از کل ظرفیت ذخیره‌سازی کشور 35درصد در اختیار بخش دولتی و 65درصد تحت مالکیت بخش خصوصی قرار دارد
دولت در سال 94 حدود 79میلیارد ریال یارانه گندم، آرد و نان پرداخت کرده است
فرآیند تولید نان در کشور حلقه‌های متعددی از قبیل تامین گندم (تولید و واردات)، سیلوها و انبارهای ذخیره‌سازی آن، کارخانجات آردسازی و واحدهای نانوایی وجود دارد که همانند یک زنجیره عمل نموده و در صورت نقصان هر یک از حلقه‌های مذکور، تولید نان که نقش مهمی در سبد مصرفی خانوارها به ویژه اقشار کم درآمد جامعه دارد، با مشکل جدی مواجه خواهد شد. در این گزارش ضمن بررسی حلقه‌های موثر در زنجیره نان، مهم‌ترین ارقام تاثیرگذار در تولید این محصول در بازه سال‌های 1392تا94 مورد بررسی قرار گرفته است.
کاهش 66درصدی ارزش واردات گندم
براساس آمار و اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی، میزان تولید گندم در سال 1393 در حدود 6/10میلیون تن بوده که نسبت به سال قبل حدود 7/13درصد افزایش یافته است. همچنین طبق اعلام این وزارتخانه میزان تولید این کالای استراتژیک در سال 1394 بالغ‌بر 11میلیون تن برآورد شده است. در بخش واردات نیز میزان واردات گندم (شامل واردات بخش دولتی و غیردولتی) در سال 1393 حدود 4/7میلیون تن بوده است. این در حالی است که میزان واردات آن در سال 1392 حدود 4میلیون تن گزارش شده بود. براساس گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران میزان واردات گندم کشور (شامل واردات بخش دولتی و غیردولتی) طی 10ماهه اول سال 1394 در حدود 6/2میلیون تن به ارزش 4/715میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ وزنی 3/59درصد و به لحاظ ارزشی 2/66درصد کاهش نشان می‌دهد.
مصرف سالانه 11میلیون تن گندم
در سال 1393 میزان فروش گندم در کشور برای مصارف نانوایی توسط دولت بالغ‌بر 9/8میلیون تن گزارش شده است. این در حالی است که این مقدار در سال 1392 بالغ‌بر 9میلیون تن بوده است. بررسی‌ها حاکی از آن است که میزان فروش گندم از سوی دولت جهت مصارف نانوایی در سال 1393 نسبت به سال 1392 در حدود 3/1درصد کاهش داشته است. نکته قابل توجه آن است که براساس مصوبه هیات محترم وزیران در آذرماه 1393 حدود 20درصد از نانوایی‌ها آزاد اعلام شد که براساس آمار موجود تا پایان سال حدود 9درصد اجرایی شده است. بنابراین با احتساب نانوایی‌های آزادپز در سال 1393 به نظر می‌رسد میزان مصرف گندم برای مصارف خبازی تغییر محسوسی نسبت به سال 1392 نداشته است. از این جهت می‌توان گفت که مصرف گندم خبازی در کشور سالانه در حدود 9میلیون تن است. علاوه بر این میزان مصارف صنف و صنعت نیز در حدود 2میلیون تن گزارش شده که با احتساب آن، میزان نیاز سالانه به گندم در حدود 11میلیون تن است. از سال 1386 تاکنون شرکت بازرگانی دولتی ایران مجری و متولی خرید گندم داخلی از کشاورزان کشور است. در این راستا میزان خرید گندم داخلی توسط شرکت مذکور در سال 1393 حدود 7/6میلیون تن و در
سال 1392 تقریبا 8/4میلیون تن گندم بوده است. براساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی میزان خرید تضمینی گندم در سال 1394 نیز بالغ‌بر 8میلیون تن است.
560 تومان یارانه هر کیلوگرم گندم
در سال 1392 قیمت فروش هر کیلوگرم گندم توسط دولت در حدود 4650 ریال بود که این روند تا آذرماه 1393 ادامه یافت. در آذرماه 1393 براساس مصوبه هیات محترم وزیران قیمت فروش هر کیلوگرم گندم به نانوایی‌های یارانه‌یی در حدود 6650 ریال تعیین گردید که در سال 1394 نیز بر همین منوال است. با عنایت به اینکه قیمت خرید هر کیلوگرم گندم داخلی با احتساب هزینه‌های تبعی در سال 1394 بیشتر از 12250 ریال است، دولت بابت هر کیلوگرم گندم حداقل 5600 ریال یارانه پرداخت می‌کند.
