یک‌شنبه 26 اردیبهشت انتخابات خانه صنعت، معدن و تجارت استان تهران برگزار خواهد شد. تشکلی جنجالی که از زمان آغاز مرکز حاشیه‌های زیادی بود و اکنون بعد از چندین سال هنوز به فعالیت ادامه می‌دهد. تشکلی که زمانی گفته می‌شد که قرار است به مقابله با اتاق بپردازد اما در دوره‌های اخیر رابطه خوبی با اتاق بازرگانی پیدا کرده است. تشکلی که در زمان خود ساختاری جدید و متفاوت از تشکل‌های مرسوم را در ایران پایه گذاشت اما شاید هیچگاه نتوانست جایگاهی که در ابتدای راه بانیان آن در نظر داشتند را ایجاد کند. با هم نگاهی به تاریخچه این تشکل می‌کنیم.
تشکل تشکل‌های صنعتی
داستان خانه‌های صنعت از اواخر دوران وزارت غلامرضا شافعی بر صنایع آغاز شد. در آن زمان وزارت بازرگانی و صنایع جدا از یکدیگر فعالیت می‌کردند و اتاق بازرگانی که عملا زیر نظر وزارت بازرگانی به فعالیت می‌پرداخت، رابط خوبی بین این وزارتخانه و فعالان بخش خصوصی بود.
شافعی به خوبی به جای خالی میان وزارت صنایع و بخش خصوصی واقف بود و به دنبال ایجاد یک راه ارتباط تشکلی میان وزارتخانه متبوع خود و بخش خصوصی می‌گشت. به همین دلیل وی طرح ایجاد تشکل‌های همگن را ارائه کرد. تشکل‌های همگن تخصصی به این شکل طراحی شده بودند که صنایع نزدیک به یکدیگر در تشکل‌هایی موسوم به همگن دور یکدیگر جمع شوند. از جمع شدن این تشکل‌های همگن در کنار یکدیگر خانه‌های صنعت آن استان شکل می‌گرفت. این مصوبه در قالب قانون برنامه دوم توسعه به تصویب رسید و در نهایت در سال 1377 کلید این کار زده شد. اجرای این پروژه بر عهده یک چهره قدیمی بخش خصوصی به نام هادی غنیمی‌فرد گذاشته شد اما پیش از آنکه شافعی بتواند خانه‌های صنعت را ایجاد کند با ادغام وزارتخانه جای خود را به اسحاق جهانگیری داد تا وزیر معادن و فلزات متولی صنایع نیز باشد. با وجود این
خانه‌ها در زمان جهانگیری شکل گرفت.
خانه در برابر اتاق
مخالفت‌های زیادی برای ایجاد خانه صنعت وجود داشت. اتاق بازرگانی خود نام صنایع و معادن را از قبل از انقلاب یدک می‌کشید و مدعی بود که نیازی به تشکلی جدید برای صنعت وجود ندارد. به ویژه آنکه خانه صنعت به مرور نام خانه صنعت، معدن و تجارت را به خود اضافه کرد. اما با وجود لابی گسترده برای ایجاد نشدن این تشکل، خانه صنعت با حمایت جهانگیری ایجاد شد تا بسیاری به این نتیجه برسند که جهانگیری تلاش دارد تشکلی را در مقابل قدرت اتاق ایجاد کند. اتاق نیز برای تضعیف این تشکل اقدام به ایجاد خانه معدن به عنوان یک زیر مجموعه خود کرد تا در عمل این دو تشکل کاملا در مقابل یکدیگر قرار گیرند.
مواضع تند هادی غنیمی‌فرد و محبوبیت وی به خاطر سخنرانی‌های جنجالی وی عملا مزید بر علت شد. اتاق مواضع محافظه‌کارانه داشت ولی غنیمی‌فرد به صورت علنی با بانک‌ها مقابله می‌کرد. در نهایت انتخابات دوره پنجم اتاق‌های بازرگانی فاز جدیدی در این اختلافات را شکل داد. محمدرضا بهزادیان به همراه جمعی از اعضای خانه تهران ازجمله خود غنیمی‌فرد به اتاق بازرگانی تهران راه یافتند و در ائتلاف با سایر گروه‌های پیروز موفق شدند به ریاست خاموشی بر اتاق تهران پایان دهند. این آغاز حضور خانه‌ای‌ها در اتاق بود که منجر به درگیری‌های زیادی در اتاق بازرگانی شد. چهره‌هایی چون پورقاضی که از خانه به اتاق آمده بودند برخلاف روال مرسوم بسیار تند از سیاست‌های اتاق و دولت انتقاد می‌کردند. حتی کنار گذاشتن بهزادیان از اتاق تهران تنها با کمک استفاده از رای غنیمی‌فرد ممکن شد. غنیمی‌فرد در این رابطه می‌گوید، قرار بود از رای وی برای تهدید به استیضاح بهزادیان استفاده شود ولی علامیرمحمد صادقی با این رای بهزادیان را استیضاح کرد. این موضوع اختلاف بین خانه صنعت و اتاق را به اوج خود رساند.
