گروه بانک و بیمه | احسان شمشیری|
با مصوبه مجلس، سرانجام استفاده از پیمان‌های پولی در مبادلات تجاری ایران و حذف دلار از مبادلات اجرا خواهد شد و قانون حذف قدرت دلار بعد از 15 سال تجربه و طرح آن در کشورهای مختلف، سرانجام به ایران رسیده و قرار است که در طول سال‌های برنامه ششم اجرایی شود.
به گزارش «تعادل» نمایندگان مجلس بانک مرکزی را مکلف کردند تا با هماهنگی وزارت امور خارجه و همکاری وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی، نیرو، نفت، صنعت، معدن و تجارت، با کشورهای عمده طرف تجاری ایران، زمینه انعقاد پیمان پولی دوجانبه یا چندجانبه را فراهم آورد و شرایط را برای استفاده از پول‌های ملی هموار کند.
اگرچه موضوع حذف دلار از مبادلات تجاری، در سه دهه گذشته، بارها مورد توجه مسوولان اقتصادی و سیاسی کشور قرار گرفته و در سال 1385نیز این موضوع به خاطر کاهش ارزش دلار متاثر از بحران مالی جهان و امریکا، در دستور کار وزارت اقتصاد ودارایی در دولت احمدی‌نژاد قرار گرفت اما به دلیل اتفاقات بعدی و نبود زیرساخت‌ها و همکاری‌های لازم در فضای بین‌المللی، عملا امکان حذف دلار فراهم نشد و حتی برخی کارشناسان نسبت به معاملات یورو و حذف دلار و زیان حاصل از کاهش ارزش یورو در برابر دلار انتقاد داشتند.
اکنون نیز به خاطر رونق اقتصادی در امریکا، تولید نفت شیل در ایالات متحده و در نتیجه تقویت ارزش دلار، بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند که بسیاری مبادلات جهانی با دلار انجام می‌شود و امکان حذف آن به خاطر تقویت ارزش دلار امریکا فراهم نیست و لذا حداقل تا زمانی که دلار تقویت می‌شود، تمایلی به حذف دلار در سیستم تجارت جهانی وجود ندارد.
برخی کارشناسان می‌گویند در شرایطی که ایران به دنبال توسعه روابط خود با بانک‌ها و شرکت‌های جهان است و درخواست عضویت در سازمان تجارت جهانی را داده، نمی‌توانیم همزمان خواستار حذف دلار از مبادلات خود باشیم و این موضوع توسعه مبادلات ایران را با مشکل مواجه خواهد کرد. زیرا به خاطر ملاحظات موسسات و بانک‌های بین‌المللی و کشورهای مختلف در پیمان‌های ارزی که متاثر از افزایش قدرت دلار امریکا در برابر سایر ارزها از جمله یورو در سال‌های اخیر بوده، چالش‌های مختلفی بر سر راه حذف دلار از پیمان‌های ارزی وجود دارد و به خاطر سهم 25درصدی اقتصاد امریکا از تجارت بین‌المللی، موضوع حذف دلار با چالش اساسی مواجه است.
در دوره سال‌های 2000 میلادی به بعد یعنی دهه 1380 ایران به این سو، این پیمان‌ها در نتیجه کاهش ارزش دلار و بروز واکنش‌هایی در بخش‌های مختلف جهان به ویژه کشورهای شرق آسیا شکل گرفت به گونه‌یی که با ادامه روند ریزش این ارز کشورهای «آسه‌آن» مقاوم‌سازی اقتصادی و مالی را در دستور کار قرار داده و در سال 2000 با برگزاری اجلاسی در چیانگ‌مای تایلند، راهکارهای پیش رو را بررسی کردند.
