گروه انرژی|حمید مظفر|
امروز اگر بخواهیم از چالش‌های آینده جهان و به صورت محدودتر منطقه خاورمیانه و در مورد خاص ایران صحبت کنیم باید بگوییم که سه تهدید اصلی بر سر راه نسل‌های آینده وجود دارد: خشکسالی، خشکسالی و خشکسالی. این خطر اصلی است که آینده بشریت را مورد تهدید قرار می‌دهد و شاید مرزهای نزاع‌های بین‌المللی در آینده را جابه‌جا کند. امروزه نوشتاری در باب توسعه اقتصادی کشورها وجود ندارد مگر اینکه صفت «پایدار» بودن را به مبحث توسعه ضمیمه کرده باشد و باید بپذیریم که دوران معطوف بودن به صرف رقم‌های بالاتر رشد به سر آمده است. از این روست که پرداختن به ریشه‌های مخاطرات زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی لاجرم و حتمی است و هیچ کشوری نمی‌تواند خود را از این مساله مستثنا کند.
از همین رو تهران از روز گذشته میزبان پنجمین کنفرانس منطقه‌یی تغییرات اقلیمی بود تا بحث‌های مطرح شده در کنفرانس COP21 که چندی پیش در پاریس برگزار شد این بار با تمرکز بیشتری بر بحث معضلات خاورمیانه به خصوص ایران پیگیری شود. ایران کشوری است که در پایان این نشست تعهد داده است تا داوطلبانه تا 12درصد از حجم تولید گاز CO2 خود را کاهش دهد که البته 8درصد آن منوط به مشارکت و همکاری ارگان‌های بین‌المللی است.
بنا بر اعلام پایگاه اطلاع‌رسانی رسمی کنفرانس قرار بود در مراسم افتتاحیه وزیر راه و شهرسازی به عنوان رییس کنفرانس، وزیر نیرو و رییس سازمان محیط‌زیست حضور داشته باشند. اما نهایتا تنها حمید چیت‌چیان چهره فعال این روزهای کابینه در مراسم افتتاحیه حضور داشت و در باب اهمیت توجه به تغییرات اقلیمی و نقشی که وزارت نیرو در این زمینه می‌تواند ایفا کند به ایراد سخن پرداخت.
البته حمید چیت‌چیان در ابتدای سخن خود بر این موضوع نیز تاکید کرد که وی یک مدیر آب و انرژی است و تخصصی در موضوع آثار تغییرات اقلیمی ندارد. وزیر نیرو سخنان خود را با موضوع اثرات تغییرات اقلیمی بر میزان بارش آغاز کرد و گفت: «اگر بخواهیم نگاه عمیق‌تری در آثار تغییر اقلیم بر منابع آب داشته باشیم چندین مورد باید مدنظر قرار بگیرد. نخستین مساله، کاهش بارش به خصوص در کشور ایران است. در سال‌های گذشته متوسط بارش در ایران 250میلی‌متر در طول سال بود. در نتیجه کاهش‌های اتفاق افتاده در سال اخیر متوسط بارش سالانه در بلندمدت به 243میلی‌متر کاهش پیدا کرده است. متوسط بارش سالانه در 15سال گذشته 219میلی‌متر بوده و در میانگین 8 سال گذشته متوسط بارش سالانه 208میلی‌متر بوده است. تمام بررسی‌ها نشان‌دهنده این است که در 15سال گذشته شرایط بارندگی در ایران دچار یک کاهش بارز شده است. نتیجه تغییر اقلیم این است که الگوی بارش‌ها چه از نظر شدت و چه از نظر مدت و چه از نظر فراوانی کاملا تغییر کرده است. تعداد بارش‌ها افزایش پیدا کرده اما میزان بارش در هر نوبت زیر 10میلی‌متر است. بارش کمتر از10میلی‌متر موجب می‌شود، الحاق این آب به منابع
سطحی و زیرزمینی کمتر شده و تبخیر افزایش پیدا می‌کند. بنابراین آنچه که می‌تواند ذخیره مفید قرار بگیرد، کاهش پیدا می‌کند همچنین نوع بارش تغییر کرده است. معمولا 25درصد بارش‌ها در کشور به صورت برف بوده اما درحال حاضر میزان بارش به صورت برف به 15درصد کاهش پیدا کرده است.»
