افزایش بهره‌وری در معادن و سایر بخش‌های صنعتی کشور راهکار برون‌رفت از چالش‌هایی همچون کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش، کاهش قیمت تمام شده و ارتقای کیفی محصولات محسوب می‌شود. اگرچه افزایش بهره‌وری در معادن در ایران هیچ سازمان متولی ندارد اما نظام مهندسی معدن با تدوین و نظارت بر ضوابط و معیارهای فنی تا اندازه‌یی در بهبود فعالیت معادن و افزایش بهره‌وری آنها نقش دارد. سازمان نظام مهندسی معدن ایران اکنون دارای 30هزار عضو رسمی در سراسر کشور است که هر یک پس از گذراندن دوره‌های تخصصی و اخذ رتبه و پروانه اشتغال در پست‌های مختلف به عنوان مشاور، مسوول فنی، کارشناس و... فعالیت دارند. با این اوصاف صاحبان معادن مهندسان را به حیاط خلوت خود راه نمی‌دهند و معادن مهم‌ترین ضوابط نظام مهندسی را اجرا نمی‌کنند. این درحالی است که اجرای ضوابط فنی، به سود صاحبان معادن است در ادامه گفت‌وگوی ما با هرمز ناصرنیا، رییس سازمان نظام مهندسی معدن ایران را می‌خوانید.
ما مسوول مستقیم ارتقای بهره‌وری نیستیم
استنباطی که بیشتر افراد از مجموعه سازمان نظام مهندسی و هر مجموعه‌یی که عنوان مهندسی را با خود به یدک می‌کشد، انجام امور براساس محاسبات حرفه‌یی و بهینه‌سازی فعالیت‌هاست. ناصرنیا در پاسخ به سوال «تعادل» درباره نقش این سازمان در بهبود بهره‌وری معادن اظهار داشت: ما مسوول مستقیم ارتقای بهره‌وری معادن کشور نیستیم اما با تدوین ضوابط و معیارهای فنی بستر را برای افزایش بهره‌وری در معادن فراهم می‌کنیم. وی وظیفه این سازمان را براساس متن قانون این‌گونه تشریح کرد: نظام مهندسی معدن عبارت است از مجموعه تشکیلات، سازمان‌ها، تشکل‌های صنفی، مهندسی، حرفه‌یی، اشخاص حقیقی و حقوقی و مجموعه قوانین و مقررات، آیین‌نامه‌ها و استانداردها در بخش معدن که با توجه به اینکه علوم مهندسی فاقد مباحث حقوقی هستند دانش مهندسی معدن در این سازمان با مباحث حقوقی تلفیق و یک نظامنامه تهیه می‌شود که آن نظامنامه را «ضوابط و معیارهای فنی» می‌نامیم. اجرای این ضوابط و معیارهای از تلفات امکانات و ذخایر معدنی کشور جلوگیری می‌کند. اما نقش دیگر این سازمان در بعد طراحی و مهندسی است. براساس دانش مهندسی، معادن و مهندسان معدن رتبه‌بندی می‌شوند. بخشی دیگر از
فعالیت‌های ما مربوط به فرآوری مواد معدنی است که در بخش کارخانه‌های فرآوری این سازمان نظارت مستقیم ندارد و فقط با قوانین و ضوابط تاثیرگذار است.
در بخش فرآوری پیشرفتی نداشته‌ایم
صنایع معدنی و کارخانه‌های فرآوری تاثیر بسزایی در افزایش ارزش افزوده بخش معدن دارند اما با این وجود این بخش در کشور ما فعالیت گسترده‌یی ندارد. از رییس سازمان نظام مهندسی معدن ایران درباره دلایل عدم رشد صنایع معدنی در کشور سوال کردیم و وی اظهار داشت: سازمان نظام مهندسی در بخش معدن تا اندازه زیادی به اهداف خود دست پیدا کرده اما در بخش فرآوری بعد نظارتی ما بسیار ضعیف است. وی ادامه داد: بخش فرآوری معادن همچنان زیرمجموعه معاونت صنعت وزارتخانه قرار دارد و مجوزهای بهره‌برداری آنها توسط این معاونت صادر می‌شود و معاونت معدنی نقشی در صدور پروانه و نظارت بر آنها ندارد و از این‌رو سازمان نظام مهندسی معدن نیز تاکنون به خواست دولت نظارت خاصی بر این بخش نداشته است. ناصرنیا ابراز امیدواری کرد با پیگیری‌های سازمان و معاونت معدنی وزارتخانه در آینده نه‌چندان‌دور فعالیت صنایع معدنی و کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی نیز به این بخش انتقال و سطح نظارت و روش‌های بهره‌برداری بهبود یابد.
