستند. با این حال، پس از 5 سال از ساخت این فرودگاه و به بهانه طرح دوباره نداشتن مجوز ساخت بر آن شدیم تا با یک تحلیلگر و کارشناس حوزه هوانوردی نقاط پیدا و پنهان این موضوع را بررسی کنیم، از این رو با علیرضا منظری معاون اسبق هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری به گفت‌وگو نشستیم. منظری بر این باور است که نمی‌توان ساخت فرودگاهی در یک منطقه آن هم با آن وسعت را شروع کرد و بعد اعلام کرد که این فرودگاه مجوز برای ساخت نداشته است، هرچند اگر هم این فرض صحیح باشد، فرودگاه به آن دلیل که سرمایه‌یی ملی محسوب می‌شود، نباید اجازه داد که مراحل ساخت و سرمایه‌گذاری این طرح
بی‌نتیجه بماند، در واقع با حل موانع مختلف پیش روی فرودگاه قم باید در جهت ساخت و بهره‌برداری از این فرودگاه کمک کرد. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
در ارتباط با فرودگاه قم سوال‌ها و مسائل زیادی طی سال‌ها ایجاد شده است، در این ارتباط سوالاتی نظیر اینکه فرودگاه قم چرا ساخته شد؟ آیا به این طرح مجوز داده شد؟ اگر به این طرح مجوز داده شد، چگونه داده شده که حال بحث‌هایی نظیر نداشتن مجوز ساخت این فرودگاه مطرح می‌شود؟ و اگر مجوز نداشته چگونه بعد از کلنگ زنی این فرودگاه توسط رییس مجلس شورای اسلامی، مراحل ساخت و توسعه فرودگاه آغاز شد؟
بحث ساخت فرودگاه قم از حدود 12 سال قبل، توسط استانداری این شهر مطرح شد. این مساله و فکر، به قراردادی تبدیل شد که با یک مشاور منعقد گردید، مشاور، مطالعه‌یی را در قم انجام می‌دهد بر این مبنا که 3 یا 4 محل را مورد بررسی قرار دهد، که یکی از آن اماکن، با توجه به شرایط و خصوصیات ساخت و احداث فرودگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد و در نهایت، محلی که در حال حاضر کلنگ فرودگاه را در آنجا زده‌اند انتخاب می‌شود؛ و چون دولت از منابع عمومی، امکاناتی را نگذاشته است، این بحث مطرح می‌شود که فرودگاه توسط بخش خصوصی و شخصیت حقوقی، احداث شود.
بعد از طی این مراحل، نامه‌نگاری‌ها یا ارتباطات نامه‌یی از طریق استانداری با وزارت راه انجام می‌گیرد و این وزارتخانه و سازمان هواپیمایی کشوری موضوع را مورد بررسی قرار دادند و بعد از این بررسی، نهایتا مجوز اینکه در آن محل فرودگاه ساخته شود، صادر می‌شود؛ در واقع این ادعایی که مجوزی برای ساخت این فرودگاه وجود ندارد، صحیح نیست، چرا که این مجوز در اسناد سازمان هواپیمایی کشوری موجود است و این فردی که این اظهارنظر را ازجانب سازمان هواپیمایی کشوری کرده، یا در جریان نبوده است، یا مساله دیگری در این بین وجود دارد که باعث شده این ادعای نداشتن مجوز را مطرح کند، چرا که فرودگاه قم برای احداث مجوز داشته است.
بعد از اینکه مجوز ساخت این طرح صادر شد، فردی که مسوولیت ساخت را به عنوان بخش خصوصی داشت، امکانات مطالعات اولیه را بری طراحی و ساخت فرودگاه انجام می‌دهد و بعد از آن هم ساخت فرودگاه را آغاز می‌کند.
ساخت فرودگاه مبتنی بر دو بخش بوده، بخش اول در زمینه هزینه‌های مالی و بخش دیگر در این زمینه است که بخش خصوصی از طریق فروش یا اجاره بخش‌های مختلف زمین به افراد دیگر بتواند منابعی را برای اتمام ساخت و احداث در نظر بگیرد، تا بتواند ساخت فرودگاه را با موفقیت به پایان برساند، در واقع تا اینجا می‌توان گفت این روندی که تعریف شد، ماجرای این قضیه است. بعد از طی کردن این مسیر، موضوعی تحت عنوان اینکه اراضی فرودگاه متعلق به کیست و آیا این تصرف به صورت قانونی رخ داده یا خیر؟ مطرح می‌شوند. این موضوع‌ها البته واقعیاتی است که در قم اتفاق افتاده و قابل کتمان هم نیست و طبیعتا پرونده و مدارک طولانی را در طول این دوره زمانی طی کرده است. اما اگر بخواهم در زمینه فرودگاه قم اظهارنظری کنم، فارغ از اتفاقات و موضوع‌های مرتبط با زمین است.