این اجلاس چندین مصوبه مهم را که به «طرح چیانگ مای» معروف شد، در بر داشت که مهم‌ترین آن امضای «پیمان‌های پولی دوجانبه» بین اعضا برای جلوگیری از تکرار بحران‌های مالی بود. براین اساس نخستین پیمان پولی در دسامبر 2001 بین بانک مرکزی چین و تایلند در قالب طرح «چیانگ مای» امضا شد و تا سال 2003 تمام کشورهای آسه‌آن این پیمان را دوبه‌دو امضا کردند و تا به امروز تعداد پیمان‌های پولی منعقده بین کشورهای جهان به بیش از 50 مورد می‌رسد که چین با بالغ بر 30 پیمان در صدر قرار دارد و ژاپن، کره و روسیه نیز از دیگر سردمداران پیمان‌های پولی هستند.
اما به دنبال تقویت ارزش دلار بعد از بحران‌های مالی جهان و به خصوص در 6 سال اخیر، افزایش تولید نفت شیل در امریکا و حل بحران‌های مالی و بانکی این کشور، بار دیگر، موضوع حذف دلار عملا به حاشیه رفته و موسسات بین‌المللی برای جلوگیری از زیان خود حاضر به حذف دلار نیستند.
زیرا در شرایطی که همچنان ارزش یورو و سایر ارزها در برابر دلار کاهش می‌یابد، بسیاری از شرکت‌ها، کشورها و موسسات مالی برای کاهش زیان خود، علاقه‌مند هستند که معاملات و قراردادها و ذخایر ارزی خود را به صورت دلار حفظ کنند.
موضوعات مهم‌تری در مبادلات ارزی
وجود دارد
ابوذر نجمی کارشناس اقتصادی و ارزی در این زمینه در پاسخ به پرسش خبرنگار تعادل که به نظر شما آیا حذف دلار و شکست امپراتوری دلار، در تجارت با ایران عملی است و چه چالش‌هایی بر سر راه‌آن قرار دارد، گفت: این پیمان‌ها تا حدی شرایط را برای مبادلات تجاری بین کشورها تسهیل می‌کند، اما باید شرایط و زیرساخت‌های آن فراهم شود.
وی افزود: از آنجا که ایران عضو بانک توسعه آسیایی است، مجموعه اعضای این بانک می‌توانند اتاق فکر تشکیل داده و به صورت موازی با صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی فعالیت کنند و سلطه دلار را کاهش دهند تا زمانی که به‌تدریج خروجی این تشکیلات را ببینیم و متوجه شویم که آیا به نتیجه می‌رسد یا خیر؟
وی ادامه داد: موضوع حذف دلار، در خیلی مواقع براساس توافق ایران با کشورهایی مانند هند و چین به نتیجه رسیده و با حذف دلار و بر پایه طلب نفتی ایران از هند و چین، مبنای مبادله یوان چین یا روپیه هند بوده و مبادلات کالایی ما با این کشورها برمبنای ارز غیردلاری بوده است.
وی گفت: این موضوع پیچیده نیست و قبلا اجرایی شده اما اینکه بخواهد در آینده به‌طور کامل اجرایی و دلار به‌طور کامل حذف شود، نیازمند بررسی راهکارهای بیشتر است. لذا باید به متن قانون موردنظر مجلس و اقدامات بانک مرکزی و وزارت اقتصاد و دارایی و سایر نهادهای مرتبط با تجارت ایران ازجمله عملکرد وزارتخانه‌های نفت، صنعت، معدن و تجارت و... مراجعه کرد که چه راهکاری ارائه خواهند داد.
نجمی افزود: در صورتی که بخواهیم حجم مبادلات تجاری خود را به صورت محدود با چند کشور مانند هند و چین و روسیه داشته باشیم در بسیاری موارد مانند سال‌های گذشته که تحریم بودیم، می‌توانیم برمبنای ارزهای غیردلاری مانند روبل، روپیه، یوان و لیره و... عمل کنیم اما در شرایطی که ما درخواست عضویت در سازمان تجارت جهانی را داده‌ایم و به‌دنبال افزایش تجارت و حضور در بازار جهانی هستیم، دیگر نمی‌توانیم به روش حذف دلار عمل کرده و خود را محدود به ارزهای دیگر کنیم.
