جهان مساله آب یکی از مهم‌ترین عوامل درگیری در آسیای مرکزی است. دو کشور قرقیزستان و تاجیکستان منابع آبی مازاد دارند و سه کشور دیگر عنوان می‌کنند که سهم آب خود را از رودخانه‌های بزرگ منطقه («سیر دریا» و «آمو دریا» که با عبور از رشته کوه‌های «تین شان»، «پامیر» و «هندوکش» به دریاچه «آرال» می‌ریزند) دریافت نمی‌کنند. این بحران به‌ویژه در قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان رو به افزایش است.
به گزارش فارس، در تازه‌ترین گزارش گروه بین‌المللی بحران آمده است از سال 2000 به‌این سو جمعیت کشورهای آسیای مرکزی حدود 10میلیون نفر افزایش داشته و تعداد زمین‌های قابل کشت در این منطقه به خاطر استفاده بیش از حد و به کارگیری روش‌های کشاورزی قدیمی کاهش یافته است. این درحالی است که فساد گسترده و زیرساخت‌های ناکارآمد بر عمق این مشکل افزوده و تغییرات آب و هوایی نیز ممکن است پیامدهای منفی بلندمدتی بر این مساله داشته باشد. در شرایطی که اقتصاد ضعیف‌تر و دولت‌ها شکننده‌تر شده‌اند، افزایش حس ملی‌گرایی، مناقشات مرزی و تنش‌های منطقه‌یی، تلاش‌ها برای رسیدن به یک راه‌حل مورد توافق طرفین برای برطرف کردن نیازهای آبی منطقه را پیچیده‌تر کرده است.
ریشه این مشکل در از بین رفتن سیستم تقسیم منابعی است که در زمان شوروی سابق اجرا می‌شد؛ طبق این سیستم که تا زمان فروپاشی شوروی در سال 1991در منطقه اجرا می‌شد، قرقیزستان و تاجیکستان در فصل تابستان آب در اختیار قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان قرارمی‌دادند و در عوض در فصل زمستان از این کشورها زغال سنگ، گاز و برق دریافت می‌کردند. این سیستم اواخر دهه 1990 از بین رفت و توافق‌های پیشین نتوانست این مشکل را برطرف کند. به نظر می‌رسد که رهبران منطقه‌یی تمایلی برای همکاری و حل مشکلات اساسی خود ندارند.
هم‌اکنون شک و تردید بین قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان درحال افزایش است. روابط «امام‌علی رحمان» رییس‌جمهور تاجیکستان و «اسلام کریم اف» رییس‌جمهور ازبک سال‌هاست به سردی گراییده و اظهارات خصمانه کریم‌اف و وزرای وی هر روز بیشتر شده و طرح‌های بلندپروازنه به واسطه فساد موجود، این تلاش‌ها را تضعیف کرده است.
به اعتقاد کارشناسان، آب درعین حال که می‌تواند عامل نزاع باشد، عامل صلح نیز خواهد بود. با این حال تلاش‌ها برای رسیدن به راه‌حل جامع منطقه‌یی بر پایه عدم اعتماد بنا نهاده شده است. هم‌اکنون قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان (و حامیان بین‌المللی آنان) باید برای پایان دادن به دور تسلسل رقابت‌ها و مناقشات سالانه بر سر آب در مناطق مرزی «دره فرغانه» فعال شوند و موضوع آب را به بخش‌های قابل مدیریت‌تر تقسیم کنند. دنبال کردن راه‌حل‌های منظم و گام به گام در طول مرزهای جغرافیایی و خطوط فرضی به جای مطرح کردن یک طرح کلی و جامع برای مدیریت منابع. اگر ازبکستان مشارکت نکند در آن صورت قرقیزستان و تاجیکستان باید به صورت دوجانبه با هم همکاری کنند. در همین حال برای پایان دادن به مخالفت‌های ازبکستان با پروژه‌های برقابی بالادستی باید از پا درمیانی مقامها در سطح بالا استفاده شود.
