گروه اقتصاد سیاسی رویا رییسی
در چند هفته گذشته اتفاقاتی در همسایگان شمال و شمال غربی کشور به وجود آمده که باعث خواهد شد ایران با نگاه جدیدی به این دو همسایه خود نگاه کند بر این اساس می‌توان گفت تنش روسیه و ترکیه فرصت اقتصادی مناسبی را برای ایران ایجاد خواهد کرد که دیپلماسی اقتصادی خود را همراه با آینده‌نگری در پیش بگیرد.
در چند وقت اخیر تنش بین ترکیه و روسیه تیتر اصلی اخبار حوزه اقتصاد و سیاست بوده است. ترکیه با ادعای اینکه جنگنده روسیه حریم هوایی این کشور را نقض کرده است، آن را سرنگون کرد. ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در پی این اقدام ترکیه را همدست تروریست‌ها خواند و اعلام کرد.
روسیه برای تلافی این اقدام تلفیقی از اقدام سیاسی و اقتصاد را در پیش گرفت. در ادامه این گزارش به بررسی اقدامات روسیه علیه ترکیه می‌پردازیم.
اقدامات روسیه علیه ترکیه
روسیه در نخستین اقدام سفر وزیر خارجه خود به استانبول را که بنا بود در نشست وزیران خارجه روسیه و ترکیه شرکت کند، لغو کرد.
دولت روسیه به مردم این کشور توصیه اکید کرد که از سفر به ترکیه اجتناب کنند و همچنین رییس سازمان فدرال گردشگری روسیه به شرکت‌های گردشگری روسیه توصیه کرد که تورهای مسافرتی گردشگری به ترکیه ازجمله سفرهای از طریق کشورهای ثالث به این کشور را متوقف کنند و در همین راستا شرکت «ناتالی تور» در بیانیه‌یی اعلام کرد؛ تصمیم گرفته برای دفاع از شهروندان روس در برابر اعمال تبهکارانه، تورهای مسافرتی گردشگری به ترکیه را متوقف کند. سرگی لاورف اعلام کرد: روسیه از ابتدای سال جدید میلادی برنامه سفر بدون روادید به ترکیه را لغو خواهد کرد. در ادامه پای تحریم واردات کالاهای کشاورزی به میان کشیده شد و مسوولان روسی قطع واردات گوشت مرغ و گوجه‌فرنگی ترکیه را خواستار شدند.
وزارت کشاورزی روسیه نظارت بر واردات محصولات کشاورزی ترکیه را تشدید کرد و حدود ۱۵ درصد از کالاهای کشاورزی و غذایی وارداتی از ترکیه را فاقد استانداردهای مورد نظر روسیه دانست. این سختگیری تا جایی ادامه یافت که اتحادیه صادرکنندگان ترکیه اعلام کرد که روسیه ترخیص کالاهای این کشور را متوقف کرده است. مسوولان روسی حتی از اعمال محدودیت‌ها در زمینه صادرات محصولات کشاورزی از جمله گندم به ترکیه نیز سخن به میان آوردند.
نقش ایران در شرایط اقتصادی- سیاسی روسیه و ترکیه
در این میان صحبت‌ها از نقش ایران میان روسیه و ترکیه بالا گرفت. ایران شریکی امنیتی و اقتصادی با روسیه است و همچنین روابط اقتصادی بالایی با ترکیه دارد. در ادامه این گزارش ارزیابی تعدادی از نماینده‌های مجلس شورای اسلامی آمده است.
هوشمندی سیاسی منشأ روابط اقتصادی
اما مویدحسینی‌صدر در خصوص نقش ایران در زمان تنش بین کشورها معتقد است که در زمان تنش‌های سیاسی بین کشورها ایران به دنبال منافع ملی خود است و نقش وکیل و قیم برای هیچ کشوری را بازی نخواهیم کرد. درگیری و تنش در نهایت به ضرر همه کشورهاست. توصیه اول ما در این زمان از بین بردن نزاع‌ها و درگیری‌هاست.
