گروه اقتصاد اجتماعی
هفته جهانی سلامت امسال روی یک بیماری متمرکز بود: دیابت. دیابت یکی از اصلی‌ترین عوامل نابینایی، کارکرد نامناسب کلیه، سکته‌های قلبی و قطع عضو اندام‌های تحتانی است. تخمین زده می‌شود که در سال 2012، بیش از 1.5میلیون مرگ مستقیم به دلیل ابتلا به دیابت در جهان به وقوع پیوسته باشد و البته بیش از 2.2میلیون نفر دیگر هم در همین بازه زمانی به دلیل مقادیر بالای گلوکز در خون، جان خود را از دست داده‌اند. از طرف دیگر، سازمان جهانی بهداشت پیش بینی می‌کند که تا سال 2030، دیابت به عنوان هفتمین علت اصلی مرگ‌ومیر در جهان قلمداد شود. با این همه، این بیماری قرون جدید، مسوول مرگ تنها 2درصد از ایرانی‌هاست، هر چند ایرانی‌ها با نرخ ابتلای 10.3درصدی به دیابت، حدود 22درصد بیش از میانگین جهانی با این بیماری دست در پنجه‌اند و این یعنی باید هشدارها را جدی گرفت.
بر اساس آمارهایی که در گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2016 در مورد دیابت موجود است، تعداد افراد مبتلا به دیابت در سراسر جهان، از 108میلیون نفر در سال 1980 به 422میلیون نفر در سال 2014 رسیده است و در واقع در یک بازه زمانی 34 ساله، حدوداً 4 برابر شده است. بر همین اساس، میزان شیوع دیابت در میان افراد بالغ بالای 18 سال در جهان در این بازه زمانی، از 4.7درصد در سال 1980 به 8.5درصد در سال 2014 رسیده است.
دیابت 2درصد از ایرانی‌ها را می‌کشد
داده‌های WHO نشان می‌دهند که شیوع این بیماری در میان کشورهای دارای درآمد متوسط و کم درآمد، بیشتر از مردمان کشورهای پر درآمد است. بر اساس این داده‌ها، تقریباً نیمی از مرگ‌ومیر ناشی از بالا بودن گلوکز در خون، پیش از آنکه فرد به سن 70 سالگی برسد به وقوع می‌پیوندد.
پیشگیری از دیابت اما ساده‌تر از این‌هاست. داشتن رژیم غذایی سالم و فعالیت فیزیکی در حد معمول و همچنین اجتناب از دخانیات، ساده‌ترین راه‌ها برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 هستند. افزون بر این، دیابت را می‌توان درمان کرد یا جلوی عوارض آن را گرفت یا آنها را به تاخیر انداخت. راه‌حل‌ها باز هم ساده هستند: رژیم غذایی مناسب، فعالیت فیزیکی و مصرف داروهایی که عمدتا برای پایش یا درمان عوارض بیماری مصرف می‌شوند.
درگاه آماری ایران در گزارش جهانی سازمان جهانی بهداشت در مورد دیابت، عوامل مختلف مرگ‌ومیر را در ایران رتبه‌بندی کرده است. بر این اساس، بیماری‌های قلبی عروقی، مسوول مرگ حدود نیمی از ایرانی‌ها (46درصد) هستند و رتبه بعدی عوامل مرگ‌ومیر، مربوط به جراحات و حوادث (حدود 14درصد) است که احتمالاٌ بخش بزرگی از آن به حوادث رانندگی ارتباط دارد. سرطان سومین عامل مرگ‌ومیر در میان ایرانی‌ها است و علت 13درصد از موارد فوت در ایران، ابتلا به سرطان است. دیابت، با حدود 2درصد، کم اهمیت‌ترین علت مستقل مرگ‌ومیر در میان ایرانی‌هاست. (با این توضیح که انواع بیماری‌های غیر مسری در میان ایرانی‌ها، روی هم علت حدود 11درصد از موارد فوتی هستند.)
به عبارت دیگر، چنانچه موارد مرگ و میر را در سال 1394 با 470 هزار مورد در نظر بگیریم، دیابت عامل مستقیم مرگ و میر 9500 ایرانی بوده است.
چاقی، اضافه وزن و دیابت
گزارش سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد حدود 30.6درصد از زنان ایرانی و 19.3درصد از مردان ایرانی چاق هستند. از طرف دیگر، 63.1درصد از زنان ایرانی و 58درصد از مردان ایرانی هم اضافه وزن دارند و این یعنی در مجموع، 93.3درصد از زنان ایرانی و 77.3درصد دارای وزنی بالاتر از حد مجاز هستند. از طرف دیگر، در مجموع، 31.9درصد از ایرانی‌های بالغ، فعالیت فیزیکی کافی ندارند. شایان ذکر است که اضافه وزن، یکی از دلایل عمده ابتلا به دیابت است.
داده‌های زمانی این گزارش هم نشان می‌دهند که ابتلا به دیابت در ایران، مانند کشورهای دیگر دنیا، از سال 1980 تا سال 2014، روندی همواره صعودی داشته است و البته ابتلا به این بیماری در میان زنان ایرانی شایع‌تر از مردان ایرانی بوده است. 9.6درصد از مردان ایرانی و 11.1درصد از زنان ایرانی به دیابت مبتلا هستند. در واقع، به صورت میانگین، 10.3درصد از ایرانی‌ها دیابت دارند، رقمی که در مقایسه با 8.5درصد شیوع جهانی دیابت، حدود 21.17درصد بیشتر است.
25 تا 35میلیون ایرانی چاق هستند
به گفته معاون بهداشت وزارت بهداشت 25 تا 35میلیون نفر در ایران و یک میلیارد و 100میلیون نفر در دنیا دچار اضافه وزن و چاقی هستند.
