گروه انرژی
هفته گذشته بازار جهانی نفت شاهد یک اتفاق مهم بود. اتفاقی که به ندرت در این صنعت رخ داده است. کاهش شدید قیمت نفت که نسبت به اواسط سال 2014 به حدود 70درصد رسیده، باعث شد که دو تولید‌کننده بزرگ نفت از دو گروه اوپک و غیراوپک یعنی عربستان سعودی و روسیه به توافقی برسند که بازار نفت را شوکه کرد این شوک آنچنان شدید بود که توافق آنها تیتر اول تمامی رسانه‌های جهان شد. اما این توافق تنها به آنجا ختم نشد بلکه ادامه رایزنی‌ها به تهران رسید و روز بعد از توافق روسیه و عربستان، تهران میزبان سه تولید‌کننده دیگر اوپک، یعنی عراق، ونزوئلا و قطر شد. آنها آمده بودند تا ایران را راضی کنند تا از افزایش تولید دست بردارد تا قیمت نفت به ثبات دلخواه برسد. ایران تا پیش از این از هر گونه توافقی که منجر به کاهش تولید یا تثبیت تولید شود، انتقاد می‌کرد اما به نظر می‌آید که حضور سه وزیر نفتی در تهران موضع تهران را اندکی نرم کرده باشد. زیرا شواهد و سخنرانی وزیر نفت ایران که پس از نشست چهار جانبه برگزار شد، نشان می‌دهد که اگر راضی نشده باشد لااقل نشانی هم از عدم مخالفت نداشت همین امر باعث شد که قیمت نفت در بازارهای جهانی به بشکه‌یی 35دلار
برسد.
واقعیت آن است، رقابتی که عربستان سعودی به عنوان سردمدار برای افزایش تولید نفت آغاز کرد و تمامی کشورها را به تله خود کشاند اکنون نه تنها خود او را گرفتار کرده بلکه به اقتصاد تمامی تولید‌کنندگان نفت آسیب زده است.
طی 20سال گذشته بازار جهانی شاهد دو کاهش شدید قیمت نفت هم بود. یک بار در سال 1998 بود که قیمت نفت به شدت کاهش یافت و حتی برای بازه‌یی از زمان به زیر 10دلار رسید اما در آن زمان آن کاهش، کشورهای تولید‌کننده را آنچنان عاصی نکرده بود. عربستان سعودی و کشورهای حاشیه خلیج فارس دچار کسری بودجه نشده بودند و روسیه هم از آن کاهش دچار آشفتگی اقتصادی نشده بود زیرا در آن زمان قیمت شکننده یا سر به سر نفت برای اوپک زیر 20دلار بود نه مانند حال که به بالای 130دلار رسیده است. همان پایین بودن قیمت شکننده نفت سبب شده بود که کشورها بتوانند به راحتی با قیمت پایین نفت هم بسازند و اقتصادشان سازگاری داشته باشد. بار دیگر که قیمت نفت کاهش یافت و عربستان سعودی را وادار کرد تا با روسیه و نروژ به سال 2001 برمی‌گردد که در آن دوران هم کشورهای تولید‌کننده نفت بر سر تثبیت تولید به توافق رسیدند ولی با اینحال کاهش قیمت نفت در آن دو مقطع باعث آشفتگی شدید اقتصادی کشورهای تولید‌کننده نفت نشد. اما این‌بار وضعیت بسیار فرق کرده است. کسری بودجه عربستان سعودی به 98 میلیارد دلار رسیده است و پیش بینی می‌شود که برای سال جاری میلادی میزان این کسری به 86
میلیارد دلار برسد، موردی که آن کشور تا از ابتدای تاسیس تاکنون با آن روبرو نشده است. در همین حال صندوق بین‌المللی پول هم در آخرین گزارش خود که در خصوص حوزه منا منتشر کرده بود برآورد کرد که رشد اقتصاد شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس - عربستان سعودی، کویت، عمان، قطر، امارات متحده عربی و بحرین - به دلیل کاهش قیمت نفت با کاهش روبرو باشند. بنا بر برآورد این صندوق متوسط رشد اقتصادی این شش کشور در سال 2015 حدود 3.25 درصد بود که در سال 2016 به 2.75 درصد خواهد رسید. بنا بر گزارش این صندوق متوسط کسری بودجه اعضای این شورا در سال 2015 حدود 13 درصد تولید ناخالص داخلی بود. این میزان برای عربستان سعودی در سال 2015 حدود 21.6درصد بود که در سال 2016 به 19.4درصد خواهد رسید. همچنین تمام صادرکنندگان نفت این منطقه طی یک سال گذشته 360میلیارد دلار از دست داده‌اند و پیش‌بینی می‌شود که در 5 سال آینده در مجموع به یک هزار میلیارد دلار برسد.
