در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی بیشترین شکاف بین استانی وجود دارد
گروه اقتصاد کلان
یکی از ارکان توسعه، جامعیت و یکپارچه بودن آن در رفع عدم تعادل‌های اقتصادی و اجتماعی مناطق است، به‌طوری که نابرابری‌های ناحیه‌یی در بسیاری از کشورها به عنوان چالشی اساسی در مسیر توسعه تلقی می‌شود، به‌ویژه برای آن دسته از کشورها که قلمرو حاکمیت آنها، مناطق جغرافیایی وسیعی را شامل می‌شود. این نابرابری‌ها، تهدید جدید برای رسیدن به توسعه پایدار متعادل و متوازن است و دستیابی به وحدت و یکپارچگی ملی را دشوار می‌کند. از ویژگی‌های کشورهای جهان سوم، تمرکز شدید جمعیت و فعالیت‌ها و عدم تعادل فضایی و ایجاد کمبودهایی در برخورداری از امکانات اقتصادی- اجتماعی است. برای رفع چنین کمبودهایی باید به بررسی نحوه پراکندگی شاخص‌های توسعه در سطوح مختلف ملی، منطقه‌یی و محلی پرداخت. به‌طوری‌که از نیازهای تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان کشوری و منطقه‌یی، نیاز به میزان توسعه‌یافتگی بخش‌های مختلف اقتصادی و تولیدی کشور در سطوح مختلف ملی و منطقه‌یی است. اطلاع از جایگاه مناطق مختلف هر کشور و لحاظ کردن آن در برنامه‌ریزی (کوتاه‌مدت و بلندمدت) موضوعی است که به اثربخشی برنامه آن کشور کمک بسزایی خواهد کرد، زیرا بدون مشخص شدن جایگاه هر یک از مناطق،
هدف‌گذاری و استراتژی‌ها به تعادل فضایی کشور کمک نخواهد کرد. در همین راستا وزارت امور اقتصادی و دارایی در یکی از نشریات تخصصی خود گزارشی به قلم 3نفر از دانش‌آموختگان اقتصاد و مالی به‌نام‌های عمادالدین سخایی، فاطمه فهیمی‌فر و فرزاد فهیمی‌فر منتشر کرده تا بتوان با استفاده از آن تصویری یکپارچه از وضعیت استان‌های کشور در حوزه‌های مختلف تهیه کرد.
باتوجه به اینکه توزیع نامتعادل منابع و عوامل اقتصادی، استعدادها و قابلیت‌های متفاوتی را برای مناطق مختلف به همراه داشته و از آنجا که یکی از بنیان‌‌های اطلاعاتی لازم جهت برنامه‌ریزی صحیح ملی و منطقه‌یی، آگاهی از توانمندی‌های مناطق مختلف است، تعیین موقعیت و جایگاه مناطق مختلف به‌ویژه از نظر میزان توسعه‌یافتگی از اهمیت ویژهیی برخوردار است. کشور ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و شرایط غیرهمگن و امکانات طبیعی متنوعی دارد. تعادل‌بخشی به سطوح توسعه در مناطق مختلف کشور طی سه دهه اخیر، همواره ذهن برنامه‌ریزان و پژوهشگران اقتصادی-اجتماعی را به خود مشغول کرده است، بنابراین توجه به معیارهای توسعه و شناسایی آنها براساس توانمندی‌های موجود در هر استان در تدوین برنامه‌های توسعه ملی و منطقه‌یی امری ضروری تلقی می‌شود. شناخت وضعیت موجود مناطق، به‌خصوص توانمندی‌ها، نقاط قوت همچنین کاستی‌ها، محدودیت‌ها و نقاط ضعف در مقایسه با یکدیگر از اهمیت ویژهیی برخوردار است. برای شناخت تفاوت سطح توسعه مناطق، لازم است ابتدا وضعیت موجود منطقه بررسی شود تا بتوان بر این اساس جهت کاهش یا از میان بردن تفاوت‌ها برنامه‌ریزی کرد. یکی از
راه‌های ایجاد عادلانه توسعه، شناخت و تشخیص وضع موجود و تجزیه و تحلیل تنگناها، محدودیت‌ها، امکانات و قابلیت‌ها، استنباط صحیح از کمیت و کیفیت نیازها و اولویت‌های مربوط به آنهاست که می‌تواند برنامه‌ریزان را در تدوین برنامه‌های مناسب و کارآمد یاری دهد. برای تسریع و تسهیل در برنامه‌ریزی‌ها جهت تخصیص بهینه منابع و تعیین سیاست‌ها و اهداف مناسب مرتبط با پتانسیل‌های بالقوه و بالفعل استان‌ها، در گزارش مذکور تلاش بر این بوده است براساس عملکرد حوزه‌های زیرمجموعه وزارت امور اقتصادی و دارایی به پایش عملکرد و رتبه‌بندی استان‌ها پرداخته شود.
