ایران 22سال پیش با هدف تامین مواد اولیه صنعت آلومینیوم در قراردادی امتیاز بهرهبرداری از دو معدن بوکسیت دبولا و توگه از کشور گینه را بهدست آورد اما در تمام این سالها از سهم خود در این کشور غفلت کرده است. با این قرارداد شرکت معدنى مشترک ایران و گینه (SBDT) تاسیس شد تا سالانه چهارمیلیون تن بوکسیت از معدن لگترا واقع در منطقه دابولا در گینه به بندر کوناکرى را انتقال دهد. در این سرمایهگذاری ایران با استفاده از سیستم انتقال مواد معدنی بهوسیله لوله که در جهان مرسوم است تصمیم داشت حمل بوکسیت از معادن گینه به بندر این کشور به طول نزدیک به 400کیلومتر را بهعنوان طولانیترین خط لوله جهت حمل مواد معدنی در جهان اجرا کند که درمجموع نزدیک به 500میلیون دلار سرمایهگذارى نیاز داشت؛ این طرح جایگاه صنعت آلومینیوم را در جهان ارتقا میداد اما هرگز به اجرا در نیامد و اکنون نیز شریک خارجی برای احیای معادن بوکسیت گینه پیشنهاد میشود.
موضوع سرمایهگذاری ایران در معادن گینه سابقهیی 22ساله دارد. غلامرضا همتی مدیرعامل شرکت معدنی مشترک ایران و گینه (SBDT) ایران در سال87 درباره این موضوع به ایسنا گفته بود: ایران کار خود را در سال1992 با امضای تفاهمنامهیی در زمینه همکاریهای معدنی در گینه آغاز کرد و در سال1993 نیز شرکتی بههمین منظور تاسیس شد، اما بهدلایل مختلف ازجمله عدم وجود خطآهن فعالیتها تا سال2005 متوقف مانده بود، تا اینکه از سال2005 فعالیتها بار دیگر آغاز شد.
در این مدت مطالعات مقدماتی برای انتقال بوکسیت توسط خط لوله انجام و این روش به نظر کارشناسان بهترین روش ممکن تشخیص داده شد و درنهایت نیز اسناد مناقصه آماده شد. پس از آن در خرداد89 برنده مناقصه طرح انتقال بوکسیت از گینهکوناکری به ایران مشخص شد. شرکت برنده مناقصه بهعنوان لیدر در قالب کنسرسیومی، طراحی، خرید و اجرا EPC پروژه را بر عهده گرفت. همچنین شرکت مشترک ایران گینهکوناکری دارای سهسهامدار شامل 49درصد آن متعلق به دولت گینه، 49درصد ایمیدرو و 2درصد نیز در اختیار صندوق بازنشستگی فولاد بود. با وجود تلاشهای خبرنگار «تعادل» برای گفتوگو با غلامرضا همتی بهدلیل حضور در کشور گینه و عدم پاسخگویی به تلفن خارج از کشور، کسب اطلاعات جدید فراهم نشد.
قرارداد با کشور گینه پابرجاست
یکی از پرسشهای مطرح درباره معادن گینه، مدت قرارداد ایران با این کشور و شرایط کنونی آن است. همزمان با پیگیری «تعادل»، دو روز پیش جلسهیی در اتاق ایران پیرامون تامین بوکسیت صنایع آلومینیوم و وضعیت قرارداد معادن گینه با حضور فعالان بخش معدن، صنایع آلومینیومی و مهدی کرباسیان، مدیرعامل ایمیدرو برگزار شد. نایبرییس خانه معدن ایران بهعنوان یکی از حاضران در این جلسه در گفتوگو با «تعادل» از تداوم قرارداد ایران با گینه به نقل از مدیرعامل ایمیدرو خبر داد و اظهار داشت: در این جلسه موضوع معدن بوکسیت گینه طرح شد و کرباسیان اعلام کرد 10سالی از قرارداد ایران با گینه باقیمانده اما سرمایهگذاری در این معدن بهدلیل نبود زیرساختهای حملونقل و انتقال مواد معدنی توجیه اقتصادی نداشته است. محمدرضا بهرامن به نقل از کرباسیان ادامه داد: باتوجه به نیاز صنعت آلومینیوم به بوکسیت بار دیگر با همکاری یک مشاور خارجی در حال بررسی توجیه اقتصادی استخراج و انتقال بوکسیت از این کشور هستیم.
