شاید ششمین عنوان اتهامی در ایران از نظر تعداد «کلاهبرداری» با ۲۵/3 (سه ممیز بیست و پنج صدم درصد) از عناوین اتهامی باشد اما از این منظر که متنوع‌ترین جرم کشور همین کلاهبرداری است برای کسی شکی باقی نماند.
اصلا مهم نیست که الان اقتصاد کشور با محرک‌هایی چون وام ۲۵ میلیون تومانی و کارت خریدکالای ایرانی قرار است احیا شده به تکاپو انداخته شود، مهم این است که در همین بازار راکد ارقام قابل توجهی به سمت کلاهبرداران به چرخش افتاده است. بخشی از این چرخه‌ها شناسایی و متوقف شده‌اند اما مشخص نیست همین الان که در حال مطالعه این مطلب باشید چند کلاهبردار نقشه تصاحب اموال مردم را با کلماتی زیبا و دلنشین به اجرادرآورده‌اند.
نبض ماجراهای متنوع‌ترین جرم کشور را می‌توان از میان اخبار گرفت. از اینکه کسی توانسته خودش را رییس اداره مخابرات تهران جا بزند و از مردم پول دریافت کند، می‌توانید خبر بخوانید تا تهیه جهیزیه و ارائه خدمات مسافرتی. جالب‌تر اینکه این جرم فقیر و غنی و تحصیلکرده و بی‌سواد سرش نمی‌شود. مهم نیست چقدر باهوش هستید. مهم این است، کسانی هستند که می‌توانند شما را در دام نقشه کلاهبردارانه خود گرفتار کنند. راز این تنوع هم در یک جمله خلاصه می‌شود: به اندازه‌یی که نیازهای بشر متنوع است راه‌های کلاهبرداری هم متنوع است.
خبرها چه می‌گویند؟
برای نگاهی به آنچه به عنوان کلاهبرداری از ابتدای امسال تا پایان آبان‌ماه مطرح شده اخبار خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ایرنا، را بررسی کردیم. جست‌وجوی واژه «کلاهبرداری» ما را با ۵۰۷ عنوان خبر مواجه کرد. بررسی این ۵۰۷ خبر نشان داد که ۲۹۵ خبر ارتباط مستقیمی با کلاهبرداری ندارند یا به‌طور کامل مربوط به ماجراهای خارج از ایران هستند. بخشی ازاین ۲۹۵ خبر غیرمرتبط نیز مربوط به ماجرای محاکمه «بابک زنجانی» بود. اما ۲۱۲ عنوان خبری که مستقیما به کلاهبرداری مربوط می‌شد این ادعا را درباره تنوع این جرم تایید می‌کرد.
«لیزینگ خودرو»، «تخفیف بیمه»، «شارژ تلفن همراه»، «خرید و فروش عتیقه و سکه‌های قدیمی»، «فالگیری و رمالی»، «خرید هدیه روز معلم»، «تعیین وقت از روسای قوا نظیر رییس‌جمهور»، «جعل عنوان و اخاذی در قالب پیشنهاد ازدواج به دختران متمول»، «تهیه داروهای خاص»، «ماموران تقلبی» از پلیس گرفته تا مامور آب و برق و پست و مالیات، «تهیه جهیزیه برای افراد بی‌بضاعت»، «قرعه‌کشی و اعطای جایزه از طریق ارسال پیامک»، «فروش آپارتمان در خارج از ایران به ویژه در ترکیه»، «پرداخت فطریه در ماه رمضان»، «فروش غلات»، «تصادف ساختگی»، «فروش خطوط روند»، «توزیع و فروش اسکناس»، «خرید و فروش زمین و ملک»، «فروش خدمات مسافرتی» و «کلاهبرداری‌های اینترنتی» که خود شامل عناوین مختلفی از فیشینگ که ترفندی رایانه‌یی است و نیازمند داشتن تخصص در کامپیوتر است تا ترفندهایی در ظاهر که از طریق ایجاد وب‌سایت‌هایی شما را راغب به خرید نوبت یا خدمات می‌کنند.