برای ساخت فرودگاه چه موضوع‌هایی را باید در نظر گرفت؟ آیا لازم بود در این منطقه فرودگاه ساخته شود یا لازم نبود؟ چرا که برخی بر این باورند، با توجه به نزدیکی این فرودگاه به فرودگاه امام خمینی (ره)، نیازی به ساخت این فرودگاه نبود و این هزینه در آن محل نباید انجام می‌گرفت. در این ارتباط چه نظری دارید؟
این موضوع نیاز به مطالعه دقیق دارد که شامل جمعیت، آمار، سفرها و ارتباطاتی که می‌تواند وجود داشته باشد، بحث کارگو و بار هوایی منطقه است، بحث هوانوردی همگانی و عمومی هم مطرح است که آیا در منطقه قم، پتانسیل بالقوه‌یی برای آموزش هوانوردی، هواپیمایی یا مسائل تفریحی و استفاده از وسایل نقلیه هوایی برای کارهای تفریحی هم می‌تواند یکی از مزایا این منطقه باشد.
تمام این موضوع‌ها برای طرح توجیهی یا در واقع مباحث اولیه‌یی که برای فرودگاه مطرح است، باید مورد مطالعه دقیق شود تا بتواند خروجی دقیق در راستای اهداف ساخت فرودگاه در این منطقه باشد، بر مبنای این مطالعه می‌توان رای صادر کرد که چه نوع فرودگاهی در آن منطقه ساخته شود، چون در بحث فرودگاه‌ها طبقه بندی‌های متفاوتی را داریم، یعنی الزاما نمی‌توان این رای را صادر کرد که در همه جا می‌توان فرودگاه بزرگی را ساخت، بلکه باید متناسب با اهدافی که در راستای مطالعات نیاز سنجی فرودگاه انجام می‌شود، فرودگاه را متناسب با آن طرح می‌سازند.
امروزه هم مثل سابق نیست که ساخت فرودگاه تنها از منابع عمومی صورت گیرد در این طرح چون ساخت فرودگاه بر اساس منابع غیر عمومی بوده، طبیعی است که بحث توجیه اقتصادی فرودگاه هم مطرح است، به این معنی که آن گروهی که در ایجاد فرودگاه وارد بحث شده‌اند باید مشخص کنند که بازگشت سرمایه به چه شکل است، به این معنا که سرمایه‌گذاری در حد اهداف طرح دیده شود و متناسب با این سرمایه در بازه زمانی معین بازگشت سرمایه هم از محل درآمدهای فرودگاه انجام گیرد.
بعد از اینکه این مطالعات انجام شد و ضرورت ایجاد فرودگاه در این محل مورد تایید مقامات دولت قرار گرفت، مطالعات اولیه تبدیل به یک طرح جامع برای فرودگاه می‌شود، به چه معنا؟ یعنی متناسب با طرح اولیه و طرح توجیه اقتصادی وارد مرحله تهیه طرح جامع فرودگاه می‌شوند که نشان‌دهنده این است که جانمایی هرکدام از تجهیزات یا تسهیلات، یا امکاناتی که برای ایجاد فرودگاه لازم است به چه شکل باشد.
معین می‌شود که در چه محدوده‌یی باند فرودگاه باشد، تاکسی راه‌های فرودگاه کجا باشد، ترمینال فرودگاه، ترمینال بار هوایی، برج مراقبت و بقیه تجهیزاتی که نیاز است در طرح جامع مشخص می‌شود که در کجا باید انجام شود و این طرح جامع باید در سازمان هواپیمایی کشوری به تصویب برسد.