اختیارات نظارتی سازمان بیشتر می‌شود
از ناصرنیا درباره وضعیت عملکردی سازمان نظام مهندسی معدن و قدرت نظارتی آن جویا شدیم؛ وی تصریح کرد: بعد نظارتی سازمان با توجه به محدودیت‌های قانونی ضعیف بوده است و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز به‌دلیل کمبود نیروی کارشناس امکان بازرسی‌های کافی و نظارت تخصصی بر معادن را نداشته است. وی افزود: سازمان نظام مهندسی معدن برای رفع این خلأ نظارتی، اقدام به تدوین یک دستورالعمل جدید با همکاری وزارتخانه کرد تا بعد نظارتی سازمان بیشتر شود و این مسوولیت از وزارتخانه به سازمان که نیروی متخصص به تعداد کافی در اختیار دارد، واگذار شود. در شرایط فعلی بودجه وزارتخانه برای اجرای این بعد نظارتی کافی نبوده است اما به اندازه بودجه دریافتی، بازرسی‌ها را افزایش داده‌ایم و امیدواریم با حمایت دولت، بعد نظارتی سازمان تقویت شود. رییس سازمان نظام مهندسی معدن از تشکیل شورای انتظامی در این سازمان نیز خبر داد و گفت: این شورا با هدف ایجاد یک ساختار منسجم نظارتی بر مهندسان دارای پروانه اشتغال از این سازمان تشکیل شده است و مهندسان دارای پروانه اشتغال هرگونه خطایی مرتکب شوند به‌وسیله سازمان، پرونده کاری آنها بررسی و متناسب با عملکرد مورد مجازات و
حتی لغو پروانه قرار می‌گیرند.
90 درصد معادن مسوول ایمنی ندارند
دو ضابطه بسیار مهم سازمان نظام مهندسی معدن شامل حضور مفید و کارآمد مسوول فنی در تمام معادن و حضور مسوول ایمنی در معادن بالای 25 نفر کارگر است. ناصرنیا در پاسخ به «تعادل» درباره رعایت این دو ضابطه در معادن تصریح کرد: ما صلاحیت و ضوابط مربوط به مسوول ایمنی و مسوول فنی را تهیه و به وزارت صنعت، معدن و تجارت جهت نظارت اعلام کرده‌ایم اما اکنون 30درصد معادن مسوول فنی ندارند، صنایع معدنی نیز هیچکدام مسوول فنی به استخدام درنیاورده‌اند. وضعیت به‌کارگیری مسوول ایمنی نیز در معادن بسیار نامناسب‌تر از مسوول فنی است زیرا طبق برآوردهای سازمان 90درصد معادن کشور با حداقل 25 نفر نیروی انسانی مسوول ایمنی ندارند و عدم به‌کارگیری این دو متخصص در معادن میزان مخاطرات را در بخش معدن افزایش داده است. وی در پاسخ به این سوال که چرا بعد نظارتی سازمان در این زمینه ضعیف بوده است، اظهار داشت: سازمان در قبال اعضای خود که اشخاص حقیقی هستند، مسوولیت دارد اما معادن تحت نظارت ما نیستند اما اگر یک معدن، نیرویی از مهندسان عضو سازمان را به استخدام درآورد ما موظف به نظارت بر عملکرد وی در آن معدن هستیم و بخشی از وظایف شورای انتظامی سازمان هم به
همین منظور تشکیل شده است.
بر اعضای حقیقی سازمان نظارت داریم
با توجه به آنکه معادن به عنوان عاملان اجرای ضوابط و معیارهای فنی شناخته می‌شوند وجود اختیار برای اقدام قانونی نسبت به معادن از اهمیت بالایی برخوردار است. از ناصرنیا درباره چگونگی اقدام قانونی نسبت به معادن متخلف سوال کردیم، وی اعلام کرد: همانطور که اشاره کردم معادن به صورت مستقیم تحت نظارت سازمان نظام مهندسی نیستند و این یکی از محدودیت‌های ما به شمار می‌رود. سازمان نظام مهندسی فقط معادنی را که مهندسان دارای پروانه از سازمان را به‌کار می‌گیرند تحت نظارت دارد و بسیاری از معادن از نظارت ما خارج هستند کمااینکه صدور و لغو پروانه‌های بهره‌برداری معادن نیز در اختیار وزارتخانه قرار دارد و نظام مهندسی اختیار برخورد قانونی نسبت به این نوع معادن را ندارد. اکنون 30هزار نفر از مهندسان معدن در کشور از این سازمان پروانه اشتغال به کار دارند و هر یک با توجه به سوابق و تحصیلات در رتبه بندی‌های مختلف فعالیت می‌کنند و ما فقط نسبت به این اعضا، مسوول و پاسخگو هستیم.
