گروه اقتصاد کلان
معاون پژوهشی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی به همراه دو اقتصاددان در یک گزارش پژوهشی تلاش کردهاند تا به این پرسش پاسخ دهند که تورم شاخص قیمت تولیدکننده چه اطلاعاتی در مورد تورم آتی شاخص قیمت مصرفکننده به دست میدهد؟ مهدی برکچیان که درحال حاضر معاون پژوهشی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی است به همراه هومن کرمی و سعید بیات دو کارشناس ارشد پژوهشکده پولی و بانکی در گزارش خود به این نتیجه رسیدهاند که در اقتصاد ایران باید با احتیاط درباره اثر تورم شاخص قیمت تولیدکننده بر تورم شاخص قیمت مصرفکننده سخن گفت. به گزارش روابط عمومی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی، فرضیه برخی اقتصاددانان این است که تورم شاخص قیمت تولیدکننده پیشرانی برای تورم شاخص قیمت مصرفکننده است. به این معنا که وقتی تورم ماهانه شاخص قیمت تولیدکننده کاهش یا افزایش یابد انتظار بر این است که در ماههای آتی، تورم شاخص قیمت مصرفکننده نیز متناسب با آن کاهش یا افزایش پیدا کند. شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) حاوی اطلاعات قیمتی زنجیره تولید است و با توجه به اینکه شاخص قیمت مصرفکننده (CPI) حاوی اطلاعات قیمتی
مربوط به کالاهای نهایی و به نوعی آخرین نقطه از زنجیره تولید است که در اختیار مصرفکننده قرار میگیرد، انتظار این است که شاخص قیمت تولیدکننده برای توضیح و پیشبینی تورم شاخص قیمت مصرفکننده حاوی اطلاعات باشد. در واقع منطق اقتصادی ایجاب میکند که تغییرات قیمت در زنجیره تولید متعاقبا به تغییر در شاخص قیمت مصرفکننده بینجامد بنابراین تغییر در شاخص قیمت تولیدکننده، تغییرات در شاخص قیمت مصرفکننده را هدایت میکند.
با این وجود سه پژوهشگر اقتصادی در گزارش خود اشاره کردهاند که بررسی آمارهای مربوط به تورم شاخص قیمت تولیدکننده و شاخص قیمت مصرفکننده از سال 1369 تا 1392 نشان میدهد که در مورد اقتصاد ایران باید با اندکی احتیاط در مورد این فرضیه اظهارنظر کرد. در این پژوهش اشاره شده است که همبستگی همزمان میان تورم تولیدکننده و مصرفکننده قویتر از همبستگی تاخیری و با وقفه میان این دو شاخص است. ضریب همبستگی، ابزاری آماری برای تعیین نوع و درجه رابطه یک متغیر کمی با متغیر کمی دیگر است که شدت رابطه همچنین نوع رابطه مستقیم یا معکوس دو متغیر را نشان میدهد. با این توضیح در پژوهش ارائه شده میخوانیم «همبستگی همزمان میان دو شاخص قیمت تولیدکننده و مصرفکننده برابر با 58درصد و همبستگی تورم شاخص قیمت مصرفکننده با وقفههای اول، دوم، سوم و چهارم به ترتیب برابر با 32، 27، 23 و 20 به مقیاس درصد است. به این ترتیب اگر تورم ماهانه شاخص قیمت تولیدکننده کاهش یابد، آنگاه اگر قرار باشد تورم شاخص قیمت مصرفکننده نیز کاهش یابد، این کاهش با احتمال بالاتری در همان ماه به وقوع خواهد پیوست.»
پژوهشگران یادآوری کردهاند از آنجا که عوامل موثر بر تورم شاخص قیمت مصرفکننده و تولیدکننده قدری با هم متفاوت است احتمال دارد تورم شاخص قیمت تولیدکننده در یک ماه کاهش یابد ولی تورم شاخص قیمت مصرفکننده در همان ماه و ماههای بعد از آن افزایشی باشد.