از سوی دیگر کاهش قیمت نفت اقتصاد ونزوئلا را با کاهش رشد 10درصدی در سال 2015 روبه‌رو کرده بود و صندوق بین‌المللی پول برآورد کرده است که سال جاری میلادی این مقدار به منفی 6درصد برسد. در ضمن تورم آن کشور به بالای 600درصد رسیده است.
برای روسیه به عنوان یک ابرقدرت این وضعیت شاید بدتر باشد. برآورد روسیه برای کاهش قیمت نفت حداقل روی 50دلار در هر بشکه بود اما اکنون قیمت هر بشکه نفت روسیه به حدود 30دلار رسیده و بنا بر گزارش مسکو تایمز کسری بودجه این کشور در سال 2016 به بیش از 21میلیارد دلار خواهد برسد.
با توجه به این آمار و ارقام آیا دو کشور عربستان سعودی و روسیه که به نظر می‌آید بزرگ‌ترین بازندگان کاهش قیمت نفت باشند، نباید به یک راه‌حل جامع می‌رسیدند؟ هر چند جواب مثبت است ولی در این میان کشوری هست که تازه به بازار جهانی نفت وارد شده و می‌خواهد از فرصت پیش آمده بهره‌برداری حداکثری بکند لذا از هرگونه کاهش تولید یا ثبیت تولید دوری می‌کند و مخالف بود. اما چه پیش آمد که ایران مجبور شده از عدم مخالفت دست بردارد شاید روزهای آتی پشت پرده مذاکره تهران را فاش کند. عدم مخالفت ایران با تثبیت تولید نفت از دید رسانه‌های غربی یک تحول بزرگ بود. روزنامه گاردین در گزارشی با اشاره به این نکته که ایران از طرح عربستان سعودی و روسیه برای تثبیت تولید نفت تقدیر کرده است، نوشت «این امر سبب شد که تکان عمده‌یی به قیمت جهانی نفت داده شود و آن را افزایش دهد.»
بنا بر گزارش رسانه‌ها قیمت نفت خام برنت 6.7درصد رشد یافت و به 34.35دلار در هر بشکه رسید. بنا به نوشته گاردین این امر متعاقب حمایت شفاهی ایران از تثبیت سقف تولید بود حتی با آنکه وزیر نفت ایران از اظهار نظر فوری در مورد کنترل رشد تولید خودش سرباز زد.
گاردین با اشاره به این خبر که بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران بعد از نشستی که با همتایان عراقی، قطری و ونزوئلایی‌اش داشت، گفت: «ایران از هر اقدامی که به ثبات بازار و بهبود قیمت نفت خام کمک کند، حمایت می‌کند» نوشت اما او هیچ اشاره‌یی به تغییر ویژه در استراتژی تولید کشورش نکرد و هر چند که مقامات ایرانی اصرار بر این نکته داشتند که اعضای اوپک مطلع بودند که ایران نیاز دارد تا تولیدش را برای کمک به بازسازی اقتصاد بعد از سال‌ها تحریم افزایش دهد. این روزنامه بریتانیایی به سابقه خبر اشاره می‌کند و می‌نویسد، عربستان سعودی تولید‌کننده پیشرو و دلال قدرت در درون کارتل اوپک با روسیه غیراوپک توافق کرد تا برای مقابله با انباشت نفت تولید را به سطح ماه ژانویه تثبیت کنند البته فقط در صورتی که کشورهای عمده نفتی همین کار را انجام دهند.
