الکساندر نواک: خواسته ایران برای افزایش تولید نفت را درک می‌کنیم
در روسیه او را هم به واسطه جایگاه اقتصادی و هم از جهت جایگاه سیاسی‌اش می‌شناسند. الکساندر نواک وزیر 44ساله انرژی کشوری است که ذخایر عظیم نفت و گاز در اختیار دارد و اساسا به واسطه وسعت، جمعیت و تاریخ، عنصری به شدت تاثیرگذار در معادلات انرژی جهانی به حساب می‌آید. در روزهایی که تهران بیش از هر چیز در تب و تاب فرا رسیدن سال جدید است، الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه که به سرحال بودن مشهور است روز گذشته مهمان این شهر شد. وزیر انرژی جوان روسیه که این بار به دلیل سرماخوردگی چندان سرحال به نظر نمی‌رسید، چند ماه پس از حضور در تهران به دلیل شرکت در جلسه سران جی‌ای سی اف به دعوت یک هیات اقتصادی عازم ایران شد و در روز دوشنبه به ترتیب با حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو و بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران دیدار کرد. حاصل دیدار نخست مذاکره درباره اتصال شبکه برق ایران و روسیه و وضعیت 4 نیروگاه برق 1500مگاواتی و حاصل دیدار دوم طبق سخنانی که از سوی وزیر نفت ایران بیان شد «دلگرم شدن ایران به روسیه» در زمینه افزایش تولید نفت بود. وزیر نفت ایران مواضع فعلی روسیه در قبال بازار نفت را طی 18سالی که آنها را می‌شناسد، «مثبت‌ترین» مواضع توصیف
کرد. نواک نیز پس از این دیدار اعلام کرد که خواسته ایران برای«افزایش تولید نفت» را «درک» می‌کند و ایران را مستحق روشی «منحصر به فرد» در این زمینه می‌داند. اما این تمام ماجرا نیست، گزارش«تعادل» درباره ابعاد بیشتر این دیدارها را در ادامه می‌خوانید.
نواک پیش از اینکه عازم پل حافظ برای ملاقات با زنگنه باشد بر خلاف دیگر مهمانان خارجی در ایران که اغلب ابتدا مهمان وزارت نفت سپس وزارت نیرو می‌شوند در طبقه سیزدهم ساختمان برافراشته وزارت نیرو با حمید چیت‌چیان، سکاندار این وزارتخانه دیدار کرد. دیداری که پیش از آغاز آن احتمال داده می‌شد که مذاکرات بیش از هر چیز در زمینه اتصال شبکه برق ایران، روسیه، گرجستان و ارمنستان همچنین کمک روسیه به ایران برای به‌روزرسانی و ساخت نیروگاه‌های بخاری باشد.
اتومبیل‌های سیاسی که جلو درب وزارت نیرو پارک شده‌اند، نشانی از آغاز دیدار حمید چیت‌چیان و الکساندر نواک هستند. برنامه نیم ساعت زودتر از موعد مقرر آغاز شد که دلیلش فشردگی دیدارهای وزیر انرژی روسیه در ایران است. خبرنگاران به‌جز برای تصویر‌برداری حق حضور در سالن مذاکرات میان هیات ایرانی و روسی که بخش ایرانی آن مربوط به حوزه برق بود را نداشتند؛ اما طبق اطلاعاتی که از برخی حاضران در سالن در اختیار خبرنگار«تعادل» گذاشته شد، یکی از مسائل طرح شده در این دیدار مذاکرات میان روسیه، ارمنستان و گرجستان درباره اتصال شبکه برق 4 کشور در مدت اخیر بود. مساله‌یی که با این پرسش از سوی وزیر نیرو که آیا طی این دیدار که ایران در آن حضور نداشته است تغییری در توافقنامه میان این کشورها حاصل شده یا خیر مواجه شد. الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه طی این مذاکرات، وضعیت ایران در قبال اجرای 4پروژه نیروگاهی 1500مگاواتی را نیز مورد پرسش قرار داد و وزیر نیروی ایران در پاسخ به نواک آمادگی ایران تقبل 15درصد این پروژه را اعلام کرد.