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با اشاره به روابط دوستانه ایران در این تنش‌ها افزود: جمهوری اسلامی ایران به دنبال ایجاد دوستی بین کشورهاست. قصد سوءاستفاده از این فضا را به هیچ عنوان نخواهیم داشت. اگر روابطمان را دوستانه توسعه دهیم، پایداری بیشتری خواهد داشت. یک تلاش دقیق و برنامه‌ریزی‌شده وجود دارد که به دنبال اختلاف میان کشورهای مسلمان و ایجاد درگیری بین کشورهای مسلمان با دیگر کشورها هستند. کشورهایی که با غرب اختلاف سیاسی دارند را در این تنش‌ها درگیر کرده‌اند.
حسینی خاطرنشان کرد: در این میان برنامه‌های تروریستی به پاریس هم سرایت کرد و فرانسه با ملایمت از این حادثه تروریستی عبور کرد. اگر قصد برخورد قاطعانه را داشت به صورت کامل خود را با گروه تروریستی داعش درگیر کرده بود. البته توان ریشه‌کنی و برخورد با گروه تروریستی داعش را دارد. کشورهای مسلمان نیز باید با هوشمندی و آینده‌نگری وارد عمل شوند. در شرایط فعلی اگر کشوری از جنگ و اختلاف حرف می‌زند، این نشانه شجاعت و اقتدار در آن کشور نیست. بلکه آن کشور آینده‌نگری را از برنامه خود حذف کرده است. صحبت از موضوع قلدری نشان‌دهنده این است که کشور مورد نظر عقل درست و حسابی ندارند. جنگ برای قدرتمندترین کشور نیز حادثه‌آفرین و زیان‌بار از نظر اقتصادی است. عاقل‌ترین کشور سعی به از بین بردن تنش‌ها دارد. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور صلح دوست در گفتار، عمل و رفتار است. تا امروز تلاش داشته‌ایم که با میانجیگری‌هایمان ثبات را به منطقه برگردانیم.
وی در پایان گفت: ایران برای صادرات و واردات مقاصد خود را در عرصه بین‌الملل دارد اما ما قصد نداریم که از این فضای رقابتی استفاده کنیم. ممکن در عمل این فضا برای ایران ایجاد شود. در عرصه رقابتی و اقتصادی هم توجه به اظهارات اخیر مقامات ترکیه نداریم و این اظهارات را عصبی تلقی می‌کنیم. جمهوری اسلامی ایران روابط خود از جمله روابط اقتصادی را با کشورهای مسلمان از جمله ترکیه به صورت گسترده افزایش خواهد داد.
روسیه در بحث تروریسم و اقتصاد توان بالایی دارد
سید ناصر موسوی‌لارگانی با اشاره به استفاده صحیح ایران از شرایط فعلی گفت: با توجه به اینکه ترکیه یکی از طرف قراردادهای مهم روسیه تا به امروز بوده است، در شرایط فعلی ایران باید نهایت استفاده را داشته باشد که بخشی از بازار روسیه را به دست بگیرد. این بحث خصوصا در صادرات میوه و صیفی‌جات اهمیت دارد. برنامه کشور ما و خواست مقام معظم رهبری این است که صادرات غیر نفتی را افزایش دهیم و از صادرات نفت خودداری کنیم. یکی از آرزوهای مقام معظم رهبری بستن در چاه‌های نفتی است. فرصت فعلی خوب است و باید مغتنم بشماریم.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس افزود: روسیه هم در بحث اقتصاد و هم در خصوص سرکوبی تروریست توان خوبی دارد. تروریست در زمان فعلی از همه جهات خصوصا اقتصادی منطقه را فلج کرده است. این موضوع خواست استکبار جهانی و صهیونیسم است. مهم‌ترین هدف آنها بدنام کردن اسلام است. اسلامی که با مهربانی و رحمت همراه است را خشن نشان داده‌اند. در آخر هم گریبان خودشان را نیز گرفت. حادثه دلخراش پاریس موجب ناراحتی ما نیز شد و ما به هیچ عنوان از آسیب مردم بی‌گناه رضایت نداریم. ایران باید به روسیه کمک کند که منطقه را از وجود تروریسم پاک کنیم.