بعد از اینکه تصویب شد، وارد مرحله اجازه طراحی و احداث فرودگاه می‌شویم، یکی از ابزارهایی که برای تعیین «ضرورت اینکه فرودگاه در آن منطقه باید احداث شود، وجود کمیته‌یی به نام کمیته فضای کشور در سازمان هواپیمایی کشوری است که وظیفه تعیین این موضوع را دارد که آیا آن فرودگاه با توجه به طرح جامعی که دارد به لحاظ فضای هوایی و بقیه موارد مربوط به انجام پرواز در آن محدوده فضا هست، آیا مانعی دارد یا ندارد» ؛ زمانی که مشخص می‌شود که هیچ مانعی برای احداث وجود ندارد اجازه داده می‌شود که در آن منطقه فرودگاه احداث شود و طراحی و احداث صورت گیرد. بعد از اینکه تمامی مجوزها برای احداث فرودگاه مشخص شد، حال کسی که می‌خواهد فرودگاه را بسازد یا دولت است که از طریق منابع عمومی این کار را انجام می‌دهد، یا بخش خصوصی است که از طریق بازار سرمایه می‌خواهد این اقدام را انجام دهد، در این مرحله نخستین کاری که باید انجام شود این است که محدوده زمین را مشخص کند تا تصرف زمین اتفاق بیفتد، تصرف زمین از دو طریق انجام می‌شود، یا شخصی که سازنده است، خودش مالک زمین است، و در این حالت به راحتی از زمین استفاده می‌کند و طرح را به اجرا در می‌آورد، حالت
دیگر این است که خود شخص سازنده و سرمایه‌گذار مالک زمین نیست و باید برود زمین را تصرف کند و بخرد. که این خرید را از مالکین دیگر که می‌تواند دولت باشد، یا زمین‌های اشخاص حقیقی باشد، در این حال باد تمام این زمین‌ها را خریداری کند و به کار بگیرد. بعد از طی این مرحله، سازنده طراحی بالقوه‌یی که از قبل انجام شده بود را در این زمین‌ها به فعل در می‌آورد و آغاز به ساخت ساختمان و تاسیسات و تجهیزات می‌کند تا زمانی که این تاسیسات ساخته شوند سازمان هواپیمایی کشوری بر این روند نظارت می‌کند و بعد بازرسی نهایی می‌کند و اگر مراحل ساخت طبق استانداردها پیش رفته باشد، «گواهی فرودگاه» را برای این طرح صادر می‌کنند که بر مبنای این گواهی سازنده می‌تواند طبق استاندارد فعالیت بهره‌برداری داشته باشد و در این مرحله می‌توانند «پروانه بهره‌برداری فرودگاه» را دریافت و وارد مراحل مدیریتی فرودگاه برای بهره‌برداری شوند.
سوالی که بعد از مسائل فنی و تکنیکی مطرح می‌شود، مربوط به مساله ادعای زمین خواری در فرودگاه قم است. این در حالی است که این مساله پس از گذشت 3 سال از کلنگ زدن این پروژه مطرح شده است. در این ارتباط چه تحلیلی دارید؟
این در واقع قابل قبول نیست، چون اگر مشکل و اشکالی در این زمینه وجود داشت در همان ابتدا که مراحل کلنگ زنی زمین اتفاق افتاد نباید مجوزهای لازم را حتی در این مرحله می‌دادند، ثانیا اگر این مراحل هم سپری شد زودتر از اینها باید جلوی این طرح را می‌گرفتند که سرمایه‌گذار این همه هزینه در این محل انجام ندهد، اما متاسفانه هیچ کدام از این اتفاقات انجام نگرفته است.
در حال حاضر یکسری هزینه‌هایی در این محل انجام شده، و اگر فرض بگیریم طبق گفته‌های اشخاصی که می‌گویند در آن محل تخلف انجام گرفته، به آن رسیدگی شود و راهکارهایی را در جهت رفع این تخلف در نظر بگیرند و اجازه دهند برای از بین نرفتن سرمایه‌گذاری‌ها و امکانات اولیه‌یی که در این محل انجام شده در جهت منافع ملی حرکت کند و متوقف نشود، به هرحال فرق نمی‌کند این سرمایه‌گذاری که انجام شده اگرچه از طریق بخش خصوصی ولی برای هدف مشترک منافع ملی شکل گرفته است و به همین دلیل جزو منافع ملی در نظر گرفته می‌شود. بنابراین مجددا باید این طرح را احیا کرد. در ارتباط با فرودگاه قم مسوولان منطقه‌یی و نمایندگان مجلس این شهر از این پروژه بازدید کردند و ساخت این فرودگاه را مورد حمایت قرار دادند، اینکه بعد از این حمایت‌ها به یک‌باره اعلام شود که ساخت این فرودگاه مشکل دارد، یا مجوز ندارد و مسائل دیگر این اقدام قابل تامل می‌شود.