دیدار 3 گانه بدون حضور ایران
پس از پایان این دیدار و درحالی که الکساندر نواک و حمید چیت‌چیان درحال تشریح کلیات صحبت‌های خود برای جمعی از خبرنگاران بودند؛ هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی که درحال گپ و گفت با آرش کردی، مدیرعامل فعلی توانیر و همایون حائری، مدیرعامل اسبق این سازمان و مشاور وزیر نیرو بود در توضیح وضعیت مذاکرات درباره اتصال شبکه برق ایران و 3همسایه شمالی خود اظهار کرد: «ما از 2مسیر درحال بررسی شبکه ایران به روسیه هستیم یکی از آذربایجان و دیگری از مسیر ارمنستان و گرجستان. هماهنگی‌ها و جلساتی در این زمینه در مسکو و باکو و ایران داشتیم و جلسه‌یی هم تا یک ماه آینده در تفلیس برگزار می‌شود و برنامه‌ریزی‌ها صورت می‌گیرد. در این رابطه صرفا تاکید بر توافق 2طرف شد و اینکه 2طرف قبول دارند که از طریق یکی از این دو مسیر متصل شود. ما در ماه آینده در تفلیس درباره روش اجرا و زمان‌بندی صحبت خواهیم کرد. از نظر ما تغییر خاصی نبوده جلسه‌یی در ایروان بوده که روسیه ارمنستان و گرجستان در آن بودند ولی طرف ایرانی حضور نداشته و ما دیدگاه قبلی را داریم. حمید چیت‌چیان وزیر نیرو ایران نیز در بخشی از صحبت‌های خود پس از دیدار با نواک
گفت: «در سال 2016 یا 2017 قادر هستیم از طریق مسیر آذربایجان و حداکثر تا سال 2019 این اتصال را از طریق مسیر گرجستان و ارمنستان برقرار کنیم».
کلی‌گویی نواک در زمینه اتصال شبکه برق
هرچند اظهارات طرف ایرانی درباره اتصال شبکه برق کشورها نشان‌دهنده اهمیت مساله برای این طرف بود، اما پاسخ الکساندر نواک در این باره بیش از هر چیز رنگ و بوی کلی‌گویی داشت. نواک در این زمینه صرفا به گفتن این جمله که ایران در زمینه اتصال شبکه برق آینده خوبی دارد، اکتفا کرد و به توانایی شرکت‌های ایرانی در زمینه اتصال اشاره کرد.
فاصله زمانی نسبتا طولانی میان ساختمان وزارتخانه‌های نفت و نیرو و طرح پرسش‌های تکراری از سوی برخی خبرنگاران سبب شد زمینه‌یی برای پرسش‌های دقیق‌تر از الکساندر نواک که باید به جلسه دیدار با بیژن زنگنه راهی می‌شد درباره دیدگاه روسیه در زمینه اتصال شبکه برق 4 کشور و مباحث طرح شده در جلسه ایروان بدون حضور ایران ایجاد نشود. اتومبیل‌های هیات روسی یکی پس از دیگری ساختمان وزارت نیرو را به سمت اتوبان نیایش ترک کردند و الکساندر نواک و همراهانش طعم ترافیک تقاطع نیایش و خیابان ولیعصر را به خوبی چشیدند.
پشت گیت‌های بسته وزارت نفت
خبرنگار «تعادل» نیز با اتومبیلی به دنبال هیات روسی عازم پل حافظ می‌شود، روس‌ها وارد ساختمان می‌شوند اما تمام پیگیری‌ها برای راهیابی به سالن دیدار بیژن زنگنه و الکساندر نواک بی‌نتیجه باقی می‌ماند تا مجبور به اکتفای خبرهای کوتاه مخابره شده از سوی رسانه‌های مورد نظر وزارت نفت باشیم. حضور نواک در این بازه زمانی که ایران تمام تلاش خود را برای افزایش تولید نفت به کار بسته است و همزمان روسیه و عربستان به دنبال طرح انجامد تولید نفت هستند، این پیش‌زمینه را ایجاد کرده بود که مهم‌ترین پیام نواک از این دیدار، صحبت درباره نقش ایران در این طرح باشد. طرحی که البته نواک پیش از این صراحتا اعلام کرده بود که امکان وجود نقشی انفرادی برای ایران در آن وجود دارد. رسانه‌های بین‌المللی از عمان نیز به عنوان حامی این طرح نام برده بودند.