کشورهای عربی را در گینه شریک کنیم
معادنی که امتیاز بهرهبرداری آن در کشور گینه به ایران واگذار شده بود به اظهار برخی کارشناسان بزرگترین معادن بوکسیت دنیا بهشمار میروند.
«تعادل» دیدگاه نایبرییس خانه معدن ایران را درباره سرمایهگذاری در گینه جویا شد و وی پاسخ داد: معادن دبولا و توگه با استخراج سالانه چهارمیلیونتن یکی از فرصتهای سرمایهگذاری کمنظیر برای ایران بوده است اما با وجود ذخایر غنی بوکسیت در این دو معدن بهدلیل هزینههای گزاف برای انتقال مواد به بندر توجیه اقتصادی خود را برای ایران از دست دادهاند. محمدرضا بهرامن ادامه داد: البته در این سرمایهگذاری، دولت گینه نیز مقصر بود زیرا هیچ همکاری برای ایجاد زیرساختهای لازم بهویژه در بخش حملونقل با ایران نداشت. این فعال معدنی در پاسخ به «تعادل» درباره وضعیت ذخایر بوکسیت در کشور و چالشهای صنعت آلومینیوم برای تامین مواد اولیه گفت: ما در ایران ذخایر کافی برای تامین مواد اولیه صنعت آلومینیوم نداریم و باید منابع مختلف برای سرمایهگذاری در معادن بوکسیت کشورهای آفریقایی همچنین واردات شناسایی کنیم. بهرامن افزود: ایران ذخایر گازی خوبی برای بهکارگیری در صنعت آلومینیوم دارد و این یک مزیت برای کاهش قیمت تمامشده محصولات آلومینیومی بهشمار میرود؛ از اینرو نباید غفلت در مواد اولیه مانع از توسعه این صنعت دارای ارزش افزوده کشور
شود.
وی تاکید کرد: در سرمایهگذاریهای جدید باید شرایط مختلف کشور مقصد و زیرساختها برای بهرهبرداری و استخراج مورد بررسی قرار گیرد. این فعال معدنی پیشنهاد داد باتوجه به ریسک سرمایهگذاری در گینه بهلحاظ اقتصادی و امنیتی بهتر است با یکی از کشورهای عربی مانند قطر، امارات و عربستان که در صنعت آلومینیوم سرمایهگذاریهای کلانی انجام دادهاند و از سوی دیگر در تامین بوکسیت با چالش مواجه هستند وارد مذاکره و شراکت جهت بهرهبرداری از این دو معدن
در گینه شویم.
تمایل بخشخصوصی در ورود به ماجرا
پیگیری برای کسب اطلاعات درباره معادن گینه یکی از چالشهای این گزارش بود زیرا بسیاری از فعالان معدنی و اقتصادی از شرایط آن ابراز بیاطلاعی میکردند. آنطور که بهنظر میرسد این سرمایهگذاری متولی مشخص و موظفی ندارد و ضرورت واگذاری تصمیمگیری برای آن به یک نهاد خصوصی یا دولتی پیشنهادی بود که از سوی هوشنگ گودرزی، عضو هیاتمدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران مطرح شد.
گودرزی در گفتوگو با «تعادل» اظهار داشت: ذخایر این معادن نهتنها بوکسیت مورد نیاز ایران بلکه مواد اولیه صنعت آلومینیوم کشورهای دیگر را تامین میکند. وی افزود: کشورهای حوزه خلیجفارس که در تلاش برای افزایش تولید آلومینیوم هستند مشتری بوکسیت این معادن بهشمار میروند. این فعال صنعت آلومینیوم، تامین بوکسیت را بزرگترین چالش کنونی صنعت آلومینیوم کشور دانست و گفت: ایران سالهای پیش در اقدامی استراتژیک در گینه سرمایهگذاری کرد اما این سرمایهگذاری اکنون نیازمند یک متولی جهت پیگیری و فراهمسازی شرایط برای بهرهبرداری است. گودرزی خواستار واگذاری این معادن به یک نهاد خصوصی و متمرکز شد و اعلام کرد: بخش خصوصی درصورت ارایه مجوزهای لازم از سوی دولت قدرت سرمایهگذاری در این معادن بهصورت مشارکتی دارد اما پیش از هر چیز باید نهاد تصمیمگیر برای این سرمایهگذاری بلندمدت مشخص شود.