کاهش مداوم بارش‌ها
چیت‌چیان همچنین به موضوع افزایش دمای اتفاق افتاده در سال‌های گذشته در ایران اشاره کرد و گفت: «در مناطق مختلف کشور بین نیم تا دو درجه سانتی‌گراد متوسط دمای هوا افزایش پیدا کرده بنابراین میزان تبخیر و تعرق بیشتر شده و در نتیجه میزان تبخیر ایران به طور متوسط 27.3میلیارد متر مکعب در طول سال افزایش پیدا کرده است در نتیجه آب تجدید شونده کشور کاهش پیدا کرده است. در سال‌های گذشته صحبت از 130میلیارد مترمکعب میزان آب تجدید شونده در کشور می‌شد اما درحال حاضر در متوسط بلندمدت آب تجدید شونده کشور در اثر تغییراتی که در 15سال اخیر در کشور اتفاق افتاده به 116میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کرده است. اما نکته مهم این است که در چند سال اخیر آب تجدید شونده به 88.7میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کرده است.» وی افزود: «بنابراین ایران از نظر منابع آب در شرایط جدیدی قرار گرفته است که منجر به خشک شدن دریاچه‌ها و پایین آمدن سطح ایستابی در سفره‌های آب زیرزمینی و فرونشست زمین‌ها شده است همچنین بیش نیمی از دشت‌های ایران با بیلان منفی آب زیرزمینی مواجه‌اند. این شرایط جدید نیازمند استراتژی مشخص و شفاف برای سازگارشدن حیات احتماعی و اقتصادی ایران با
شرایط جدید محیط‌زیستی است.»
وزیر نیرو با اشاره به فشاری که بخش کشاورزی بر منابع محدود آب‌های کشور وارد می‌کند، گفت: «وقتی که منابع آب محدود شود، نخستین بخشی که بیشترین تاثیرات را خواهد گرفت بخش کشاورزی است. با توجه به رشد جمعیت نیاز غذایی و نیاز به آب شرب افزایش پیدا می‌کند همچنین با گسترش صنعت نیاز به آب برای انجام فعالیت‌های صنعتی افزایش پیدا می‌کند. بنابراین کشاورزان برای حفظ تولیدات خود پیش از توجه به بحث بهره‌وری در مصرف آب به این موضوع توجه می‌کنند که اگر میزان روان‌آب‌ها 20درصد کاهش پیدا کرده است نخستین اقدامی که انجام می‌دهند، وارد کردن فشار بیشتر بر منابع آب زیرزمینی است. زمانی سطح دسترسی به آب در عمق 20 تا 30متری بود اما درحال حاضر در بعضی مناطق این سطح به 500 متر رسیده است. در نتیجه بیش از 115میلیارد مترمکعب از ذخایر استاتیک آب‌های زیرزمینی برداشته شده است و در سال‌های اخیر حدود 5.7 میلیارد مترمکعب بیلان دشت‌های کشور منفی است. در نتیجه منجر به شور شدن آب‌های زیرزمینی و غیرقابل استفاده شدن آنها شده است.»
وعده‌های ایران در COP21
چیت‌چیان با اشاره به تعهد ایران در کنفرانس پاریس مبنی بر کاهش حجم تولید گازهای آلاینده خود به برنامه‌های وزارت نیرو در زمینه تولید نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تحقق این هدف اشاره کرد. وی اعلام کرد: «خوشبختانه توافقات انجام شده در کنفرانس COP21 نشان دهنده این است که دنیا متوجه این مساله شده که دنیا باید تغییراتی را ایجاد کند و راهکارهای مشخصی نیز برای کاهش انتشار و برای سازگاری پیش‌بینی کرده است اما همه اینها در گرو این است که به این تعهدات توجه و عمل شود. ایران نیز در تعهدات داوطلبانه خود متعهد شده که تا سال 2030 به میزان 4درصد از میزان انتشار گاز کربن‌دی‌اکسید خود را نسبت به روند گذشته کاهش دهد. همچنین ایران متعهد شده است که 8درصد دیگر از انتشار گازهای آلاینده خود را مشروط به همکاری‌های بین‌المللی و انتقال دانش و سرمایه‌گذاری‌های خارجی کاهش دهد. در همین رابطه وزارت نیرو متعهد شده است که تا سال 2030 به میزان 7500مگاوات از ظرفیت‌های جدید تولید برق خود را به انواع انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص دهد که البته بسیار کار بزرگ و هزینه‌بری است. اما این هزینه‌ها در برابر هزینه‌هایی