موسوی‌لارگانی در نهایت افزود: ایران این توانمندی را دارد که جایگزین ترکیه در اقتصاد روسیه شود. بروکراسی اداری که در ایران وجود دارد و وعده‌های که در حوزه اقتصاد عملی نشده است، موجب شده است که قدرت رقابت برای ما از بین برود. فرصت و توان برای ورود به عرصه رقابت اقتصادی وجود دارد. باید تولیدی را صادر کنیم که به کشور برنگردد و توان رقابت داشته باشد زیرا در این رابطه اگر توجه نشود ضرر حیثیتی هم خواهیم داشت.
در رقابت اقتصادی تحولات سیاسی دخیل است
سیدمحمد بیاتیان دیگر نماینده مجلس است که با اشاره به این بحث گفت: روابط کشور روسیه و ترکیه در حد بالایی قرار دارد. در شرایط تنش فعلی جمهوری اسلامی ایران با فرصتی مناسب روبه‌روست. این روابط اقتصادی خصوصا در بحث صادرات میوه و صیفی‌جات جایگاه خوبی دارد. دولت و وزارتخانه‌های مربوطه در کنار بخش خصوصی باید این بازار قابل‌توجه را گسترش دهند. عضو کمیسیون صنایع و معادن خاطرنشان کرد: بازار اقتصاد عرصه رقابت است و در رقابت هم خیلی از تحولات سیاسی نیز دخیل است. همه دنیا با توانمندی‌های سیاسی دست به بازی سیاسی می‌زنند. ما هم در این حوزه توانایی ورود داریم که برای ترکیه و روسیه شرکای خوبی باشیم. این روند هم منافاتی با روابط قبلی ما ندارد. نباید غفلتی که در مورد کردستان عراق داشتیم را ادامه دهیم. بیاتیان در پایان اشاره‌یی به صحبت‌های اردوغان داشت و گفت: صحبت‌های اردوغان ناشی از ناپختگی و عجله بود. با ادامه این روند حتما به روابط فیمابین لطمه وارد خواهد شد و شریک خوبی مانند ایران را از دست خواهند داد.
تنش‌های منطقه فرصت افزایش صادرات را فراهم می‌کند
رحیم زارع با اشاره به شرایط فعلی روسیه گفت: روسیه در شرایط فعلی مانند روزهای ابتدایی ایران در زمان تحریم‌های ظالمانه است. این شرایط به نفع ما است زیرا ترکیه بر عکس ایران و روسیه مواضعی همسو با تروریست‌ها دارد. سخنگوی کمیسیون اقتصادی خاطرنشان کرد: در حوزه انرژی اقتصاد ما تاثیر مثبت خواهد داشت. جمهوری اسلامی ایران با روسیه منافع مشترک دارد. ایران فرصتی برای افزایش صادرات پیدا می‌کند. زارع در پایان گفت: ایران در بلندمدت توانایی پیدا می‌کند که جایگزین اقتصادی برای این دو کشور شود. نیازمند زیر ساخت‌هایی هستیم که باید تامین شود. لازم به ذکر است که مسوولان ترک ابتدا اعلام کرده بودند ترکیه حق دارد از حریم هوایی خود دفاع کند اما با اقدامات روسیه اظهارات آنها تغییر چشمگیری کرد و شاید این اظهارات عجولانه مقامات ترکیه هم ناشی از تغییرات باشد. از سویی ایجاد تنش در روابط روسیه و ترکیه از نظر سیاسی برای ایران و تمامی کشورهای مخالف تروریسم مطلوبیتی ندارد اما از منظر اقتصادی امکان فراهم شدن شرایط اقتصادی خوب را ایجاد می‌کند. این فرصت برای ایران فراهم شده است تا به جایگزینی برای کالاهای ترکیه‌یی برای روسیه تبدیل شود و
همچنین پذیرای گردشگران روسی باشد. تمام این برنامه‌ها نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و همراه با چشم‌انداز‌های اقتصادی است.