ذخایر ناچیز بوکسیت
بوکسیت سنگی غنی از آلومینیوم است که هیدروکسیدهای آلومینیوم و مقدار ناچیزی کانیهای رسی و کوارتز آن را تشکیل میدهند و نزدیک به 96درصد آلومینیوم جهان از ذخایر بوکسیتی این عنصر تامین میشود. استرالیا، گینه، برزیل، هند، جاماییکا و کشورهای موجود در مناطق حارهیی بیشترین منابع معدنی بوکسیت را در اختیار دارند و نیز مهمترین تولیدکنندگان پودر آلومینا در دنیا محسوب میشوند.
هماکنون بوکسیت در 26 کشور تولید میشود و از مجموع ذخایر جهانی بوکسیت، 33درصد در امریکایجنوبی، 27درصد در آفریقا، 17درصد در آسیا، 13درصد در اقیانوسیه و 10درصد باقیمانده در سایر مناطق جهان پراکندهاند.
همچنین به گزارش ماینینگ، پیشبینی میشود که 50میلیارد دلار سرمایهگذاری ظرف 10سال آینده در بخش معدن گینه صورت پذیرد. براساس گزارش پایگاه دادههای علوم زمین کشور، ذخایر بوکسیت در ایران چندان زیاد نیستند و باتوجه به شرایط تشکیل بوکسیت و درنظرگرفتن مسایل زمینشناسى ایران، بهنظر نمى رسد ذخایر قابلتوجهى از نظر جهانى در ایران اکتشاف شود. با این حال برخى از این ذخایر در مناطق جاجرم، بوکان، سقز و آبگرم قزوین قرار دارند. عمدهترین معادن فعال بوکسیت ایران، معادن بوکسیت قشلاق در استان مازندران، بوکسیت جاجرم و بوکسیت گوش کمر در خراسان، خاک نسوز شهیدنیلچیان دوپلان و خاک نسوز دورک شاهپوری در استان چهارمحالوبختیاری، بوکسیت مندون و جمالالدین در استان کهگیلویهو بویراحمد، خاک نسوز و بوکسیت رضاآباد در استان سمنان، بوکسیت صدرآباد در استان یزد، بوکسیت لاتریتى زان و بوکسیت شاهبلاغى در استان تهران و نسوزبوکسیت بیگلر در استان قزوین هستند.
ذخایر بوکسیت جهان بالغ بر 34میلیارد تن است که ایران نزدیک به 39میلیون تن معادل 1/0درصد از کل ذخایر بوکسیت دنیا را در اختیار دارد. همانطور که بهنظر میرسد سرمایهگذاری ایران در معادن بوکسیت کشورهای آفریقایی که روابط سیاسی چالش برانگیزی نیز ندارند یک ضرورت بهشمار میرود.
براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درباره وضعیت صنعت آلومینیوم که چندیپیش منتشر شد ایران با برخورداری از بیش از 475هزار تن ظرفیت تولید آلومینیوم، اقدام به تولید این فلز مهم و استراتژیک کرده است ولی عدم توجه به تامین انرژی پایدار مورد نیاز این صنعت، همچون عدم رسوب تکنولوژی روز دنیا در تولید آلومینیوم در ایران و عدم توجه به کشف ذخایر جدید و اقتصادی بوکسیت در ایران یا مشارکت در استخراج ذخایر بوکسیت در دیگر کشورها، صنعت آلومینیوم در ایران را با بحران مواجه کرده است.
تصور آینده روشن برای صنعت آلومینیوم در ایران بدون توجه به تامین مواد اولیه، تامین برق پایدار و رقابتی و بهسازی صنایع آلومینیوم (برای کاهش آلایندگی و مصرف برق) غیرممکن خواهد بود.