تار و پود نساجی در شرف گسیختگی

گروه صنعت|

نقش صنایع غیرنفتی در اقتصاد کنونی بر هیچ‌کس پوشیده نیست و در اقتصاد ایران با وجود منابع عظیم نفتی و فرآورده‌های تولیدی از آن، همچنان بیش از 20درصد از سهم ارزش‌افزوده تولید شده در کشور به صنایع غیرنفتی تعلق دارد. البته این در شرایطی است که صنایع مختلف کشور اکنون با رکود شدید دست و پنجه نرم می‌کنند و اغلب دچار دپوی محصول در انبارها هستند. در این میان، صنایع تولید منسوجات و پوشاک از اهمیت ویژه‌یی برخورداند؛ به‌طوری‌که می‌توان اذعان کرد، مسیر صنعتی شدن کشورهای پیشرفته از رشد و توسعه صنایع نساجی آنها نشأت گرفته و درواقع تولید منسوجات مختلف راه را برای صنعتی شدن آنها هموار کرده است. در ایران نیز صنعت نساجی از قدمت طولانی برخوردار بوده و یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنعتی اشتغال‌زا محسوب می‌شود. به‌ویژه در شرایط کنونی کشور که رفع بحران بیکاری و افزایش درآمدهای ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی از مهم‌ترین اهداف اقتصادی کشور است، توجه به این صنعت از اهمیت خاصی برخوردار است. در این راستا، در پرونده امروز به بررسی اوضاع روز صنعت نساجی و پوشاک پرداخته‌ایم؛ صنعتی که به‌گفته فعالان اقتصادی، علاوه بر رکود دچار مشکلات دیگری ازجمله بهره‌های بالای بانکی برای دریافت تسهیلات و اجبار تولیدکنندگان به پرداخت مالیات‌های سنگین و کمرشکن است. در این پرونده علاوه بر بررسی نظر کارشناسان، تحلیل سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز پیش‌روی مخاطبان قرار می‌گیرد و از سوی دیگر، گزارش جامعی از روند افتتاح نخستین شهرک تخصصی پوشاک کشور که با هدف ساماندهی صنوف مرتبط با این صنعت ایجاد شده، ارائه می‌شود. در صفحه پیش‌رو ، سند راهبردی وزارت صنعت نساجی و پوشاک را با جزئیات می‌خوانید...

بررسی وضع موجود و جایگاه صنعت نساجی و پوشاک در ایران و جهان

صنعت نساجی در زمره بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین صنایع جهان است که به دلیل اشتغالزایی بالا و نقش صنعتی، اقتصادی و اجتماعی فوق‌العاده، بسیار مورد توجه اغلب کشورها و اقتصادهای بزرگ دنیا قرار دارد. مزایای متنوع آن ازجمله قدرت اشتغالزایی بالا، ارزآوری، تولید ثروت ملی، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به سایر صنایع و ارزش افزوده بالا، موجب شده است که بسیاری از کشورها صنعتی شدن خود را صرفاً از صنایع نساجی و پوشاک آغاز کنند و کماکان نیز در بخش‌های دانش‌بنیان و با ارزش افزوده بالا پیشرو باشند. از جمله سیاست‌های موفق در پیشرفت این صنعت که تقریباً در همه کشورهای پیشرو (از قبیل چین، هند، ترکیه، ویتنام و...) به اجرا درآمده، جذب سرمایه‌گذاری خارجی است که پیش‌نیاز آن، در درجه اول رقابتی کردن هزینه‌های تولید و سپس تسهیل فضای مناسب کسب‌وکار و عقد قراردادهای تجاری آزاد و ترجیحی با بازارهای هدف صادراتی و تامین زیرساخت‌ها، تسهیلات مالی و مشوق‌های صادراتی است. علاوه براین، دسترسی به مواد اولیه، نیروی کار ارزان و ماهر، حمایت همه‌جانبه دولت‌ها، مشوق‌های متنوع و تخفیف‌های مالیاتی، ازجمله مشوق‌های سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این صنعت به شمار می‌رود.

طبق گزارش سازمان تجارت جهانی، در سال 2013 میلادی صادرات صنایع نساجی و پوشاک جهان (با 8درصد رشد نسبت به سال قبل و با نرخ چهار برابر رشد کل تجارت جهانی) به 766میلیارد دلار رسید که 5/6درصد از صادرات کالاهای صنعتی (به میزان 11،848میلیارد دلار) را دربرمی‌گیرد.

هم‌اکنون بالغ‌بر 9.818 واحد صنعتی با اخذ پروانه بهره‌برداری از وزارت صنعت، معدن و تجارت در صنایع نساجی و پوشاک کشور فعال هستند که این تعداد 11درصد از کل بنگاه‌های فعال صنعتی کشور را تشکیل می‌دهد.

میزان سرمایه‌گذاری ثابت صورت گرفته در این واحدها طبق اعداد موجود در پروانه‌ها در حدود 78هزارمیلیارد ریال و 5درصد از کل سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته در صنعت کشور است.