زیرا در آن شرایط بسیاری از کشورها، بانک‌ها، شرکت‌ها و... حاضر به همکاری در تجارت جهانی بدون حضور دلار امریکا نیستند زیرا در شرایط تقویت دلار، موسسات حاضر نیستند با حذف دلار ضرر کرده و ارز در حال سقوطی را جایگزین دلار کنند.
وی ادامه داد: بر این اساس باید گفت که پیمان‌های غیردلاری مشکلی را از تجارت ایران حل نمی‌کند و اگر به فکر بزرگ شدن اقتصاد و حجم تجارت خود هستیم نباید خود را محدود به این پیمان‌های پولی کنیم.
این کارشناس ارزی بااشاره به شکست حذف دلار و جایگزینی یورو در سال‌های قبل به علت کاهش ارزش یورو در برابر دلار، گفت: در شرایطی که اقتصاد امریکا در حال رونق و تقویت ارزش دلار است و سایر ارزها و حوزه‌های اقتصادی مانند اروپا و هند در حال رکود نسبی و مشکلات حوزه یورو، روپیه و... هستند، این سیاست جواب نمی‌دهد.
وی بااشاره به چالش‌ها و مشکلات مهم‌تر اقتصاد ایران در نظام پرداخت‌های بین‌المللی گفت: در شرایطی که هنوز معاملات دلاری با بسیاری از بانک‌ها وکشورها انجام نمی‌شود و بسیاری از کارگزاری‌ها و بانک‌ها حاضر به همکاری با بانک‌های ما نیستند و خیلی از تبادلات ارزی و تجاری از دسترس ایران خارج است، ما باید به فکر حل مسائل اصلی و اساسی باشیم و خود را نباید محدود به مسائلی مانند حذف دلار و پیمان‌های پولی جدید کنیم بلکه اول باید مسائل جدی‌تر و مهم‌تر خود را حل کنیم و در آینده در صورتی که فرصت و شرایط بهتری داشتیم که امکان پیمان‌های پولی قدرتمند و تقویت ارزش ارزهای غیردلاری را داشته باشیم، به آن مسائل بپردازیم و سهم دلار را کاهش دهیم یا حذف کنیم.
وی تاکید کرد: به عبارت دیگر، مسائل مهم‌تری در سیستم پولی و تبادلات ارزی و تجاری ایران داریم که ابتدا باید به آنها بپردازیم و حذف دلار، مساله اول نظام پرداخت ارزی و مبادلات ما نیست و دردی را دوا نخواهد کرد. وی افزود: 10سال پیش که بحران مالی در جهان حاکم بود و دلار در حال کاهش ارزش بود و کشورها و شرکت‌های جهان به‌دنبال جایگزین کردن ارزهای دیگر به جای دلار بودند، این موضوع قابل توجه بود. اما امروز که مسائل مهم‌تری برای نظام بین‌المللی مطرح است، این موضوع در دستور کار کشورهای جهان نیست.
ما باید به دنبال راه‌حل اساسی‌تر برای مبادلات و پرداخت‌های ارزی و تجاری خود باشیم. زیرا حذف دلار، دردی از اقتصاد ما حل نمی‌کند و وجود دلار در نظام بین‌المللی و تجاری مشکل اساسی نیست که بخواهیم به دنبال درمان آن باشیم. مهم‌تر از حذف دلار، بازگشت به تجارت بین‌المللی و احیای رابطه بانک‌های ایران با تجارت جهانی و همکاری بانک‌های ایران با کارگزاری‌ها و بانک‌های جهان است.