چگونه به دام می‌افتیم؟
وقوع جرم کلاهبرداری نیازمند یک مولفه خارج از محدوده عمل مرتکب آن دارد. کلاهبرداری محقق نمی‌شود مگر آنکه قربانی کلاهبرداری فریب بخورد. این فریب خوردن هم محقق نمی‌شود مگر یک عامل کاملا روانی در قربانی تحریک شود. کلاهبرداران حس «طمع» قربانیان را برمی‌انگیزانند و هیچ فردی نیست که برای برآورده شدن نیازش نخواهد میان‌بر بزند.
مقاومت دربرابر این حس کار ساده‌یی نیست و همین است که کلاهبرداری‌ها با تحریک این بخش رقم می‌خورند.
مدل‌هایی که هنوز تکرار می‌شوند
با وجود آنکه پلیس از مدت‌ها قبل نسبت به تغییر زبان دستگاه خودپرداز هشدار داده و به دارندگان کارت عابربانک نیز از طریق خود دستگاه‌ها این هشدار اعلام شده است اما همچنان کلاهبردارانی پیدا می‌شوند که در همین ۸ ماهه اخیر با ترفند تغییر زبان دستگاه خودپرداز اقدام به کلاهبرداری و برداشت پول از حساب مردم کرده‌اند.
یکی از شایع‌ترین روش‌های کلاهبرداری «کمک به خیریه» است. این اقدام به سادگی و در قالب کمک به انواع کارهای خیر طراحی می‌شود. عموم مردم هم انجام کار خیر را بر خود واجب می‌دانند. تهیه جهیزیه، تامین هزینه تحصیل، تامین هزینه ساخت مسجد، تهیه کمک برای خانواده بی‌بضاعت و بسیاری از این روش‌ها. گرچه در سال‌های اخیر موسسه‌های خیریه رشد قابل توجهی داشته و با وجود اینترنت به سادگی می‌توان فهرستی از این خیریه‌ها برای پرداخت وجه یا انتقال انواع کمک‌‌ها از طریقی سازمان‌یافته و مستند تدارک دید اما همچنان مردم به سادگی حاضر به همکاری با افراد ناآشنایی می‌شوند که به پرطمطراق‌ترین شکل ممکن می‌گویند در حال کار خیر هستند.
شغل‌هایی که بیشتر مورد استفاده کلاهبرداران بوده است
بررسی ۵۰۷ عنوان خبری ایرنا در ۸ ماهه نخست امسال و مرور ۲۱۲ عنوان خبری که به‌طور مشخص به کلاهبرداری، دستگیری کلاهبردار و نظایر آن مربوط بود نشان داد عناوینی چون «خلبان»، «پزشک»، «دندانپزشک»، «قاضی» و «مامور» بیشتر مورد استفاده کلاهبرداران بوده است. این وضع را می‌توان در نمونه‌یی در استان تهران یافت که فردی خود را رییس اداره مخابرات استان تهران جا می‌زده و به کاسب‌های مناطق مختلف وعده اعطای خطوط روند تلفن را می‌داده و از آنها وجوه قابل توجهی نیز دریافت می‌کرده است.
فرقی نمی‌کند چه شغلی دارید؟
بررسی ۲۱۲ خبری که ایرنا در ۸ ماهه نخست امسال منتشر کرده است نشان می‌دهد وقوع کلاهبرداری‌ها به شغل افراد هم ربطی نداشته است. یعنی این‌گونه نیست که بگویید من کاسب هستم پس از پس کلاهبرداران برمی‌آیم. برای نمونه در شهریورماه مدیرکل حفاظت و اطلاعات سازمان قضایی نیروهای مسلح از دستگیری عامل کلاهبرداری ۲ میلیاردتومانی از جواهرفروشی‌های تهران خبر داد که کلاهبردار خود را از کارکنان این سازمان معرفی و چک‌هایی از این نهاد رسمی کشور ارائه کرده بود. نمونه دیگر این اتفاق برای کارخانه‌های تولید کاشی در یزد اتفاق افتاد. سردار ایرج کاکاوند فرمانده پلیس استان یزد در این باره به ایرنا گفته است فردی از ۶ شرکت تولید کاشی حدود ۱۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان کلاهبرداری کرده بود که در قم ردزنی و دستگیر شد. براساس گفته‌های این مقام پلیس این فرد کلاهبردار با خرید ابتدایی از شرکت‌های کاشی و پرداخت مبلغ اولیه، اعتماد آنها را به دست آورده و سپس اقدام به خریدهای سنگین و کلاهبرداری از 6شرکت کاشی کرده و متواری شده است.