مثبت‌ترین موضع روس‌ها در 18سال اخیر
اما اظهارات مطرح شده از سوی وزیر نفت ایران پس از دیدار با وزیر انرژی روسیه که در نوع خود «بی‌سابقه» محسوب می‌شود، نشان از این داشت که زنگنه یکی از بهترین ملاقات‌های خود را پشت سر گذاشته است. زنگنه با بیان این جمله که «حدود ١٨-17سال است که با مواضع روس‌ها آشنا هستم و این مثبت‌ترین موضعی بود که در این دیدار از سوی روسیه دیدم» به خوبی احساس خود را از این دیدار تشریح کرد و افزود «مواضع روسیه درباره بازگشت ایران و بازگرداندن ثبات به بازار نفت دلگرم‌کننده و بسیار مثبت بود».
زنگنه در بخشی دیگر از صحبت‌های خود اظهار کرد: «روسیه درباره بازگشت ایران موضع روشنی داشت و تبلیغاتی که گاه در این زمینه انجام شد خلاف آنچه امروز وزیر انرژی روسیه گفتند، بود». اشاره وزیر نفت به «تبلیغات علیه روسیه» نشان می‌دهد که به واسطه ریشه‌های تاریخی هنوز اعتماد کاملی از سوی بخشی از ایرانی‌ها نسبت به همراهی روسیه با ایران وجود ندارد.
سلام بدون طمع روس‌ها
ایران و روسیه هر دو ذخایر عظیم گازی در اختیار دارند و ایران مهم‌ترین آلترناتیو اتحادیه اروپا برای تامین گاز در مقابل روسیه محسوب می‌شود. این گزاره پیچیدگی رابطه میان دو شریک منطقه‌یی را به خوبی تشریح می‌کند.
ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه پاییز امسال در سخنان خود در اجلاس سران (جی ای سی اف) کاملا شفاف نشان داد که در زمینه دوقبضه کردن بازار گاز با هیچ کس حتی ایران شوخی ندارد. حال در این وضعیت این اظهارنظر از سوی بیژن زنگنه وزیر نفت ایران که مواضع روسیه درباره بازگشت ایران به بازار نفت بسیار «دلگرم‌کننده» و «مثبت» بوده است، ممکن است در دیدگاه بعضی از افراد، نشان‌دهنده استراتژی دیگری از سوی روسیه برای پیشبرد اهداف کشور خود در زمینه انرژی باشد.
به نوعی برخی معتقدند علامت مثبت از روسیه به سوی ایران در این زمینه که این کشور شامل طرح انجماد نفتی نباشد، با خواسته‌ها و مواضع دیگری از سوی این کشور معنای بیشتری خواهد یافت. خواسته‌هایی که ممکن است در زمینه حضور سرمایه‌گذاران روسی در پروژه‌های حوزه انرژی ایران یا فروش تجهیزات از سوی این کشور به ایران باشد. درواقع فهم این موضوع بسیار ساده است که به‌طور قطع کشوری که چنین موضع مناسبی را در قبال ایران در وضعیت فعلی اتخاذ کند، در ادامه نیز دوستی نزدیک‌تر و شریکی مناسب‌تر تلقی خواهد شد که نسبت به دیگر رقبای خود جایگاه بهتری خواهد داشت.
زنگنه در بخش دیگری از صحبت‌های خود، تغییر مواضع روسیه در قبال بازار نفت را مورد تشریح قرار داده و بیان کرد: «آنها هم‌اکنون اعتقادشان این است که اگر بازار را به حال خود رها کنیم یک سال تا ١,٥ سال زمان نیاز دارد تا به ثبات برسد، اما اگر تولیدکنندگان در آن دخالت کنند کمتر از یک سال می‌توان شاهد ثبات در بازار بود.»