شناسایی نظام رتبه‌بندی
رتبه‌بندی استان‌ها و تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده از تکنیک TOPSIS که تکنیکی چندشاخصه جبرانی بسیار قوی برای اولویت‌بندی گزینه‌ها از طریق شبیه کردن به جواب ایده‌آل است، انجام شده است.
مهم‌ترین شاخصی که در این گزارش از آن استفاده شده شاخص شباهت است. مقدار شاخص شباهت بین صفر و یک تغییر می‌کند و هرچه گزینه موردنظر به ایده‌آل شبیه‌تر باشد، مقدار شاخص شباهت آن به یک نزدیک‌تر خواهد بود. روشن است که اگر گزینه‌ها بر گزینه ایده‌آل منطبق باشد، آنگاه فاصله آن تا حل ایده‌آل مساوی صفر و شاخص شباهت آن مساوی یک خواهد بود و در صورتی که گزینه‌یی بر گزینه ضدایده‌آل منطبق باشد، آنگاه فاصله آن تا حل ضدایده‌آل مساوی صفر و شاخص شباهت آن مساوی صفر خواهد بود.
بنابراین، برای رتبه‌بندی گزینه‌ها براساس مقدار شاخص شباهت، گزینه‌یی که دارای بیشترین شاخص شباهت است در رتبه اول و گزینه‌یی که دارای کمترین شاخص شباهت است، در رتبه آخر قرار می‌گیرد.
در این مدل جهت محاسبات ریاضی تمام مقادیر نسبت داده شده به معیارها از نوع کمی است و برای جمع‌آوری داده‌های آماری از نماگرهای مالی-اقتصادی دفتر مدل‌سازی و مدیریت اطلاعات اقتصادی معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی در سال1391 استفاده شده است. بر این اساس، ابتدا رتبه‌بندی استان‌ها برحسب نماگرهای اقتصادی به تفکیک در 7حوزه بانکی، بیمه‌یی، بورسی، مالیاتی، گمرکی و بودجه‌یی، سپس براساس مجموعه‌یی از تمام نماگرهای مذکور (7حوزه اقتصادی) انجام می‌شود که نماگرهای حوزه‌ها به‌ترتیب عبارتند از:
بانکی: شامل سهم مانده کل سپرده‌های بانکی و سهم مانده کل تسهیلات بانکی کشور از ارزش افزوده
بیمه‌یی: شامل سهم حق بیمه تولیدی و سهم خسارت پرداختی بیمه از ارزش افزوده
بورس: شامل سهم حجم معاملات سهام و سهم ارزش معاملات سهام از ارزش افزوده
مالیاتی: شامل درآمدهای مالیاتی اعم از سهم مالیات‌های مستقیم و سهم مالیات‌های غیرمستقیم از ارزش افزوده
گمرک: شامل سهم صادرات و سهم واردات از ارزش افزوده
بودجه: شامل سهم درآمدهای عمومی و سهم پرداختی از ارزش افزوده
سرمایه‌گذاری: سهم سرمایه‌گذاری خارجی از ارزش افزوده
حوزه بانکی
باتوجه به محاسبات صورت گرفته در حوزه بانکی، استان تهران در رتبه نخست قرار دارد و بر گزینه ایده‌آل منطبق و دارای شاخص شباهت یک است.