این واحدهای صنعتی بالغ‌بر حدود 280هزار شغل صنعتی مستقیم ایجاد نموده و در حدود 12درصد از اشتغال صنعتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

باوجود اینکه 5درصد از سرمایه‌گذاری صنعتی کشور در صنایع نساجی انجام شده است، این مقدار سرمایه‌گذاری نسبتا کم، توانسته تا 12درصد از اشتغال صنعتی را به خود اختصاص دهد که این امر ظرفیت صنایع نساجی را در ایجاد اشتغال به خوبی نمایان می‌کند.

شایان ذکر است که این میزان اشتغال مربوط به واحدهای صنعتی بوده و با توجه به تعداد زیاد واحدهای کوچک و صنفی، بر طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن (مرکز آمار ایران، سال 1390)، میزان شاغلین در صنعت نساجی، پوشاک و چرم کشور 647هزار نفر (21درصد از کل صنعت) است.

براساس آمارهای موجود، متوسط هزینه مورد نیاز جهت ایجاد اشتغال برای یک نفر در صنایع نساجی حدود 25درصد متوسط هزینه ایجاد اشتغال یک نفر در کل صنعت کشور است.

باتوجه به اشتغالزایی بالای صنعتی، سهم این صنعت از تولید ناخالص داخلی قابل توجه است. به‌طور کلی، ارزش افزوده از صنایع بالادستی به طرف پایین دستی افزایش پیدا می‌کند که در مورد صنایع نساجی هم هر چه به طرف حلقه‌های پایینی زنجیره تامین حرکت کنیم، میزان ارزش افزوده افزایش می‌یابد که در مورد پوشاک آماده تا 90درصد نیز می‌رسد.

طبق داده‌های مصرف فردی مرکز آمار در سال 1390 و گزارش موسسه تامسون رویترز، مصرف سالانه انواع محصولات صنایع نساجی، پوشاک و چرم کشور در حدود 20میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

با استناد به آخرین آمار بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، مصرف سالانه پوشاک خانوار شهری 7/12میلیون ریال است و مصرف کل بازار داخلی کنونی پوشاک کشور بیش از 300هزارمیلیارد ریال در سال برآورد می‌شود.

بدیهی است سرانه مصرف جهانی منسوجات و پوشاک به مراتب بیشتر از اعداد اعلامی است که یکی از دلایل پایین بودن آن در کشور، کاهش قدرت خرید مردم و رکود اقتصادی کشور است.

10 کشور برتر صادرکننده نساجی، پوشاک و کفش جهان به ترتیب چین، ایتالیا، آلمان، هند، ایالات متحده امریکا، ترکیه، بنگلادش، ویتنام، بلژیک و فرانسه محسوب می‌شوند.

در کنار چین با جمعیت 35/1میلیارد نفری که به عنوان کارخانه دنیا از آن نام برده می‌شود، نزدیک به 50 کشور جهان با صادرات سالانه بالای یک‌میلیارد دلار در زمینه صادرات پوشاک فعال هستند.

حجم فروش نام و نشان تجاری مهم (اروپایی و امریکایی) پوشاک و کفش جهان از کل صادرات کشورهای بزرگ صادرکننده بیشتر است.

کشورهای با درآمد بالا (درآمد سرانه بالای 12، 616 دلار) 45درصد، کشورهای با درآمد متوسط به بالا (درآمد سرانه بین 4، 086 تا 12، 616 دلار) 42درصد، کشورهای با درآمد متوسط به پایین (درآمد سرانه بین 1035 تا 4، 086 دلار) 13درصد و کشورهای با درآمد پایین (درآمد سرانه کمتر از 1035 دلار): 4درصد از صادرات نساجی و پوشاک جهان را بر عهده دارند.

80درصد صادرات جهانی پوشاک مربوط به کشورهای با درآمد بالا و متوسط به بالا است.

باتوجه به وضعیت جهانی صنعت نساجی و پوشاک و وضعیت نیروی کار و گروه اقتصادی کشور (درآمد متوسط به بالا)، ایران پتانسیل صادرات بیش از 12میلیارد دلار منسوجات، پوشاک، کفش و چرم را دارد.

پنج واردکننده مهم جهانی پوشاک در سال 2014، به ترتیب امریکا (86میلیارد دلار)، آلمان (36میلیارد دلار)، ژاپن (29میلیارد دلار)، انگلستان (28میلیارد دلار) و فرانسه (23میلیارد دلار) هستند که نزدیک به نیمی از واردات پوشاک جهان را به خود اختصاص داده‌‌اند.

حجم واردات پوشاک منطقه خاورمیانه و همسایگان ایران 40میلیارد دلار است و واردکنندگان مهم به ترتیب روسیه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ترکیه به شمار می‌روند.

