مجید سلیمی بروجنی
روزنامه‌نگار
چندی پیش شاهد خبررسانی گسترده‌یی پیرامون آلودگی بنزین پتروشیمی‌ها بودیم. اگرچه بنزین تولید پتروشیمی‌ها به دستور وزیر نفت دولت یازدهم متوقف شد اما به‌طور حتم حواشی مربوط به بنزین‌های مذکور تا سال‌های سال ادامه خواهد داشت. همین چند هفته پیش بود که یکی از اعضای کمیسیون سلامت شورای شهر تهران اعلام کرد که گازوییل‌های تهران بیش از 100 برابر استانداردهای بین‌المللی گوگرد دارند. مصاحبه مذکور بلافاصله با واکنش روابط عمومی وزارت نفت روبه‌رو شد و روابط عمومی اعلام کرد که گازوییل توزیعی در تهران و چند کلان‌شهر دیگر دارای استاندارد یورو 4 و یورو5 است. در همان روزهایی که بحث بنزین‌های آلوده داغ بود، برخی کارشناسان اعلام کردند که آلودگی‌های متاثر از گازوییل بسیار خطرناک‌تر از بنزین است. شاید بتوان گفت اکثر جامعه به‌واسطه اینکه کمتر با گازوییل سروکار مستقیم دارند، توجه کمتری نسبت به آلودگی آن داشتند. به گفته کارشناسان، محتوی گوگرد در گازوییل‌های داخلی بین 4 تا 9هزار قسمت در میلیون است. گوگرد هم به‌شدت در آلودگی هوا موثر است. بخش عمده‌یی از ذرات معلق در هوای تهران از گوگردهای تولیدی موتورهای دیزل ایجاد می‌شود. سازمان بهداشت جهانی نیز بارها اعلام کرده که دود تولیدی موتورهای دیزل به‌شدت سرطان‌زاست.
با وجود هشدارهایی از این نمونه، تاکنون موضوع گازوییل آنگونه که ضروری به نظر می‌رسد، مورد توجه قرار نگرفته است. درصد گوگرد، اصلی‌ترین پارامتری است که در بحث کیفیت گازوییل مورد بررسی قرار می‌گیرد. بر اساس استاندارد یورو4 گوگرد موجود در گازوییل باید کمتر از 50 قسمت در میلیون باشد و می‌توان نتیجه گرفت گازوییلی که در حال حاضر در تهران و چند شهر دیگر توزیع می‌شود، استاندارد قابل قبولی دارد. اما وضعیت در دیگر شهرهای کشور اینگونه نیست. پالایشگاه تهران و شازند درکل حدود 20 تا 25درصد گازوییل کشور را تولید می‌کنند و این به آن معنی است که اگر کل این گازوییل در کشور توزیع شود، باز هم حداقل 75 درصد گازوییل‌ها غیراستاندارد است. اما مطابق گفته یکی از مدیران نفتی، بخش اندکی از این 24 میلیون لیتر مستقیما توزیع و اغلب آن با گازوییل‌های غیراستاندارد مخلوط می‌شود تا درصد گوگرد پایین بیاید. گزارش‌ها نشان می‌دهد در سال‌های پیش از توزیع گازوییل یورو4 در تهران میزان گوگرد تا چند 100برابر رقم استاندارد یورو4 بود. آخرین استاندارد دیزل اروپا یعنی یورو 5 حد مجاز را 10قسمت در میلیون اعلام کرده است. در مناطق شهری 6آلاینده اصلی به صورت مداوم آنالیز می‌شوند که میزان آنها نشان‌دهنده آلودگی هواست. منوکسیدکربن، ازن، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون و ذرات معلق کمتر از 10 میکرون، ناگفته پیداست بالا بودن درصد گوگرد در گازوییل موجب افزایش مقدار دی‌اکسید گوگرد در هوا می‌شود. علاوه بر این گازوییل بر افزایش ذرات معلق نیز تا‌ثیر قابل‌توجهی دارد. وقتی مقدار گوگرد در گازوییل بالا باشد، درصد دی‌اکسیدگوگرد افزایش می‌یابد و متعاقبا مقدار ذرات معلق ثانویه که ناشی از واکنش‌های بین یون‌های سولفات و نیترات هستند، نیز افزایش می‌یابد. بخش اصلی ذرات معلق کوچک‌تر از 5/2 میکرون توسط احتراق و واکنش‌های اتمسفری ایجاد می‌شود ولی اینکه سهم آروماتیک‌ها (مثل بنزن) یا سولفات و نیترات چقدر است، دقیقا مشخص نیست. تفاوت اصلی بنزین و گازوییل در آلایندگی مربوط به ایجاد ذرات معلق است. ذراتی که به نوعی جزولاینفک موتورهای گازوییلی هستند. گذشته از کیفیت گازوییل تولید داخل، میزان مصرف آن نیز به مراتب بیش از بنزین است. گازوییل اصلی‌ترین سوخت مایع در سبد فرآورده‌های نفتی است و حدود 40درصد این سبد را شامل می‌شود. براساس آخرین آمار متوسط مصرف روزانه بنزین حدود 70 میلیون لیتر و گازوییل 110 میلیون لیتر است. با وجود بیشتر بودن مصرف گازوییل در مقایسه با بنزین و سهم قابل توجه آن در آلودگی هوا به دلیل عدم مصرف آن در خودروهای مشخص، حساسیت زیادی روی قیمت و مصرف آن وجود ندارد. مصرف غیربهینه گازوییل همانند مورد مشابه مصرف بنزین در سال‌های پیش از هدفمندسازی موجب افزایش آلودگی هوا شده است. کمبود گاز در کشور باعث شده در بسیاری از فصول سال نیروگاه‌ها با استفاده از گازوییل فعالیت کنند. نه تنها در فصول سرد که نیاز به گاز برای مصرف خانگی افزایش می‌یابد که حتی در فصول گرم نیز گازوییل به مصرف سوخت نیروگاه‌ها می‌رسد. مصرف گازوییل در نیروگاه‌ها به لحاظ زیست‌محیطی اثرات آلایندگی فراوانی دارد و اگر تمامی سوخت مصرفی نیروگاه‌ها گاز طبیعی باشد، آلودگی هوا کمتر خواهد شد. اثر آلایندگی به ویژه در نیروگاه‌های نزدیک به شهرها و مناطق مسکونی بیشتر مشاهده می‌شود. بر اساس برآوردهای انجام گرفته، مشخص شده که سوزاندن گازوییل برای تولید برق به لحاظ اقتصادی نیز چندان به صرفه نبوده است. هیات وزیران در اردیبهشت امسال، تصمیماتی در جهت کاهش آلودگی هوا اتخاذ کرد که بخش‌هایی از آن مربوط به گازوییل و خودروهای دیزلی بود. بر اساس این مصوبه هیات وزیران علاوه بر شهرهای تهران، کرج و اراک که هم‌اکنون از گازوییل یورو4 برخوردارند تا آذرماه سال جاری جایگاه‌های سوخت شهرهای تبریز، اصفهان، شیراز، اهواز و مشهد نیز باید گازوییل با گوگرد کمتر از 40 قسمت در میلیون توزیع کنند. همچنین خودروسازان موظف شدند از ابتدای سال 1394 با استاندارد یورو3، از ابتدای سال 1396 با استاندارد یورو4 و از ابتدای سال 1399 با استاندارد روز اروپا خودروهای دیزلی تولید کنند.
