ماراتن راه‌اندازی بورس بین‌المللی نفت ایران که طرح آن به اوایل دهه 80 برمی‌گردد، تاکنون به اتمام نرسیده و کارشناسان دلایل مختلفی را برای به‌سرانجام نرسیدن این پروژه ملی عنوان می‌کنند. جالب اینجاست که اهالی بازار سرمایه تا به امروز شاهد دو بار افتتاح بورس نفت در تیر سال 90 و فروردین سال جاری در بورس‌های کالا و انرژی بوده‌اند اما سناریوی ع رضه نفت‌خام در این دو بورس درست مشابه هم بود، به‌طوری که این محصول استراتژیک با سروصدای زیاد و در مراسمی رسمی روانه بورس شد اما چند هفته پس از عرضه‌های ناکام، نام نفت از تابلوی بورس خارج شد و کسی هم پاسخگوی این ناکامی نبود. آلبرت بغزیان استاد اقتصاد در گفت‌وگو با «تعادل» شکست پروژه عرضه نفت‌خام در بورس را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده است. بغزیان معتقد است که شکست عرضه نفت در بورس انرژی و کالا طی سالیان گذشته را می‌توان از سه جنبه مورد ارزیابی قرار داد.
وی جنبه اول این موضوع را تولید کم نفت‌خام کشورمان می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر ظرفیت تولید نفت‌خام کشورمان نسبت به گذشته با افت محسوسی روبه‌رو بوده است و به همین دلیل وزارت نفت، محموله مازادی را دراختیار ندارد تا فروش آن را به بورس انرژی واگذار کند.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران به جنبه دوم این موضوع اشاره کرد و گفت: ایران برای فروش نفت‌خام تولیدی خود با مشکل و محدودیتی روبه‌رو نیست، چراکه به‌صورت سنتی سه کشور چین، ژاپن و هند مشتری نفت‌خام ایران هستند و وزارت نفت در این رابطه مشکل چندانی را برای فروش نفت احساس نمی‌کند.
به گفته بغزیان باتوجه به اینکه مشتریان فراوانی برای خرید نفت‌خام در سطح دنیا وجود دارد، شرکت ملی نفت با وجود وضع تحریم علیه کشورمان، نفت‌خام را بدون مشکل به کشورهای مختلف می‌فروشد.
شرکت نفت رقیب نمی‌خواهد
وی جنبه سوم علل شکست عرضه نفت در بورس انرژی و کالا را مایل نبودن شرکت ملی نفت برای تراشیدن رقیب برای فروش نفت اعلام کرد و گفت: باتوجه به اینکه در حال حاضر مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت وظیفه بازاریابی و فروش نفت‌خام تولیدی کشورمان را برعهده دارد، مسوولان وزارت نفت چندان مایل نیستند نفت‌خام را برای فروش در بورس انرژی عرضه کنند.
این استاد اقتصاد تاکید کرد: به بیان دیگر شرکت ملی نفت و به‌طور کلی مجموعه وزارت نفت مایل نیست انحصار بازاریابی و فروش نفت‌خام را از دست بدهد.
فرآورده‌های نفتی به جای نفت
این اقتصاددان به هدف اصلی وزارت نفت برای عرضه در بورس انرژی اشاره کرد و گفت: وزارت نفت درصدد است به جای عرضه نفت‌خام در بورس انرژی، فرآورده‌های نفتی را روی تابلو ببرد. بغزیان در تشریح علل این قصد و اقدام وزارت نفت اعلام کرد: باتوجه به اینکه وزارت نفت به‌راحتی می‌تواند مشتریان خود را برای فروش نفت‌خام پیدا کند، نیازی نمی‌بیند نفت‌خام را در بورس عرضه کند، در طرف مقابل می‌خواهد به‌صورت تدریجی فروش و بازاریابی فرآورده‌های نفتی را به بورس انرژی و بخش خصوصی واگذار کند.
وی با بیان اینکه بیشتر کشورها و مشتریان خارجی طالب خرید نفت‌خام هستند تا فرآورده‌های نفتی، در توضیح این موضوع می‌گوید: کشورهایی که از داشتن نفت‌خام محروم هستند، می‌توانند با خرید این محصول و احداث پالایشگاه فرآورده‌های نفتی را تولید کنند و بدین‌ترتیب برای خود ارزش افزوده خلق کنند.
بغزیان این نکته را نیز متذکر شد که برای عرضه فرآورده‌های نفتی مانند نفت کوره در بورس انرژی باید در ابتدا با عرضه‌های کم شروع کرد تا به مرور زمان این معاملات رونق بگیرد.
او با تاکید بر اینکه پیدا کردن مشتری برای فرآورده‌های نفتی سخت‌تر از نفت‌خام است، ادامه داد: برای همین منظور است که وزارت نفت می‌خواهد فروش فرآورده‌های نفتی را به بورس انرژی و بخش خصوصی واگذار کند.
وی در پایان به معاملات نفت در بورس‌های معتبر جهان مانند نیویورک، توکیو و سنگاپور اشاره کرد و گفت: شرکت‌های بزرگ نفتی جهان به‌دلیل اینکه خودشان در بورس‌های مذکور دست‌اندرکار بوده و صاحب کارگزاری هستند، معاملات نفت‌خام رونق گرفته و ابزارهای مالی مختلفی نیز روی این کالا ایجاد شده است، این در حالی است که در بورس انرژی چنین امکانی وجود ندارد.