تهران رکورددار ذخیره‌سازی گندم
مجموع ظرفیت ذخیره‌سازی گندم کشور تا پایان سال 1392 حدود 2/17میلیون تن بوده است که در مقایسه با میزان نیاز سالانه به گندم (حدود 11میلیون تن) بیشتر است. استان تهران با سهمی در حدود 6/12درصد از کل ظرفیت ذخیره‌سازی کشور در رتبه اول قرار دارد، بطوری که 2/2میلیون تن از ظرفیت ذخیره‌سازی گندم کشور در این استان قرار دارد. پس از آن، استان‌های فارس، خراسان رضوی، گلستان و خوزستان به ترتیب با سهمی حدود 5/9، 7/7، 6/6 و 9/5درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. از کل ظرفیت ذخیره‌سازی کشور حدود 6میلیون تن (2/35درصد) در اختیار بخش دولتی و 1/11میلیون تن (8/64درصد) تحت مالکیت بخش خصوصی قرار دارد. سیلوها و انبارهای متعلق به بخش دولتی تحت نظارت شرکت بازرگانی دولتی ایران قرار داشته و از طریق مناطق 14گانه شرکت‌های غله و خدمات بازرگانی در استان‌ها اداره می‌شوند. بیشترین ظرفیت ذخیره‌سازی بخش دولتی در استان تهران با 814هزارتن است و پس از آن استان‌های فارس با 5/541هزار تن، استان خراسان رضوی با 5/515هزار تن و استان خوزستان با 484هزار تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند. کمترین ظرفیت ذخیره‌سازی گندم متعلق به استان بوشهر با 8هزار تن
است. همچنین بیشترین سیلو و انبار بخش خصوصی در استان تهران با 1351هزار تن وجود دارد و پس از آن استان‌های گلستان با 916هزار تن، کرمانشاه با 861هزار تن، فارس با 815هزار تن و خراسان رضوی با 798هزار تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند. قابل توجه آنکه در پایان سال 1392 میزان ظرفیت سیلو و انبار ذخیره گندم ایجاد شده در کشور بالغ‌بر 1134هزار تن بوده که تمامی آن توسط بخش خصوصی ایجاد شده است.
آذربایجان شرقی دارای بیشترین
کارخانه آردسازی
عملیات تبدیل گندم به آرد توسط کارخانجات آردسازی انجام می‌پذیرد و از این حیث که به عنوان حلقه اتصال تبدیل گندم به نام محسوب می‌شوند. حایز اهمیت هستند. در پایان سال 1392 مجموع تعداد کارخانه‌های آرد کشور بالغ‌بر 353 کارخانه به ظرفیت اسمی 9/21میلیون تن در سال بوده است. در حالی که ظرفیت عملی سالانه کارخانه‌های مذکور، در حدود 8/11میلیون تن (8/53درصد)، گزارش شده است. بیشترین تعداد کارخانه در استان‌های آذربایجان شرقی (29 واحد)، گلستان (28 واحد)، خراسان رضوی (27 واحد)، تهران (20 واحد) و البرز (19 واحد) ایجاد شده است. این در حالی است که بیشترین ظرفیت اسمی ایجاد شده در استان‌های البرز (2760هزار تن)، آذربایجان شرقی (2019هزار تن)، خراسان رضوی (2003هزار تن) و تهران (1640هزار تن) وجود دارد. استان یزد (160هزارتن) کمترین است و به عبارت دیگر اندازه کارخانه‌های ایحاد شده در استان گلستان در مقایسه با سایر استان‌ها بسیار کوچک‌تر است. براساس گزارش کانون انجمن‌های صنفی صنایع آرد ایران میزان سبوس‌گیری از گندم، 7، 10، 12، 5/13، 15، 18، 19و21درصد است که هرچه میزان سبوس‌گیری بیشتر باشد آرد حاصل از آن سفیدتر خواهد بود. در این
راستا آرد خبازی شامل 12، 15و18درصد سبوس‌گیری است، بطوری که آرد به دست آمده با 12درصد سبوس‌گیری برای تولید نان سنگک، آرد تهیه شده با 15درصد سبوس‌گیری برای تهیه نان لواش و تافتون و آرد استحصالی با 18درصد سبوس‌گیری برای تولید نان بربری استفاده می‌شود. با این حال از آنجایی که ذائقه مصرفی افراد جامعه بیشتر به سمت نان‌های سفیدگرایش دارد، معمولا تولید آرد استحصالی با 18درصد سبوس‌گیری بیشتر از سایر آردهای خبازی مورداستقبال قرار می‌گیرد.