وی افزود: فروش نفت ایران به هر شکلی که باشد و صادرات غیرنفتی ما با هر ارزی که دریافت کنیم، نیاز داریم که برای مبادله با اروپا، خرید ایرباس و... اقداماتی انجام دهیم و موضوع دلاری بودن یا ارز دیگر برای این‌گونه مبادلات، از اهمیت زیادی برخوردار نیست. مهم ارتباط و قراردادها و مبادلات ایران با کشورها و شرکت‌های جهان است نه وسیله مبادله و ارزی که پرداخت می‌کنیم. این‌گونه بحث‌های پراکنده و حاشیه‌یی مانند حذف دلار، مشکلی از ما حل
نمی‌کند.
وی ادامه داد: این برنامه‌های توسعه به این شکل دردی را حل نمی‌کند و همان‌طور که 5برنامه توسعه قبلی نتوانست مشکلات اقتصاد ایران را حل کند، برنامه ششم نیز با این رویکرد که پیمان پولی غیردلاری داشته باشیم و امپراتوری دلار سقوط کند، مشکلی را حل نخواهد کرد.
وی تصریح کرد: وقتی هنوز مشکلات سوییفت و مبادلات دلاری با بسیاری از بانک‌های دنیا را حل نکرده‌ایم پس باید ابتدا مشکلات موجود حل شود تا هرگونه مبادلات ارزی را داشته باشیم و کارگزاری‌ها افزایش یابد و مبادلات تجاری را سهل و روان کنیم و بعد به این فکر کنیم که پیمان‌های پولی باید چگونه باشد. وقتی اقتصاد در تولید و تجارت و مبادلات با دغدغه‌ها و چالش‌هایی مواجه است ابتدا باید این چالش‌ها حل شود و بعد به حذف دلار و پیمان‌های پولی جدید فکر کنیم.
پیمان پولی به جای دلار
پیمان‌های پولی روشی نوین در تاریخ مبادلات تجاری است که براساس توافق بین طرفین، تجارت با استفاده از پول‌های محلی انجام می‌شود به عبارتی دیگر به جای استفاده از پول واسط مانند دلار و یورو پول کشورهای مبدا و مقصد مورد مبادله قرار گرفته و دیگر دلار واسطه تجاری نخواهد بود.
این درحالی است که در سال‌های اخیر باوجود تشدید تحریم‌ها علیه ایران که در مهم‌ترین بخش، سیستم تعاملات بانکی خارجی را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده و موجب مسدود شدن حساب‌های دلاری و یورویی ایران و عدم امکان استفاده از آنها در تجارت فرامرزی با شرکای تجاری شد، بانک مرکزی به‌طور جدی برای امضای پیمان پولی دوجانبه با هیچ کشوری وارد مذاکره نشده بود تا اینکه در سال گذشته تحرکات بانک مرکزی برای ورود به پیمان‌های پولی جدی‌تر شده و با انجام مذاکرات، اعلام شد که چند پیمان پولی دوجانبه بین ایران و عراق، ترکیه و روسیه بسته شده است.
با این حال باتوجه به آماده نبودن زیرساخت‌ها و شرایط کافی برای اجرای پیمان‌های پولی حتی همین سه موردی که معاون ارزی بانک مرکزی اعلام کرده بود که پیمان آن منعقد شده هنوز نتوانسته به مرحله اجرا درآید. از سویی دیگر با اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌ها کارشناسان این نگرانی را همواره عنوان کردند که ممکن است لغو تحریم‌های بانکی و دسترسی آسان‌تر به دلار موجب کاهش انگیزه برای پیگیری جدی پیمان‌های پولی و استفاده از پول محلی باشد چراکه در هر حال مبادلات دلاری همچنان در تحریم مانده و خود چالشی در مبادلات تجاری خواهد بود که می‌توان با به‌کار‌گیری پیمان‌های پولی و پول ملی در این مبادلات از شدت اثرگذاری تحریم مبادلات بر پایه دلار کاست.
بانک مرکزی موظف شده تا آیین‌نامه اجرایی این ماده راحداکثر ظرف مدت 6ماه پس از ابلاغ این قانون به تصویب هیات وزیران برساند و عملکرد آن را هر 6ماه یک‌بار به مجلس ارائه کند.