استان کهگیلویه‌وبویراحمد دارای رتبه آخر بوده و بر گزینه ضدایده‌آل منطبق است. شاخص شباهت اکثر استان‌ها در این حوزه در فاصله 7صدم تا 13صدم قرار دارند و از 30استان کشور، 17استان بالای میانگین و 13استان دیگر کمتر از میانگین قرار دارند. لازم به ذکر است تفاوت زیاد استان تهران با سایر استان‌هادر این بخش قابل تامل است به همین دلیل میزان شاخص شباهت آن در محاسبه میانگین استان‌ها قرار نگرفته است. باتوجه به محاسبات صورت گرفته 43.3درصد از استان‌های کشور پایین‌تر از متوسط شاخص شباهت و 56.7درصد از استان‌های کشور بالاتر از متوسط شاخص شباهت بوده‌اند.
حوزه بورس
با توجه به محاسبات صورت‌گرفته در حوزه بورس، استان تهران در رتبه نخست قرار دارد و بر گزینه ایده‌آل منطبق و دارای شاخص شباهت یک است. استان بوشهر دارای رتبه آخر بوده و بر گزینه ضد ایده‌آل منطبق است و فاصله آن تا حل ضد ایده‌آل مساوی صفر و شاخص شباهت آن مساوی صفر است. لازم به ذکر است استان‌های ایلام و کهگیلویه و بویراحمد فاقد آمار در این حوزه بوده‌اند. شاخص شباهت اکثر استان‌ها در فاصله صفر تا 16 صدم قرار دارند و از 27 استان (استان‌های تهران و بوشهر در محاسبه میانگین استان‌ها قرار نگرفته‌اند) کشور، 14 استان بالای میانگین و 13 استان دیگر کمتر از میانگین قرار دارند. با توجه به محاسبات صورت گرفته 48.1درصد از استان‌های کشور کمتر از متوسط شاخص شباهت و 51.9درصد از استان‌های کشور بالاتر از متوسط شاخص شباهت بوده‌اند.
حوزه مالیات
با توجه به محاسبات صورت‌گرفته در حوزه مالیات، استان هرمزگان در رتبه نخست قراردارد و بر گزینه ایده‌آل منطبق و دارای شاخص شباهت یک است. استان کهگیلویه و بویراحمد دارای رتبه آخر بوده و بر گزینه ضدایده آل منطبق است و فاصله آن تا حل ضد ایده‌آل مساوی صفر و شاخص شباهت آن مساوی صفر است. شاخص شباهت اکثر استان‌ها در فاصله 31 هزارم تا 21 صدم قرار دارند و از 31 استان کشور، 8 استان بالای میانگین و23 استان دیگر کمتر از میانگین قرار دارند. با توجه به محاسبات صورت‌گرفته 74.2درصد از استان‌های کشور کمتر از متوسط شاخص شباهت و 25.8درصد از استان‌های کشور بالاتر از متوسط شاخص شباهت بوده‌اند.
حوزه گمرک
با توجه به محاسبات انجام شده در حوزه گمرک، استان هرمزگان در رتبه نخست قرار دارد و بر گزینه ایده‌آل منطبق و دارای شاخص شباهت یک است. استان کهگیلویه و بویراحمد دارای رتبه آخر بوده و بر گزینه ضد ایده‌آل منطبق است. شاخص شباهت اکثر استان‌ها در فاصله صفر تا 6صدم قرار دارند و از 30 استان کشور (استان هرمزگان در محاسبه میانگین قرار نگرفته است)، 9 استان بالای میانگین و 21 استان دیگر کمتراز میانگین قرار دارند. با توجه به محاسبات صورت‌گرفته 70درصد از استان‌های کشور کمتر از متوسط شاخص شباهت و 30درصد از استان‌های کشور بالاتر از متوسط شاخص شباهت بوده‌اند.