هدف‌گذاری صنعت نساجی و پوشاک

چشم‌انداز صنعت نساجی و پوشاک در افق سال 1404:

براساس سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران که جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری را در سطح منطقه ترسیم کرده است و نظر به قدمت، نقش بالای اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم صنعتی، ارزش افزوده بالا و توان بالقوه و بالفعل صادراتی، چشم‌انداز صنعت نساجی و پوشاک در افق سال 1404 به شرح ذیل ترسیم می‌شود:

«دستیابی به جایگاه سوم صنعت نساجی در منطقه و رسیدن به رتبه پنجاه‌ام جهان با تکیه بر رقابت‌پذیری، نوسازی و سرمایه‌گذاری همراه با توسعه فناوری و ارتقای بهره‌وری عوامل تولید»

اهم نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها

و تهدیدهای صنعت نساجی و پوشاک

باتوجه به مطالعات و بررسی‌های به‌عمل آمده، مهم‌ترین نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای شناسایی شده در صنعت نساجی کشور به شرح ذیل است.

نقاط قوت:

1) وجود واحدهای توانمند بخش خصوصی داخلی

2) سابقه تاریخی، هنر و تخصص بالا در تولید منسوجات

3) وجود برخی نام و نشان تجاری داخلی مهم

4) مزیت و توان تولید بالای مواد اولیه صنعت نساجی (به‌ویژه شاخه بسیار مهم الیاف و منسوجات مصنوعی)

5) وجود نیروی کار ماهر

6) اشتغالزایی با هزینه پایین

7) وجود مراکز دانشگاهی و روند روزافزون ورود نیروی انسانی متخصص به این صنعت

8) وجود بنگاه‌های تولیدی و تشکل‌های خصوصی قدیمی و قوی

9) نوآوری برخی تولیدکنندگان صنعت و در نتیجه تحریک تقاضای کیفی و کمی

نقاط ضعف:

1- بالا بودن هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده نسبت به کشورهای رقیب طی سال‌های اخیر

2- عدم توسعه و نوسازی لایه‌های پایین‌دستی صنعت (تکمیل منسوجات، تولید پوشاک، خدمات و توزیع)

3- شبکه توزیع (عمده‌فروشی و خرده‌فروشی) به‌شدت سنتی، ناکارآمد، سازمان‌نیافته و متفرق و هزینه و سهم بالای آن از زنجیره‌های تامین نساجی (بدون ارائه خدمات ارزش افزوده لازم)

4- عدم وجود حمایت‌های لازم از نام و نشان تجاری ملی منسوجات و پوشاک و در نتیجه کمبود تعداد نام و نشان تجاری قوی داخلی

5- محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی در طراحی محصولات و ایجاد محتوای فرهنگی و مد در منسوجات و پوشاک مبتنی‌بر تقاضای بازار

6- خلأ هدف‌گذاری و چشم‌انداز در سطح بنگاه‌های صنعت

7- فرهنگ استفاده از کالاهای خارجی

8- ضعف در طراحی محصولات مبتنی‌بر تقاضای بازار

9- استفاده از ماشین‌آلات قدیمی و فرسوده در تولید

10- به‌روز نبودن فناوری تولید برخی محصولات

فرصت‌ها:

1- امکان و قابلیت صادرات کلیه کالاهای نساجی و پوشاک

2- امکان رشد و توسعه صنعت در حوزه فناوری‌های نوین و تولید منسوجات با فناوری بالا

3- وجود بازار مصرف داخلی قابل توجه (با جمعیت جوان مصرف‌کننده پوشاک)

4- عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نرم مورد نیاز صنعت از طرف دولت

5- عدم مشارکت تولیدکنندگان در زنجیره تامین

6- عدم استفاده از نظر بخش خصوصی واقعی در سیاست‌گذاری‌های کلان دولت

7- فرهنگ استفاده از کالای خارجی و سهولت واردات آن توسط دولت

8- وجود فشارهای شدید بیمه‌یی و مالیاتی (به ویژه مالیات بر ارزش افزوده و عدم اجرای کامل آن)

9- خروج بی‌رویه مواد اولیه از کشور

10- برخورداری رقبای بین‌المللی از نشان تجاری

11- عدم امکان تعاملات پولی و مالی با سایر کشورها

راهبردهای توسعه صنعت نساجی

و پوشاک

باتوجه به نتایج حاصل از تحلیل عوامل درونی و بیرونی صنعت نساجی و پوشاک (قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌‌ها و تهدیدها) و هدف‌گذاری‌های این صنعت تا افق سال 1404، راهبردهای توسعه نساجی و پوشاک به شرح ذیل تعیین می‌شود:

1- بهبود فضای کسب‌وکار و رقابت‌پذیر کردن صنعت نساجی و پوشاک

2- تنوع‌بخشی و توسعه صادرات منسوجات و پوشاک با ارزش افزوده بیشتر مبتنی‌بر مزیت‌های رقابتی

3- تقویت و تکمیل خوشه‌های صنعتی منسجم و توانمند

4- بازسازی و نوسازی خطوط تولید و ارتقای سطح فناوری تولید

5- مدیریت زنجیره تامین

6- توسعه سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت در زنجیره عرضه جهانی

7- ارتقای و توسعه زیرساخت‌های نرم

8- ارتقای طراحی مد ملی و بهبود کیفیت محصولات

9- ساماندهی واردات و مبارزه با پدیده قاچاق

10- توسعه ابزارهای تامین مالی

11- ایجاد نشان تجاری در سطح منطقه‌یی و بین‌المللی.

مشاهده صفحات روزنامه