شکل‌گیری خانه صنعت ایران
بعد از شکل‌گیری خانه‌های تهران در عمل یک حلقه مفقوده در ساختار خانه‌ها احساس می‌شد. خانه‌های هر استان از نظر قانونی شکل گرفته بودند اما این خانه‌ها ارتباط پراکنده‌یی با یکدیگر داشتند. در حقیقت نیاز به یک تشکل برای جمع شدن این خانه‌های استانی کاملا احساس می‌شد و این کار در قالب مجامع کشوری صورت پذیرفت. بر همین اساس غنیمی‌فرد به ریاست خانه صنعت، معدن و تجارت ایران رسید بدون آنکه تشکلی با این نام رسما به ثبت رسیده باشد. در نهایت این تشکل بعد از وقفه زیادی به صورت رسمی به ثبت رسید و هنوز از عمر خانه ایران چند سال بیشتر نمی‌گذرد.
از نظر ساختاری خانه و اتاق تفاوت‌های بنیادی با یکدیگر داشتند. اتاق‌ها از طریق رای‌گیری سراسری اعضا، هیات نمایندگان شهرستان‌ها و بر همین اساس هیات نمایندگان ایران را مشخص می‌کنند با این شرط که هر تشکل عضو اتاق حق دارد یک صندلی در اتاق ایران داشته باشد.
در مقابل خانه‌ها، تشکل تشکل‌ها هستند و هیات رییسه هر خانه از طریق رای تشکل‌های عضو آن خانه تعیین می‌شوند. در حقیقت الگویی که این روزها در اتاق بازرگانی بسیار مورد بحث قرار گرفته و معاونت تشکل‌ها به دنبال ایجاد آن است همان الگویی است که غنیمی‌فرد 2دهه قبل در خانه‌های صنعت ایجاد کرد. در حقیقت اتاق دارای اعضای بیشتری بود ولی خانه با مدلی جدیدتر و ریشه‌دارتر شکل گرفت. شاید علت اینکه خانه صنعت توانسته است در طول این سال‌ها به عنوان یک تشکل پابرجا بماند همان الگوی ریشه‌دار اولیه بود.
انقلاب صنایع غذایی‌ها
از 2دوره پیش در خانه تهران بحث کنار گذاشتن غنیمی‌فرد مطرح شد. غنیمی‌فرد در صحبت‌های خود از احمدی‌نژاد حمایت می‌کرد درحالی که فعالان اقتصادی از سیاست‌های دولت ناراضی بودند. از طرف دیگر شرایط تشکل‌های صنایع غذایی نسبت به سایر تشکل‌ها بهتر بود و حضور آنها در خانه تهران بسیار پررنگ بود. در نهایت در انتخابات 2دوره قبل طیفی نزدیک به انجمن‌های صنایع غذایی به رهبری چهره‌هایی همچون مرتضی سلطانی، صاحب کارخانه زر ماکارون، محمدرضا مرتضوی از انجمن آرد و ابوالحسن خلیلی به هیات رییسه خانه راه یافتند. درحالی که قرار بود سلطانی، رییس خانه صنعت شود اما در دقیقه 90 مرتضوی بود که به ریاست برگزیده شد تا دیگر شاهد حضور سلطانی در خانه صنعت تهران نباشیم.
بعد از پروژه تهران، حذف غنیمی‌فرد از خانه ایران نیز آغاز شد و در نهایت ریاست خانه صنعت ایران به یک چهره اصفهانی از اتاق بازرگانی و دبیرکلی خانه ایران به رییس خانه صنعت تهران رسید. پس از این ماجرا ارتباط خوبی میان خانه صنعت تهران و گروه ائتلاف برای فردا در اتاق بازرگانی شکل گرفت تا این گروه با کمک خانه صنعتی‌ها بتواند به پیروزی گسترده‌یی در اتاق بازرگانی تهران و ایران دست یابد. درحال حاضر رابطه بسیار خوبی میان رییس خانه صنعت تهران و هیات رییسه اتاق بازرگانی تهران برقرار است. حتی در مواردی کمک‌های مالی اتاق تهران به خانه مورد بحث اعضای اتاق قرار گرفت چراکه این تشکل در اتاق بازرگانی به ثبت نرسیده و بعضی اعضا مخالف کمک مالی به این تشکل بودند.
پایان دو دوره مرتضوی
انتخابات این دوره پایان 2دوره ریاست مرتضوی است. هر چند که قانونا حضور مجدد وی در انتخابات مشکلی ندارد اما همیشه بعد از 2دوره، تغییر و تحول در تمامی نهادهای دمکرات رخ می‌دهد. شاید وقت آن رسیده باشد که چند سوال اساسی در آستانه انتخابات این تشکل پرسیده شود. اول اینکه ارتباط این نهاد در حضور اتاق بازرگانی چگونه است؟ هر دو این نهادها کار ارتباط میان بخش‌های صنعت، معدن و تجارت و دولت را انجام می‌دهند. با این حساب چگونه از موازی‌کاری جلوگیری می‌شود؟ سوال دوم اینکه چه ماموریت مشخصی برای ادامه کار خانه‌های صنعت وجود دارد؟ با در نظر گرفتن فعالیت کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی تهران و ایران قرار است خانه چه کار دیگری انجام دهد؟ سوال سوم این است که خانه چقدر نسبت به اهداف اولیه خود موفق بوده و این اهداف آیا نیاز به بازنگری دارند؟ اینها سوالاتی است که در این پرونده و پرونده‌های دیگر تا روز انتخابات به آنها پاسخ خواهیم داد.