حوزه دولت
با توجه به محاسبات صورت‌گرفته در حوزه دولت، استان تهران در رتبه نخست قرار دارد و بر گزینه ایده‌آل منطبق و دارای شاخص شباهت یک است. استان خراسان جنوبی دارای رتبه آخر بوده و بر گزینه ضد ایده‌آل منطبق است. شاخص شباهت اکثر استان‌ها در فاصله 25صدم تا 54صدم قرار دارند و از 30 استان کشور، 17 استان بالای میانگین و 13 استان دیگر کمتر از میانگین قرار دارند. لازم به ذکراست استان تهران در محاسبه میانگین استان‌ها قرار نگرفته است.
با توجه به محاسبات صورت‌گرفته 43.3درصد از استان‌های کشور کمتر از متوسط شاخص شباهت و 56.7درصد از استان‌های کشور بالاتر از متوسط شاخص شباهت بوده‌اند.
حوزه بیمه
با توجه به محاسبات صورت‌گرفته در حوزه بیمه، استان تهران در رتبه اول قرار دارد و بر گزینه ایده‌آل منطبق و دارای شاخص شباهت یک است. استان بوشهر دارای رتبه آخر بوده و بر گزینه ضد ایده‌آل منطبق است. شاخص شباهت اکثر استان‌ها در فاصله 36صدم تا 57صدم قرار دارند. از 31 استان کشور، 22 استان بالای میانگین و 9 استان دیگر کمتر از میانگین قرار دارند. با توجه به محاسبات صورت‌گرفته 29درصد از استان‌های کشور کمتر از متوسط شاخص شباهت و 71درصد از استان‌های کشور بالاتر از متوسط شاخص شباهت بوده‌اند.
حوزه سرمایه‌گذاری خارجی
باتوجه به محاسبات انجام شده در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی، استان بوشهر در رتبه اول قرار دارد و بر گزینه ایده‌آل منطبق و دارای شاخص شباهت یک است. استان البرز دارای رتبه آخر بوده و بر گزینه ضد ایده‌آل منطبق است، فاصله آن تا حل ضد ایده‌آل مساوی صفر و شاخص شباهت آن مساوی صفر است 1.
شاخص شباهت اکثر استان‌ها از حیث این شاخص دارای میزان اندکی هستند. لازم به ذکر است استان‌های خوزستان و بوشهر به علت تفاوت بسیاری که با سایر شاخص‌ها داشتند، در مقایسه قرار نگرفتند.
رتبه‌بندی کلی استان‌ها
رتبه استان‌ها با در نظر گرفتن تمامی شاخص‌های مطرح شده در بخش قبل در جدول فوق ارائه شده است. همانطور که مشاهده می‌شود استان تهران و اصفهان در رتبه‌های نخست و استان‌های ایلام و کهگیلویه و بویراحمد در رتبه‌های آخر قرار دارند.
در پایان این گزارش با اشاره به نتایج مقایسه‌یی، بیشترین میزان شکاف در بین استان‌های کشور را مربوط به حوزه گمرک می‌داند و کمترین میزان شکاف در بین استان‌های کشور را در حوزه مالیات ذکر کرده است به گونه‌یی که به ترتیب از کمترین به بیشترین میزان شکاف عبارتند از مالیات، بیمه، دولت، بانک، بورس و گمرک. 5 استان توسعه یافته کشور براساس تمام حوزه‌های مورد بررسی، به‌ترتیب عبارتند از تهران، اصفهان، گیلان، قم و خراسان رضوی و 5 استان محروم کشور بر اساس تمام حوزه‌های مورد بررسی به ترتیب عبارتند از کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، لرستان، خراسان شمالی و چهارمحال و بختیاری.