مطالعات امکان سنجی فعالیت‌های فرودگاه‌ها به چه شکل است؟ آیا این منطقه کشش ساخت این فرودگاه را داشت؟ علاوه بر این موضوع در ارتباط با مساله وسعت زمین فرودگاه در آن منطقه نظرتان چیست؟
میزان وسعت زمین فرودگاه دلیلی بر بزرگی یا کوچکی فرودگاه نیست، بلکه بحث این است که برای طرح‌های فرودگاهی، تعریفی انجام می‌گیرد و بر اساس آن تعاریف، اهدافی را برای فرودگاه معین می‌کنند، مثلا اگر در این طرح تعریف شود که این فرودگاه می‌تواند در حد یک فرودگاه مرکز پایتخت باشد، برای این فرودگاه یکسری مشخصه‌ها و خصوصیات خاصی را تعریف می‌کنند، مثلا می‌گویند چون این فرودگاه در مرکز پایتخت قرار گرفته، احتمال پروازهای دوربرد در این محل زیاد است و به این منظور طول باند در این مکان باید یک اندازه خاصی باشد به این دلیل که در این فرودگاه روزی 150 پرواز فرود می‌آید و با این خصوصیات باید هواپیماهای بزرگ‌تری در این محل بنشیند، با این اوصاف اگر یک چنین تعریفی را برای فرودگاه قم کردند، باید بگویم که این تعریف غلط است، ولی اگر این فرودگاه را به عنوان یک فرودگاه محلی و منطقه‌یی تعریف کنیم، که به این منظور دسترسی ایجاد کند درست است. بنابراین تعریفی تحت عنوان بزرگی یا کوچکی در هوانوردی وجود ندارد، بلکه صحبت از چگونگی خدمات دهی فرودگاه با توجه به منطقه‌یی که در آن قرار دارد و با توجه به معیارهایی است که باید انجام پذیرد، تا آنجایی
هم که من می‌دانم فرودگاه قم را به عنوان فرودگاه مرکز پایتخت کشور تعریف نکردند، بلکه به عنوان فرودگاهی منطقه‌یی تعریف کردند، البته من به مطالعات اولیه این فرودگاه ایراد دارم و نمی‌خواهم بگویم حتما این مطالعه، مطالعه درستی است، اما فرودگاه با توجه به تعریف مناسب منطقه‌یی و محلی می‌تواند درست باشد، نمی‌توانیم با این استدلال که این فرودگاه نزدیک فرودگاه اراک و امام خمینی (ره) است، پس بر ساختش ایراد وارد است.
تحلیل شما برای اینکه نزدیکی این فرودگاه به فرودگاه امام خمینی (ره) را مانعی برای ساختش نمی‌دانید چیست؟
اگر بخواهیم این موضوع را مطرح کنیم که این فرودگاه نزدیک فرودگاه امام خمینی (ره) است، باید بگویم فرودگاه امام خمینی (ره) تنها پروازهای بین‌المللی و خارجی را پوشش می‌دهد، پس مردم قم اگر بخواهند به آسانی و سریع پرواز درون کشوری و داخلی داشته باشند، باید کجا بروند؟ از فرودگاه امام خمینی (ره) که نمی‌توانند استفاده کنند.
درست است که طبق صحبت‌های شما میزان مساحت زمین فرودگاه معیاری برای بزرگی و کوچکی فرودگاه نیست، اما بسیاری هم اظهار کرده‌اند که این مساحت زمین برای این فرودگاه و در این منطقه لازم نبوده است، در این ارتباط پاسخ شما چیست؟
مساحت زمین شاخصی برای فرودگاه نیست و چه بسا فرودگاه‌هایی بسیار بزرگ‌تر از این میزان وجود دارد، باید بگویم، به مساحت زمین، فرودگاه اطلاق نمی‌شود، بلکه فرودگاه آن بخشی است که برای انجام پرواز و سوار و پیاده شدن مسافر و تخلیه و بارگیری انجام می‌شود، مثلا مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها عنوان می‌کند که x مقدار زمین برای فرودگاه‌ها نیاز داریم، اینکه این مقدار اعلام می‌شود، باید مورد بررسی قرار گیرد، عده‌یی شاید عنوان کنند این میزان زیاد است، و عده دیگر هم بگویند این میزان کم است، هیچ کدام از این ارقام ملاک محسوب نمی‌شود. در واقع ملاک این است که چه مقدار زمین برای عملیات پرواز نیاز داریم، بقیه میزان زمین و علاقه‌مندی به اینکه مساحت کمتر یا بیشتری در اختیار فرودگاه باشد به اشکال و موردی که در بحث درآمد، هزینه‌یی داریم.