دخالتی در فعالیت خانه‌ها نداشته‌ایم
یکی از تعارضات موجود در بخش معدن کشور فعالیت نهادهای قانونی مختلف است که گاه اهداف و برنامه‌های آنها موازی‌کاری را به ذهن افراد متبادر می‌کند. رییس سازمان نظام مهندسی معدن ایران در توضیح فعالیت این نهادها و مشکلاتی که با یکدیگر دارند اظهار داشت: سازمان نظام مهندسی معدن طبق قانون رسمی کشور تشکیل شده است و مهندسان معدن برای اشتغال نیاز به پروانه این سازمان دارند. سازمان نیز موضوع ضوابط و معیارهای فنی را تدوین و بر عملکرد اعضای خود در اجرای این ضوابط در معادن کشور نظارت دارد. اما مجموعه‌هایی مانند خانه معدن یا خانه صنعت، معدن و تجارت تشکل‌هایی مردم‌نهاد به شمار می‌روند که سازمان‌هایی کارفرمایی و سندیکایی به‌شمار می‌روند و انتظارات صاحبان معادن را در سطح کلان پیگیری می‌کنند. ناصرنیا به صراحت گفت: ما هرگز در کار این نهادهای مردمی دخالتی نداشته‌ایم زیرا اصلا آنها زیرمجموعه و عضو سازمان محسوب نمی‌شوند؛ منتها اگر چالشی نیز وجود دارد به‌دلیل نظارت ما بر اجرای ضوابط و معیارهای فنی معادن است که از طریق اعضای خود به آنها تکلیف کرده‌ایم و بدون تردید همیشه مدیران، ضوابط و معیارها را دست‌وپاگیر و هزینه‌ساز می‌شناسند از
این‌رو شاید برخی افراد نظام مهندسی معدن را مغایر با اهداف صاحبان معادن در کسب سود بیشتر می‌دانند و از برخی نقاط ضعف این سازمان سوءاستفاده کرده‌اند. وی نقطه ضعف سازمان نظام مهندسی معدن را این‌گونه تشریح کرد: سازمان بیش از 30هزار عضو دارد و این اعضا از سطوح تخصصی متفاوتی برخوردار هستند و اینکه در میان این تعداد عضو، برخی مهندسان توانمندی کافی نداشته باشند غیرطبیعی نیست در تمام سازمان‌ها افراد در سطوح مختلف قرار می‌گیرند اما صاحبان معادن نقطه ضعف و ناکارآمدی یک مهندس را به کل مجموعه نسبت داده و همین را وسیله‌یی برای مخالفت با سازمان و پرهیز از همکاری قرار می‌دهند. این درحالی است که نظام مهندسی معدن در دو سطح مهندسان را تحت آموزش‌های ابتدایی و تخصصی قرار می‌دهد و افراد برای دریافت پروانه اشتغال باید حداقل سه سال سابقه کاری مرتبط داشته باشند.
ساخت تجهیزات معدنی، کاری زیربنایی
یکی از رویدادهای مرتبط با معدن که با مشارکت سازمان نظام مهندسی معدن در 22 مهر برگزار خواهد شد. برگزاری نمایشگاه و همایش مربوط به معدن و صنایع معدنی است. از ناصرنیا تفاوت این دوره نمایشگاه را نسبت به سال‌های قبل جویا شدیم و وی اظهار داشت: نمایشگاه در این چند سال روند رو به ترقی داشته است و سال گذشته یکی از موفقیت‌های ما جذب چند سرمایه‌گذار خارجی بود که به ایمیدرو معرفی کردیم. امسال بخش تجاری‌سازی پروژه‌های دانشگاهی به شکل وسیع‌تری برگزار می‌شود و تلاش داریم در زمینه‌های علمی شاهد رشد بیشتر بخش معدن با همکاری دانشجویان و نخبگان باشیم. رییس سازمان نظام مهندسی معدن کشور کمبود تجهیزات را یکی ضعف‌های معادن کشور برای توسعه برشمرد و افزود: ساخت و تولید تجهیزات معدنی در ایران یک حرکت زیربنایی است که در نمایشگاه امسال تلاش می‌کنیم سرمایه و ایده‌های بیشتری را برای رفع این کمبود جذب کنیم.
