گروه بنگاهها
هفته گذشته اعلام شد که کشور افغانستان توانسته با کسب پیشنیازهای اقتصادی، قانونی و تجارتی وارد دایره کشورهایی شود که توانستهاند به سازمات تجارت جهانی بپیوندد. موضوعی که میتواند به عنوان تلنگری برای اقتصاد رکودزده ایران، یکبار دیگر بحث موانع پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی را در ویترین خبری جامعه بنشاند.
انتشار خبر پیوستن افغانستان به سازمان جهانی تجارت، بار دیگر این سوال را در اذهان اهالی اقتصاد در ایران تداعی میکند که چرا ایران هنوز نتوانسته عضو سازمان تجارت جهانی شود و با وجود گذشت بیش از دو دهه از ارائه درخواست عضویت ایران به این سازمان، هنوز فرآیند عضویت ایران در مهمترین ساختار تجارت جهانی پایان نیافته، اما کشوری مانند افغانستان که مشکلات به مراتب ریشهدارتری در ابعاد مختلف اقتصادیاش حاکم است، موفق به عضویت در این سازمان تاثیرگذار جهانی شده است؟ نسبت صفحه بنگاههای روزنامه تعادل با ماجرای پیوستن ایران به «دبلیوتیاو» در جایی برجسته میشود که بدانیم یکی از مهمترین آیتمهای پذیرش هر کشوری در این سازمان تجاری، شیوهیی است که کشور مورد نظر در فرآیند حمایت از بنگاههای اقتصادی کوچک، متوسط و مشاغل خانگی در پیش گرفته است.
به عبارت روشنتر؛ به اعتقاد تحلیلگران و براساس مفاد قانون تجارت جهانی کوتاهترین راه برای پیوستن ایران به دبلیوتیاو، روانسازی روند فعالیتهای بنگاههای کوچک و متوسط در اقتصاد ملی است که میتواند اقتصاد ایران را وارد جریال سیال تجارت و بازرگانی جهانی کند.
گزارش پیشرو نگاهی است که اهالی اقتصاد و اساتید دانشگاه در این مورد داشتهاند.
فرآیند تدریجی پیوستن به سازمان تجارت جهانی
یک واقعیت غیرقابل انکار درباره فرآیند الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی وجود دارد که نمیتوان از آن چشم پوشی کرد. به همان اندازه که عوامل و گزارههای اقتصادی و تجاری در فرآیند پیوستن کشورها به سازمان تجارت جهانی موثر هستند، لابیهای سیاسی هم در این زمینه سرنوشتساز هستند. اسفندیار امیدبخش، مدیرکل پیشین دفتر نمایندگی تامالاختیار تجاری معاونت امور بینالملل وزارت بازرگانی، در پاسخ به این پرسش که چرا افغانستان هم توانست به دبلیوتیاو بپیوندد، اما ایران همچنان در انتظار است؟ گفت: «درخواست الحاق افغانستان به این سازمان، ماه نوامبر یا دسامبر سال 2004 در شورای عمومی، مورد بررسی قرار گرفت، گروه کاریاش هم برای بررسی عضویتش تشکیل شد و حدود 11 سال بعد؛ یعنی همین پنجشنبه که رسما عضویتش توسط دهمین اجلاس وزرا در شهر نایروبی کنیا اعلام شد، پروسه کارش پایان یافت.»
امیدبخش افزود: «طبق رویه این سازمان، هر کشوری که کارهای فنی و مسائل مربوط به الحاقش به دبلیوتیاو به انجام میرسد، ابتدا باید این مصوبه را در پارلمان کشورش به امضا برساند. برای تصویب در پارلمان هم حدود شش ماه به کشورها مهلت میدهند که این فرآیند را در مجالس یا مراجع قانونگذاری داخلی خود سپری کنند. در واقع هر کشور حداکثر شش ماه فرصت دارد این درخواست یا مصوبه را در پارلمانش به تصویب برساند و تصویب نهایی در پارلمان کشورها به عنوان یک الزام باید مد نظر قرار بگیرد. نهایتا 30 روز پس از تصویب پارلمان، آن کشور رسما به عضویت سازمان درمیآید.»
همیشه پای سیاست در میان است
امیدبخش اظهار کرد: «نکتهیی که باید بر آن تاکید کرد این است که با توجه به اینکه دولتها در سازمان جهانی تجارت عضو هستند، طبیعتا عامل سیاسی در این فرآیند نقش ایفا میکند. به این معنا که کشورهای عضو باید اجازه بدهند که کشور جدیدی به این مجموعه بپیوندد.»
مدیرکل پیشین دفتر نمایندگی تامالاختیار تجاری معاونت امور بینالملل وزارت بازرگانی همچنین گفت: «درباره افغانستان حداقل با توجه به حضور ناتو و نظامیان امریکا بعد از سال 2001 و 2003 در افغانستان، عملا فرآیند توسعه اقتصادی افغانستان تا حدودی با کمک کشورهای غربی و بهویژه امریکا دنبال میشد.»