آنها همچنین دلیل بالا بودن ضریب همبستگی همزمان میان تورم شاخص قیمت مصرفکننده و تولیدکننده را اینگونه توضیح دادهاند: «حدود 40درصد از اقلام موجود میان دو سبد شاخص قیمت تولیدکننده و مصرفکننده کاملا یکسان است. برای مثال گروه هتل و رستوران هم زیرمجموعه شاخص قیمت مصرفکننده و هم زیرمجموعه شاخص قیمت تولیدکننده است و بسیاری از اقلام موجود در گروه هتل و رستوران از سبد شاخص قیمت مصرفکننده و سبد شاخص قیمت تولیدکننده با هم مشترک هستند و همین امر سبب شده تا همبستگی همزمان گروه هتل رستوران از سبد مصرفکننده و سبد تولیدکننده برابر با 86/0 باشد.» براساس این پژوهش، اقلام زیادی در گروه کشاورزی، شکار و جنگلداری از سبد شاخص قیمت تولیدکننده وجود دارد که همان اقلام در گروه خوراکیها و آشامیدنیها از سبد شاخص قیمت مصرفکننده نیز وجود دارد که ضریب همبستگی همزمان این دو گروه نیز برابر با 55/0 برآورد شده که ناشی از همین اقلام مشترک است.
پژوهشگران این نکته را هم یادآوری کردهاند که چنین ملاحظهیی در مورد گروه بهداشت و مددکاری اجتماعی هم صادق است. به گونهیی که همبستگی همزمان میان گروه بهداشت و مددکاری اجتماعی از سبد تولیدکننده با گروه بهداشت و درمان از سبد مصرفکننده به 54/0 میرسد که ناشی از اقلام مشترک این دو گروه است. این بحث به طور قویتری در مورد گروه آموزش از سبد تولیدکننده و تحصیل از سبد مصرفکننده نیز وجود دارد و میتوان مشاهده کرد که همبستگی همزمان این دو سری برابر با 98/0 است. بنابراین عجیب نیست که همبستگی همزمان شاخص قیمت مصرفکننده و تولیدکننده به خاطر اقلام مشترک، بالا باشد. اقلام مشترک مورد استناد این تحقیق نوعا کالاهای نهایی محسوب میشوند که عینا در هر دو سبد حضور دارند و در تحقیق هم به این نکته تاکید شده است که «اگر اقلام مشترک موجود در سبد تولیدکننده و مصرفکننده را از سبد تولیدکننده حذف کنیم و شاخص قیمت تولیدکننده را با وزندهی مجدد به اقلام باقی مانده بازسازی کنیم آنگاه مشاهده میشود که همبستگی میان وقفه دوم شاخص قیمت بازسازی شده تولیدکننده و شاخص قیمت مصرفکننده قویتر از همبستگی همزمان آنهاست.»آنها دلیل آن را
اینگونه توضیح دادهاند:«علت این است که بخش عمدهیی از اقلام موجود در سبد بازسازی شده تولیدکننده از جنس مواد اولیه و کالاهای واسطهیی هستند که اثر تورمی آنها بر شاخص قیمت مصرفکننده که قیمت کالاها و خدمات نهایی را در بردارد با تاخیر ظاهر میشود.»
به این ترتیب براساس این تحقیق میتوان گفت اگر تورم ماهانه شاخص قیمت بازسازی شده تولیدکننده کاهش یابد، آنگاه اگر قرار باشد تورم شاخص قیمت مصرفکننده نیز کاهش یابد، این کاهش با احتمال بالاتری در ماههای آینده به وقوع خواهد پیوست و میتوان به کاهش تورم شاخص قیمت بازسازی شده تولیدکننده قدری امید بست که شاید نشانی از کاهشهای آتی تورم مصرفکننده باشد.