دو کشور به آوردن ایران و عراق که هر دو از اعضای اوپک هستند بر سر افزایش تولید نفت اصرار می‌ورزند زیرا آنها در این مدت به شدت کار کردند تا تولیدشان که مدت‌هاست که یا به خاطر جنگ یا به خاطر موانع تجاری با محدودیت مواجه بود، افزایش دهند. پیامی که از سوی ایران بعد از نشست تهران صادر شد با پیام‌های تندی که پیش از این داده می‌شد در تقابل بود.
مهدی عسلی، پیش از مذاکرات گفته بود:«درخواست از ایران برای تثبیت تولیدش غیرمنطقی است. زمانی که ایران تحت تحریم بود برخی از کشورها تولیدشان را افزایش دادند و آنها باعث شدند که قیمت نفت کاهش یابد».
او گفت: «چگونه آنها از ایران انتظار دارند که اکنون همکاری کند و بهایش را بپردازد؟ ما به طور مکرر گفته‌ایم که ایران تولید نفت خامش را تا زمانی که به سطح تولید پیش از تحریم برسد، افزایش می‌دهد.»
حداقل سابقه تاریخی دشمنی میان این ایران و عربستان سعودی که دو رقیب منطقه‌یی هم هستند که در سیاست‌های نفتی هم بروز یافته، نشان می‌دهد احتمال اینکه ایران برای معامله با سعودی‌ها توافق داشته باشد هرگز بالا نبوده است.
حتی اگر ایران قبول کند که از پیشنهاد سعودی‌ها پیروی کند و تولیدش را تثبیت کند لااقل خوش‌بینی قابل توجهی است که این خوش‌بینی چقدر برای تغییر جهت قیمت‌های نفت خام کفایت می‌کند، قیمت‌هایی که از ژوئن سال 2014 که به 118دلار در هر بشکه رسید رو به کاهش بوده است.
به نوشته گاردین، تحلیلگران گلدمن ساچه می‌گویند که چنین تثبیتی بر بازار نفت اثر کمی خواهد گذاشت زیرا از نگاه آنها بی‌اعتمادی بالایی نسبت به عملی شدن این پیشنهاد وجود دارد. در نتیجه تخمین عرضه و تقاضای نفت تغییر نخواهد کرد و این دیدگاه آنها را تکرار خواهد کرد که قیمت‌های نفت همچنان شکننده باقی خواهند ماند.
گاردین در این خصوص به یک سابقه تاریخی اشاره می‌کند و می‌نویسد در کاهش قبلی قیمت نفت که در سال 2001 رخ داد، عربستان سعودی موفق شد که دیگران را تشویق کنند که تولیدشان را کاهش دهند. در سال 2001 مکزیک؛ نروژ و روسیه تماما قول دادند که برای کمک به افزایش قیمت نفت به طور هماهنگ عمل کنند. اوپک به طور سنتی این نقش را برای خودش بازی کرده است اما طی یک سال و نیم گذشته به طور دایم تغییر هدف تولید کارتل را رد می‌کرد زیرا به نظر می‌آمد در نظر دارد تا حفاری‌های شیل ایالات متحده را از دور رقابت خارج کند.
با این حال با حمایت لفظی ایران از تثبیت تولید، بنگاه‌های نفتی هم احساس خوشحالی کردند به طوری که سهام بی‌پی 4درصد افزایش یافت. اما با دورنمای بی‌اعتمادی هنوز پابرجاست و قیمت نفت برنت برای هفته‌ها به غایت شکننده مانده است. کشورهایی چون عربستان سعودی و ونزوئلا به شدت به دنبال این هستند که برای بودجه ملی‌شان که شدیدا آسیب دیده‌اند راه‌حلی بیابند به طوری که در ماه گذشته عربستان سعودی فاش کرد که حتی به این فکر است که بخشی از سهام بنگاه نفتی آرامکو را که پیش از این به عنوان جواهر سلطنتی اقتصادی کشور محسوب می‌شد، بفروشد.