به گزارش ایرنا، سیاری چاقی و اضافه وزن را باعث ایجاد سرطان، دیابت، سکته‌های قلبی و مغزی، پوکی استخوان، مشکلات خواب و ساییدگی مفاصل دانست و اصلاح رژیم غذایی ورزش و کنترل وزن را راهکار اصلی جلوگیری از آن عنوان کرد.
وی در ادامه اظهار کرد: «بیماران مبتلا به فشار خون، چاقی، کسانی که قند خون ناشتای آنها بین 100 تا 125 است، زنانی که کودکی با وزن بیش از چهار کیلو گرم به دنیا آورده‌اند و همچنین افرادی که در میان بستگان خود بیمار مبتلا به دیابت دارند در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند و باید به نظام مراقبت از سلامت مراجعه کنند.»
سیاری ادامه داد: «در حال حاضر در روستاها به ازای هر 1500 نفر یک بهورز و به ازای هر 4000 نفر یک پزشک در سیستم مراقبت سلامت قرار داده شده است. در شهر نیز به ازای هر2 تا 3هزار نفر یک کارشناس مراقب سلامت و هر 30 تا 50هزار نفر یک مرکز جامع سلامت تخصیص داده شده است. همه این خدمات رایگان است و اکنون برای شهرهای 20 تا 50هزار نفر و برخی از نقاط بالای 50هزار نفر خدمات سیستم مراقبت از سلامت تکمیل شده است.»
مغایرت‌های آماری دیابت
وزیر درمان و آموزش پزشکی آماری از ابتلا به بیماری دیابت در ایران ارائه داد که با آمارهای سازمان جهانی بهداشت اختلاف زیادی دارد: «آمار بیماران مبتلا به دیابت کشور طی چهار دهه اخیر به مرز پنج‌میلیون نفر رسیده که این موضوع تهدیدی برای خانواده‌ها محسوب می‌شود. » این در حالی است که بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت، حدود 8میلیون ایرانی دیابت دارند. البته درگاه ایران در گزارش جهانی WHO اذعان کرده که آمارهایش در مورد ایران، به دلیل نقص داده‌ها، چندان دقیق نیست.
سیدحسن قاضی‌زاده هاشمی روز جمعه در همایش پیاده روی و صبح و نشاط که در میدان مشق تهران برگزار شد، افزود: «90درصد این بیماران به دیابت نوع 2 مبتلا هستند.»
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با بیان اینکه حدود 400میلیون نفر در دنیا با بیماری قند و دیابت مواجه هستند، گفت: «در چهار دهه اخیر آمار تعداد مبتلایان به بیماران دیابتی در کشور حدود چهار برابر افزایش یافته که این شرایط تهدیدی جدی برای سلامت عمومی جامعه است.»
وی ادامه داد: «اگر هر فرد روزانه 30 دقیقه فعالیت بدنی و ورزشی داشته باشد بطور قطع شاهد کاهش ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها به ویژه دیابت، چاقی و اضافه وزن در سطح جامعه خواهیم بود. دکتر قاضی‌زاده هاشمی تصریح کرد: 15 دقیقه ورزش و حرکات بدنی نرم در هر روز می‌تواند تا 20درصد میزان ابتلا به بیماری دیابت را کاهش دهد.»
استرس هم موثر است
طیبه کرمی کارشناس ارشد روانشناسی در رابطه تاثیر عوامل روانی در ابتلا به بیماری دیابت به «تعادل» می‌گوید: طبق تحقیقات جدید، تجمع بیش ازحد چربی شکمی و استرس بیش ازحد که از ارمغان‌های زندگی امروزی است، هر دو می‌تواند امکان بروز دیابت نوع 2 را در افراد مستعد افزایش بدهد. او ادامه می‌دهد: «مکانیسمی که در رابطه با نقش استرس در افزایش خطردیابت می‌توان مطرح کرد این است که افزایش سطح خونی هورمون آدرنالین در جواب به استرس، باعث تحریک شکسته شدن چربی و اسیدهای چرب آزاد می‌شود، اسیدهای چرب با گلوکز به عنوان سوخت بدن رقابت نموده که نتیجه آن پیروزی اسیدهای چرب و بالا رفتن گلوکز خون است، البته اینکه چه میزان استرس در بروز دیابت موثر است مطالعات آتی را می‌طلبد.»
کرمی معتقد است با ظهوردیابت، فرداحساس افسردگی درماندگی و ناکامی می‌کند. «افسردگی با تغییردرشیوه زندگی یک بیمار مبتلا به دیابت می‌تواند برمدیریت بیماری دیابت توسط بیمار تاثیر منفی بگذارد بطور کلی تاثیرات منفی افسردگی در بیماران مبتلا به دیابت عبارتند از: کاهش عملکرد اجتماعی و کیفیت زندگی بیمار، کاهش فعالیت‌های حرکتی و افزایش چاقی، کاهش پایبندی به رژیم درماندگی، افزایش بروز رفتارهای ناسالم مثل مصرف الکل و سیگار، کنترل ضعیف قندخون و افزایش احتمال بروز عوارض دیابت به سبب کنترل نامناسب قندخون».
کرمی معتقد است با توجه به اینکه هزینه کیت‌های اندازه‌گیری قند خون و انسولین مصرفی بیماران، هزینه سنگین و گزافی را تحمیل می‌کند می‌توان نتیجه گرفت که با فرهنگ‌سازی و آموزش جهت پیشگیری از این بیماری و ترویج فرهنگ ورزش و تحرک جسمی. تغذیه سالم و کنترل وزن چگونه می‌توان در راستای این مهم گام برداشت.