که تغییر اقلیم در کشور ایجاد کرده است بسیار ناچیز است. اقدام دیگری که وزارت نیرو متعد شده است، افزایش ظرفیت نیروگاه‌های سیکل ترکیبی از طریق ترکیب 16هزار مگاوات نیروگاه‌های گازی با 8هزار مگاوات نیروگاه‌های بخار است. در نتیجه این مساله راندمان تولید برق یک و نیم برابر خواهد شد و کاهش چشم‌گیری در رابطه با میزان انتشار CO2 خواهیم داشت». پیش از سخنان وزیر نیرو داوود پرهیزکار، رییس سازمان هواشناسی و پیروز حناچی، معاون وزیر راه و شهرسازی نیز به ایراد سخنرانی پرداختند. پرهیزکار با اشاره به روند قطعی و غیرقابل تردید رشد دما در کره زمین سخنان خود را آغاز خواهد کرد. وی گفت: «این موضوع بدین معنی است که احتمال وقوع هوای سرد کاهش پیدا می‌کند و احتمال وقوع هوای گرم بیشتر می‌شود. به عنوان مثال در تهران احتمال شکستن دمای منفی 15درجه که رکورد هوای سرد در تهران است بسیار ضعیف است. این افزایش دما در اثر افزایش گازهای آلاینده است که به علت قابلیت جذب آب‌های اقیانوس‌ها منجر به اسیدی شدن این آب‌ها شده است.» وی افزود:«بررسی‌ها نشان می‌دهد شدت و تکرار پدیده‌ها زیاد شده است یعنی در آینده شاهد تکرار بیشتر توفان‌ها، بارش‌های
رگباری، خشکسالی و امواج گرمایی با شدت بیشتر خواهیم بود. یعنی باید خود را برای مقابله با هواهای مخرب شدیدتر آماده کنیم. اما در آینده در ایران شاهد افزایش سال‌های کم بارانی خواهیم بود. شاخص SPI نشان می‌دهد که در 8سال گذشته میزان بارش نسبت به وضعیت نرمال کمتر بوده و در سال اخیر نیز با شدت بیشتری منفی شده است. یعنی انباشت خشکسالی در سال 1394 به خوبی خود را
نشان می‌دهد.»
اجرای طرح ژاپنی
پیروز حناچی، معاون وزیر راه و شهرسازی نیز با اشاره به موفقیت طرح 3R که در سال‌های گذشته توسط ژاپنی‌ها اجرا شده است، گفت: «طرح 3R که توسط کشور ژاپن طراحی و اجرا شد اما تمام کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا را تحت تاثیر قرار داد. این پروژه شامل سه مرحله Reduce، Reuse و Recycle است». وی به پیش‌بینی‌های مربوط به رسیدن جمعیت جهان به بیش از 9میلیارد نفر در جهان در سال 2050 اشاره کرد که 60درصد آن در آسیا ساکن خواهند بود و آن علامت هشداردهنده‌یی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
حناچی در توضیح بیشتر طرح 3R گفت: «این طرح دارای 5 بخش کلیدی بالابردن سطح آگاهی عمومی، مشارکت گروه‌های مختلف در اطلاعات، تشویق، توسعه تکنولوژی و تحقیقات در بخش‌های مختلف است.» وی همچنین به تعهد ایران مبنی بر کاهش میزان آلاینده‌های جوی خود اشاره کرد و با تاکید بر دشوار بودن تحقق این هدف گفت: «کاهش 4درصدی گاز CO2 شاید از طریق تبدیل سوخت مازوت به گاز در نیروگاه‌ها قابل تحقق باشد اما برای دست‌یافتن به 8درصد باقی‌مانده نیازمند یک برنامه یکپارچه و منسجم هستیم.» در پایان مراسم افتتاحیه این کنفرانس خانم لاروش، نماینده دایم سازمان یونسکو در تهران بیانیه این سازمان برای این کنفرانس را قرائت کرد. در این بیانیه به اهمیت موضوع تغییر اقلیمی اشاره شد و با اشاره به پیش‌بینی‌های IPCC مبنی بر بروز خشکسالی‌های بزرگ در آینده این اتفاق را منجر به بروز درگیری‌های شدید خصوصا در منطقه خاورمیانه دانست. بنابراین یونسکو بیش از 30 برنامه برای ایجاد دانش، آموزش و ارتباطات در زمینه تغییر اقلیم و برای درک پیامدهای اخلاقی برای نسل‌های حاضر و آینده تدارک دیده است. طرح تغییر اقلیم یونسکو در سال 2009 و در حاشیه اجلاس تغییرات جوی کپنهاگن تدوین شده است و در چهار زمینه علم، آموزش، بوم‌شناسی و اخلاق است. هدف این طرح یاری به کشورهای درگیر با تغییرات اقلیمی و سازگاری با آن است.