امیدبخش در ادامه تاکید کرد: «صرفا مانع و عامل سیاسی از دنبال شدن فرآیند الحاق ما به سازمان جلوگیری کرده است. کما اینکه از سال75 عملا تا سال 84 مدت 9 سال طول کشید تا فقط بتوانیم به عضویت ناظر خود دست یابیم. از آن موقع 10سال گذشته، اما متاسفانه تلاشهایی که صورت گرفته، منجر به رفع مانع سیاسی نشده است.»
آمادگی ایران برای الحاق به تجارت جهانی
این فعال اقتصادی ادامه داد: «این مساله تا به حال صرفا به خاطر مخالفت امریکا بوده است. چون مکانیسم تصمیمگیری در سازمان بر اساس اجماع است، اگر هر کشوری برای هر موضوعی مخالف باشد، طبیعتا آن تصمیمگیری اجرا نمیشود. بعد از تحریمهای اقتصادی و در صورت بهبود مناسبات ارتباطی میتوان از پتانسیل سیاست و دیپلماسی به نفع الحاق ایران استفاده کرد.»
این فعال اقتصادی در پاسخ به این پرسش که آیا در مجموع اقدامات ایران برای الحاق به سازمان تجارت جهانی کافی بوده است؟ اظهار کرد: «به نظر من فعلا باید برای رفع مانع سیاسی و آغاز مذاکرات الحاق، فقط اقدامات دیپلماتیک داشته باشیم. مسائلی که ما از آنها سخن میگوییم مانند اینکه آمادگی اقتصادی نداریم، مشکل واردات داریم و صنایع ما دچار مشکل خواهند شد، مسائلی است که تا 10سال آینده هم برای پرداختن به آنها زمان داریم تا خودمان را آمادهتر کنیم. به هر حال 10سال با دو برنامه توسعه، تمرین خوبی است که کشور تدریجا خود را با هنجارهای اقتصاد بینالملل هماهنگ کند.»
عدم پیوند با جریان تجارت جهانی
اما دراین زمینه عباس آرگون، عضو کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران درباره الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی (دبلیوتیاو) میگوید: «اینکه ایران به سازمان تجارت جهانی نپیوسته و صادرات در داخل کشور دچار مشکلات بوروکراتیک است هرکدام بهنحوی در ناکامیهای صادراتی ایران نقش دارند.»
آرگون با بیان اینکه در داخل کشور دلایلی باعث شده قیمت تمامشده محصولات افزایش پیدا کند و تولیدات ایران قابل رقابت با محصولات دیگر کشورها نباشند، افزود: «ازسوی دیگر عدم پیوند ما با سازمان تجارت جهانی باعث شده تعرفههایی به کالاهای ما ببندند و به غیررقابتیبودن آن دامن بزنند.»
به گفته آرگون، متاسفانه در داخل کشور طی سالهای گذشته نوع خاصی از خود تحریمی به وقوع پیوست که در دوره جدید اقتصادی پسابرجام باید به آنها توجه کرد. به اعتقاد این فعال اقتصادی اقتصاد ایران باید رویکردش را صادرات محور کند تا با توجه به افت قیمت نفت بتواند جایگاه خود را درتجارت و بازرگانی بینالمللی پیدا کند.
الحاق صرفا تامین زیرساختها نیست
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران ادامه داد: «پیوستن به سازمان تجارت جهانی صرفا نیازمند آمادگی ساختارهای اقتصادی و فنی نیست بلکه بحثهای سیاسی هم در پیوستن کشورها بهاین سازمان مطرح است. گذشته از بحث فنی، زمینههای سیاسی هم در الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی تاثیر داشتهاند که نمیتوان آن را نادیده گرفت و دوطرف باید از این نظر به تفاهم برسند.»
عضو کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران درباره آخرین وضعیت الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی نیز گفت: بطور قطع مذاکراتی در ارتباط با الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی انجامشده است. ما در دوره تحریمها تقریبا یک جنگ تمامعیار اقتصادی را با کشورهای اروپایی تجربه کردیم که در دوره جدید باید از این مرحله عبور کنیم.
آرگون یادآور شد: «امروز که در دوران پساتحریم از نظر سیاسی فضای بازتری را تجربه میکنیم فرآیند پیوستن ما بهاین سازمان تسهیل شده، اما این سوال وجود دارد که چقدر از نظر فنی قابلیت پیوستن به سازمان تجارت جهانی و توان رقابت با دیگر کشورها وجود دارد.»
به هرحال با پایان گرفتن رسمی تحریمهای اقتصادی باید منتظر ماند و دید که آیا دولت یازدهم از ابزارهای سیاسی و دیپلماتیکش برای زمینهسازی در جهت پیوستن به این ساختار اقتصادی استفاده میکند یا اینکه نوع دیگری از برنامهریزی در دستور کار قرار میگیرد. از هر منظری که به بحث پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی ورود کنیم از این نکته نمیتوان غافل شد که کسب و کار کوچک، متوسط و مشاغل خانگی نقش غیرقابل انکار در شمایلسازی مناسب برای ورود به عصر تازهیی مناسبات با سازمانهای اقتصادی بینالمللی دارد که باید از منظر تحلیلی به آنها پرداخت.