در این ارتباط باید گفت، به این دلیل که عمده فرودگاه‌های کشور دولتی است، خیالمان راحت است که هزینه‌ها را دولت از محل مالیات و عوارض و جیب مردم می‌پردازد و بنابراین خیالمان راحت است که هر چقدر زمین بیشتر در اختیارمان باشد، بهتر.
بنابراین زمین ملاکی برای قضاوت کردن در ارتباط با فرودگاه نیست، در مورد فرودگاه اگر بخواهیم قضاوت کنیم همان بخشی که به عملیات هوایی اختصاص دارد را باید ملاک قرار دهیم، چه بسا که اگر فردی که می‌خواهد فرودگاه را بسازد از زمین برای عملیات دیگر هم در جهت درآمدزایی استفاده کند، مثلا شهر فرودگاهی بسازد، هتل بسازد و اقدامات دیگری انجام دهد، بنابراین نباید خلط مبحث داشته باشیم، بلکه اگر شخصی می‌خواهد به صورت کارشناسی اظهارنظر کند باید این موارد را از هم تفکیک کند و هرکدام از این موضوعات را در جایگاه خودش مورد بررسی قرار دهد.
در شرایطی که حسین معصوم نماینده تام‌الاختیار وزیر راه و شهرسازی در شورای حفظ حقوق بیت المال در اراضی و منابع طبیعی، از ورود پرونده فرودگاه قم به ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی خبر داده است، تکلیف این فرودگاه و سرمایه‌گذاری‌ها و زیرسازی‌هایی که در آن شده، چه خواهد شد؟
به نظر من اشکال در جای دیگری وجود دارد که بعد از کلنگ زنی این مجموعه و پس از گذشت سال‌ها این موضوع دوباره داغ شده است و جلسه تشکیل داده‌اند، در این ارتباط باید گفت چرا از ابتدای مطرح شدن این طرح علاوه بر اینکه مخالفتی نشد، بلکه حمایت از این طرح هم صورت گرفت.
البته در این ارتباط، گفته می‌شود که مساله فرودگاه قم در دولت قبل رخ داده است.
متاسفانه امروزه در ارتباط با مسائلی که در دولت قبل وجود داشته است، همه صحبتش را می‌کنند اما هیچ کس نمی‌رود سرمنشا و عامل این اتفاقات را پیدا کند و مجازات کند تا در دفعات بعد کسی به خودش اجازه ندهد که این اعمال را تکرار کند، خب! در دولت قبل چه کسی این تخلف را انجام داده؟ به جای خبرهای اینچنینی متخلف را مشخص کنند.
اگر تخلفی در این زمینه شکل گرفته است باید گفت که از بحث ساخت فرودگاه جدا است، چرا که این موضوع بحث زمین را در خودش دارد، که مسوولان این اتفاق را باید شناسایی و مجازات کنند که این بحث دیگری است.
ولی در عین حال باید بگویم که اگر تخلفی هم در ارتباط با زمین اتفاق افتاده در فعالیت‌های مجموعه‌یی که در ارتباط با ساخت و طراحی فرودگاه عمل کرده‌اند نباید خلل ایجاد کرد، چرا که فرودگاه و فرودگاه‌سازی یک پدیده ملی است و نباید به ساخت این فرودگاه لطمه وارد کرد، نمی‌توانیم بگوییم که چون در ارتباط با زمین فرودگاه خلل ایجاد شده است، ساخت فرودگاه را بطور کل مختل کنیم، بلکه باید رفع تخلف صورت گیرد، و متخلف یا متخلفین طبق قانون باید مجازات شوند ولی این زمین که فرودگاه شده است را نباید از بین برد، چرا که باید این موضوع را در نظر گرفت که در این مکان هزینه و سرمایه‌گذاری صورت گرفته است و باید برای پی گرفتن ادامه این ساخت راهکاری پیدا کنند، تا از این سرمایه‌گذاری استفاده شود، در واقع لازم است بحث تخلف را از ساخت فرودگاه جدا ببینند. در واقع در بحث هوانوردی و هواپیمایی مسائل سیاسی را اصلا وارد نکنیم، چون بحث هواپیمایی یک بحث تخصصی و فنی و بسیار حساس است و اگر بنا باشد مسائل سیاسی را وارد مسائل فنی و تخصصی کنیم دچار مشکلاتی خواهیم شد که جبران‌ناپذیر خواهد بود، چون موضوع هواپیمایی مساله‌یی است که با جان مردم در ارتباط است و نباید با این موضوع درگیر شد.
