مژگان اکبری‌نژاد
مالیات به‌عنوان برداشتی حساب شده و متکی بر برنامه از درآمد و ثروت ملی عمدتا به‌عنوان ابزار تنظیم سیاست‌های مالی برای ایجاد تعادل موردنظر در سطح کلان اقتصادی، اهمیت می‌یابد به گونه‌یی که بتواند شرایط مناسب جهت رشد و توسعه اقتصادی هماهنگ را ایجاد کند. درحال حاضر مالیات از منابع مهم درآمد دولت‌ها است. ثبات و تداوم وصول مالیات موجب ثبات در برنامه‌ریزی دولت برای ارائه خدمات مورد نیاز کشور در زمینه‌های گوناگون می‌شود و می‌توان گفت دولت‌ها با اخذ مالیات و از طریق توزیع عادلانه این درآمد بین افراد، کشورها را به سوی توسعه اقتصادی سوق می‌دهند. اما اکنون روش‌های نوینی برای اخذ مالیات در کشورها وضع شده که قانون مالیات بر ارزش‌افزوده یکی از آنهاست، این قانون در کشور ما هم چندسالی است که دوره آزمایشی را پشت سر می‌گذارد.
تعریف مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش‌افزوده نه تنها مالیات نسبتا ساده‌یی است بلکه رایج‌ترین مالیات در دنیای امروز نیز محسوب می‌شود. لذا قبل از هر موضوعی باید دید تعریف ارزش‌افزوده و مالیات بر ارزش افزوده چیست. از دیدگاه اقتصادی، ارزش‌افزوده مابه التفاوت ارزش ستانده و ارزش داده است. اما در تدوین قانون, به لحاظ ارائه نگرش مطلوب اجرایی، این تعریف بر اساس استانداردهای حسابداری و با تکیه بر روش صورتحساب ارائه می‌شود. بر این اساس ارزش‌افزوده را تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری شده یک شخص در یک دوره معین تعریف می‌کنند. با توجه به تعریف مذکور، مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات چند مرحله‌یی است که در مراحل مختلف زنجیره تولید یا خدمات ارائه شده اخذ می‌شود. این مالیات در واقع نوعی مالیات بر فروش چند مرحله‌یی است که خرید کالاها و خدمات واسطه‌یی را از پرداخت مالیات معاف می‌کند.
مزیت‌ها
دلایل انتخاب مالیات بر ارزش‌افزوده در بین کشورهای مختلف متفاوت بوده است، لیکن تجربه کشورهای استفاده‌کننده این مالیات حاکی از موارد عدیده ذیل به عنوان مزایا و ضرورت اجرای این نوع مالیات است.
مالیات بر ارزش افزوده متدولوژی و تفکری است که چندین دهه از تجربه مثبت آن در سایر کشورها گذشته و مورد تاکید اکثر صاحب‌نظران و کارشناسان اقتصادی و مالیاتی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول است. این مالیات در بسیاری از کشورها ضمن تامین بیشتر عدالت اجتماعی نسبت به سایرمالیات‌ها، و بدون از بین بردن انگیزه سرمایه‌گذاری و تولید، به عنوان منبع درآمد جدیدی درجهت افزایش درآمدهای دولت به‌کار برده شده است. از آنجایی که سیستم مالیات بر ارزش‌افزوده یک سیستم خود اجراست و همه مودیان نقش مامور مالیاتی را ایفا می‌کنند، هزینه وصول آن پایین است. با توجه به اینکه در این مالیات، مودیان برای استفاده از اعتبار مالیاتی ملزم به ارائه فاکتور خواهند بود، زمینه برای شناسایی خود به خود میزان معاملات مودیان فراهم می‌شود. در نتیجه، یک سیستم اطلاعاتی کامل از معاملات و مبادلات تجاری ایجاد می‌شود که علاوه بر شفاف‌سازی مبادلات و فعالیت‌های اقتصادی موجب سهولت اعمال مالیات‌های دیگر از قبیل مالیات بر درآمد و مالیات بر مشاغل می‌شود. مالیات بر ارزش افزوده یک منبع درآمد باثبات و در عین حال انعطاف پذیر است. به دلیل مقطوع بودن نرخ این مالیات، زمان
قطعیت آن بسیار کوتاه بوده و مشکلات طولانی بودن قطعیت مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت را ندارد. بنابراین، تاخیر در وصول درآمدهای مالیاتی به حداقل می‌رسد. از آنجایی که مالیات بر ارزش افزوده یک مالیات مدرن است، اجرای آن به بهبود فناوری و بهره وری از طریق اتوماسیون اداری در سیستم مالیاتی و حسابداری مالیاتی کمک شایانی خواهد کرد.
آلمان نخستن در ارائه طرح، کره پیشگام در اجرا
این مالیات نخستین‌بار توسط فون زیمنس در سال 1951 برای فایق آمدن بر مسائل مالی کشور آلمان طرح‌ریزی شد، ولی باوجود علاقه و تمایل شدید کشورهایی نظیر آرژانتین و فرانسه در خصوص آگاهی از چگونگی ساختار آن، این مالیات بطور رسمی تا سال 1954 به مرحله اجرا در نیامد. از سال 1954به بعد، برزیل، فرانسه، دانمارک و آلمان در زمره نخستین کشورهایی بودند که این مالیات را در نظام مالیاتی کشور خود معرفی کردند. کره جنوبی نخستین کشور آسیایی است که درسال 1977 با کمک صندوق بین‌المللی پول توانست این مالیات را در نظام مالیاتی خود پیاده کند و بدنبال آن کشورهای ترکیه، پاکستان، بنگلادش و لبنان نیز اقدام به اجرای این مالیات کردند. هم‌اکنون بیش از 120 کشور جهان از سیستم مالیات بر ارزش‌افزوده بهره مند هستند. اجرای مالیات بر ارزش افزوده در بیش از 120کشور جهان نشان‌دهنده مقبولیت و کارایی این نظام در فراهم کردن یک منبع درآمد قابل اتکا و مطمئن برای دولت‌هاست. اجرای این مالیات با نرخ ثابت و یکسان از یکسو پیش‌بینی میزان درآمد دولت و در نتیجه امکان برنامه‌ریزی بهتر را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، دوره‌های کوتاه‌مدت وصول آن، تداوم تامین نقدینگی خزانه
دولت را تضمین می‌کند.
قانون
قانون مالیات بر ارزش‌افزوده که در جلسه مورخ هفدهم اردیبهشت 1387 در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب شده و مجلس با اجراء آزمایشی آن به مدت پنج سال در جلسه علنی روز سه‌شنبه مورخ نهم بهمن 1386موافقت و در تاریخ 2/3/1387 به تایید شورای نگهبان رسیده و طی نامه شماره16273/95 مورخ خرداد 1387 مجلس شورای اسلامی واصل گردیده است، این قانون با 53 ماده و 47 تبصره برای اجرا ابلاغ شده است.