زنگنه در بخش پایانی صحبت‌های خود به صورت شفاف بیان کرد که روسیه «مستثنی» شدن ایران از طرح تثبیت تولید نفت را پذیرفته است و در پاسخ به پرسشی که دیدگاه کشورهای اوپک در این زمینه چیست، بیان کرد که آنها الزام حضور ایران در این طرح را تا این حد «قاطعانه» مطرح نکرده‌اند.
حق ایران برای روشی منحصر به فرد
مساله روش «منحصر به فرد» برای ایران- که الکساندر نواک پیش از این نیز آن را طرح کرده بود- دوباره در صحبت‌های او پس از دیدار با زنگنه بیان شد. او در این باره گفت: ایران حق دارد برای افزایش تولید نفت خود راهی منحصر به فرد داشته باشد.
البته نواک طبق خصلت روسی خود که از طرح هرگونه جزییات به‌شدت طفره می‌روند در مقابل این پرسش که آیا اعتقاد دارید ایران از طرح تثبیت تولید نفت مستثنی شود، بیان کرد: «این موضوع را امروز با وزیر نفت ایران بررسی کردیم، هم‌اکنون شرایط بازار نفت بسیار متلاطم است و قیمت نفت طی یک سال و نیم اخیر پایین آمده است.»
نواک صراحتا جمله‌یی درباره استثنا شدن ایران از طرح تثبیت تولید نفت بیان نکرد و به بیان این جمله که «ما موضع ایران مبنی بر تلاش برای افزایش تولید و احیای سهم خود در بازارهای جهانی را به‌طور کامل درک می‌کنیم» اکتفا کرد.
وزیر انرژی روسیه درنهایت بیان کرد: در چارچوب هماهنگی میان کشورهای تولیدکننده اصلی نفت (کشورهای عضو و غیراوپک) ایران حق دارد یک راه منحصر به فرد را برای افزایش تولید نفت خود داشته باشد؛ «راه‌حل منحصر به فردی» که البته هیچ جزییاتی درباره ماهیت، روش اجرا و عواقب آن بیان نشده و گویا برای هیچ یک از حاضران در سالن ملاقات نواک و زنگنه نیز سوال نداشته است.
بازاریابی برای شرکت‌های خط لوله
البته این مسائل تنها نکته قابل مذاکره میان نواک و وزارت نفت ایران محسوب نمی‌شود، زنگنه نیز در جایی از صحبت‌های خود بیان کرده بود که تنها «بخشی» از صحبت‌های روز گذشته با نواک در زمینه بازار نفت بوده است، در یکی، دو روز گذشته و درحالی‌که نواک خود را برای سفر به تهران آماده می‌کرد برخی رسانه‌ها از این خبر دادند که شرکت TMK به عنوان بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده خطوط لوله نفت و گاز در روسیه به دنبال احیای معاملات خود با ایران و جذب قراردادهای درازمدت است. سخنگوی این شرکت در این زمینه گفته بود که اگر زیرساخت‌ها در ایران پیش از اعمال تحریم‌ها قدیمی محسوب می‌شود اکنون وضعیت نامناسب‌تری نیز یافته‌اند.
ایرانی‌ها اکنون برای توسعه صنعت خود به همه‌چیز از ذخایر، پالایشگاه، خط لوله و... احتیاج دارند. الکساندر نواک پیش از این گفته بود که ایران و روسیه می‌توانند پروژه‌های مشترکی را به ارزش 40میلیارد دلار اجرا کنند.
به واسطه مطرح شدن این خبرها، این گمانه‌زنی‌ها وجود دارد که در خلال دیدار زنگنه و نواک که اتفاقا به دعوت یک کمیسیون اقتصادی صورت گرفته بود، مساله زمینه حضور شرکت‌های روسی در ایران بیش از هر چیز دیگری مورد توجه قرار گرفته باشد؛ گمانه‌زنی که برای قطعیت‌بخشی به آن باید منتظر روزهای آینده ماند.