واحدهای نانوایی آخرین حلقه در زنجیره تولید نان هستند که محصول آنها وارد سبد مصرفی خانوارها می‌شود. در پایان سال 1392، تعداد کل نانوایی‌های کشور2/71هزار واحد بوده است که از این تعداد حدود 5/36درصد به لواش، 6/24درصد به بربری، 4/23درصد به تافتون، 9/8درصد به سنگک، 4/3درصد به نان فانتزی، 89/0درصد به نان حجیم (تولد انبود)، 01/0درصد به نان صنعتی و 3/2درصد به نان محلی اختصاص یافته است.
وجود یک نانوایی به ازای هر 1782 نفر
در سیستان و بلوچستان
در استان سیستان و بلوچستان برای هر 1782 نفر یک واحد نانوایی وجود دارد که این شاخص در استان چهارمحال و بختیاری 1475 نفر، در استان اصفهان 1160 نفر و در استان کرمانشاه 1002 نفر است. این در حالی است که در سایر استان‌ها تعداد افراد به ازای هر واحد نانوایی کمتر از 1000 نفر است، بطوری که در استان اردبیل به ازار هر 561 نفر یک واحد نانوایی وجود دارد که کمترین سرانه و به عبارت دیگر بیشترین تعاد نانوایی به تناسب جمعیت را دارا است. قیمت انواع نان در سال 1392 تا آذر ماه1393 یکسان بوده، بطوری که قیمت انواع نان در استان تهران به شرح ذیل بوده است. سنگک 6000ریال، بربری5000ریال، تافتون سنتی و خراسانی3000ریال و لواش و تافتون گردان 1600ریال.
براساس مصوبه شماره97477/ت51252هـ مورخ 26/8/1393 هیات وزیران مقرر گردید که قیمت انواع نان در آذر ماه 1393 حدود 30درصد افزایش یابدو این در حالی بود که براساس همین مصوبه حدود20درصد از آرد یارانه‌یی نیز آزاد اعلام شد. از این جهت قیمت انواع نان بعد از آذرماه1393 تغییر یافت بطوری که قیمت انواع نان یارانه‌یی در تهران به شرح ذیل تعیین گردید:
سنگک 8000ریال، بربری6500ریال، تافتون 4000ریال و لواش 2100ریال.
همچنین براساس این مصوبه، قیمت فروش انواع آرد و نان و سایر محصولات جانبی در هر استان براساس ضوابط سازمان حمایت مصرفت‌کنندگان و تولید‌کنندگان توسط کارگروه استان به ریاست استاندار تعیین می‌شود. در خصوص یارانه پرداختی به نان شایان توجه است که در مسیر اجرای این قانون مدنظر قرار گرفته است، بطوری که برای هر نفر ماهانه مبلغ 40هزار ریال به صورت نقدی پرداخت می‌گردد. علاوه بر این دولت در سال 1394 بابت مابه‌التفاوت قیمت خرید تضمین هر کیلوگرم گندم (1550ریال) و قیمت فروش آن (6650 ریال) و با احتساب هزینه‌های تبعی خرید و نگهداری هر کیلوگرم گندم (تقریبا700ریال)، در حدود 5600 ریال یارانه پرداخت می‌کند. بنابراین جمع پرداخت یارانه توسط دولت برای گندم، آرد و نان در سال 1394 با احتساب حدود 7/7میلیون تن مصرف گندم یارانه‌یی و جمعیتی در حدود 2/76میلیون نفر در حدود 79696میلیارد ریال برآورد می‌شود.
