اروپا درگیر اجرایی کردن سیاستهای حقوق بشری و محدودیتهای امنیتی خود است
گروه جهان محمدرضا ستاری
خیل عظیم پناهجویانی که به دلیل اوضاع ناآرام منطقه خاورمیانه به خصوص جنگ در عراق و سوریه عازم اروپا شدند برای قاره سبز تبدیل به معضلی عمده شده است. برخی از کارشناسان این پدیده را خطری برای همبستگی اتحادیه اروپا تلقی کرده و اعلام کردند، کشورهای ضعیفتر این اتحادیه به لحاظ اقتصادی از سیاستهای قدرتهای اروپا در این خصوص بسیار ناراضی هستند و معتقدند که قدرتهای بزرگ اتحادیه اروپا در زمینه حل این بحران آنها را تحت فشار گذاشتهاند. از سوی دیگر گفته میشود، تمام معضل مهاجرتی که اروپا با آن دست به گریبان است به سبب بحران همسایگان بوده و اتحادیه اروپا توان چندانی برای مقابله با این بحران نخواهد داشت. در همین خصوص مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه با همکاری انجمن علوم سیاسی ایران نشستی علمی با عنوان(تحولات خاورمیانه و سیاستهای مهاجرتی اتحادیه اروپا) برگزار کرد که در آن دکتر کیهان برزگر رییس مرکز پژوهشهای استراتژیک خاورمیانه، دکتر یوسف مولایی مدیر گروه روابط بینالملل دانشگاه تهران، دکتر جمشید پرویزی کارشناس وزارت امورخارجه و تحلیلگر مسائل مهاجرت و پناهندگی اتحادیه اروپا و دکتر فاطمه کیهانلو، عضو
هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و تحلیلگر مسائل مهاجرت و پناهندگی نقطه نظرات خود را در مورد این موضوع بیان کردند.
ثبات ایران پیامی جدی برای اروپا
کیهان برزگر که مدیریت این همایش را بر عهده داشت در آغاز این نشست با بیان اینکه پدیده مهاجرت همواره در تاریخ بشریت به دلایل مختلف وجود داشته است، گفت: موج جدید مهاجرت به اروپا متغیر جدیدی دارد و آن هم پدیده تروریسم و افراطگرایی است. با موج جدید جنگها در خاورمیانه از سال 2001 تاکنون که بحران سوریه و عراق است، مساله امنیت خاورمیانه به نحوی به امنیت اروپا گره خورده است. دلیل این امر این است که اولا اروپا به خاورمیانه نزدیک است و دلیل دیگر اینکه موج جنگجویان داعشی از نسلهای دوم و سوم مهاجران خاورمیانه و شمال آفریقا هستند که در اروپا اقامت داشتند.
وی افزود: همین مساله افراطگرایی را در درون اروپا به پیش کشیده است. از نگاه بینالملل تبیین موج جدید سفر هیاتهای اروپایی به تهران، لزوماً اقتصادی نبوده بلکه آنها نقش ایران در مبارزه با تروریسم را جدی میگیرند و جنبههای سیاسی و استراتژیک را در این زمینه پیگیری میکنند.
برزگر در مورد تاثیر این بحران بر روابط امریکا و اتحادیه اروپا و فرصتهایی که در این زمینه برای ایران فراهم میشود، گفت: فکر نمیکنم که اروپا و امریکا همگرا هستند زیرا اتحادیه اروپا شامل 28کشور است که هر کدام از آنها سیاستهای امنیتی و خارجی خود را دنبال میکنند. ایران باید از این فرصت استفاده کند زیرا ثبات ایران پیامی جدی برای اروپا برای همکاری و شراکت دارد. اروپاییها چند سالی است که به این نتیجه رسیدهاند که ایران از لحاظ سیاسی و امنیتی بر منطقه تسلط دارد.
بحران مهاجران تهدیدی برای همگرایی اتحادیه اروپا
یوسف مولایی، استاد حقوق بینالملل دانشگاه تهران در ادامه این نشست گفت: از حدود یک دهه پیش بحث آوارگی از پناهندگی جدا شده است. در کوزوو تعداد زیادی از آلبانیتبارها به خاطر عملیات نظامی صربها و ایجاد رعب و وحشت به صورت جمعی از محل اسکان خود فرار کردند و در جستوجوی محل امنی برای خروج از کشور بودند. اما امکان خروج از کشور برای همه آنها فراهم نبود و در داخل مرزهای خودشان به کمک ناتو و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد اسکان داده شدند و از آنجا بود که مفهوم جدیدی از فعالیتهای بشردوستانه حتی برای ناتو ایجاد شد.
مولایی ادامه داد: بحث افراد بیجا و مکان با آواره بسیار متفاوت است. پناهنده طبق حقوق بینالملل به دلیل ترس و وحشت از تعقیب، به خطر افتادن جان و مشکلات اقتصادی و اجتماعی به دنبال محلی امن در خارج از کشور خود است. اما آواره کسی است که مشمول کنوانسیون 1951 ژنو به این مفهوم نیست. درحالی که مهاجران لزوما از دست حاکمیت فرار نمیکنند و شاید به دنبال شرایط بهتری برای زندگی هستند اما برای آواره شرایط ویژهیی حاکم است که باعث میشود امنیت انسانی مناسبی نداشته باشد و به لحاظ حقوقی ظرافتهای زیادی برای توضیح جنبه تکنیکی حمایت از آنها وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه بحث تروریسم که از دهه 1970 به طور جدی وارد ادبیات روابط بینالملل و حقوقی شده است، گفت: در عرض 50 سال هنوز این بحث به نتیجهیی نرسیده و ما هیچ کنوانسیون جامعی از لحاظ حقوقی در ارتباط با تروریسم نداریم که علت عمده آن هم اختلاف نظری است که بین کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه در این زمینه وجود دارد. در این میان کشورهای در توسعه یافته عقیده دارند که باید منشأ تروریسم را مد نظر قرار داد و کشورهای در حال توسعه مخالف گنجاندن جنبشهای آزادیبخش در زمره تروریسم هستند. این استاد دانشگاه تهران افزود: اتحادیه اروپا در جهتگیریهای مربوط به موضوع مهاجران عمدتا نگاهی امنیتی داشته و هنوز هم درگیر اجرایی کردن و شفافسازی سیاستهای خودش از بین ادعاهای حقوق بشری و محدودیتهای امنیتی است. امروز ما درگیر شفافسازی مفاهیمی مانند تروریسم، مهاجرت و آوارگی هستیم که این شفافسازی کار راحتی نخواهد بود.
دکتر مولایی با بیان اینکه ابتدا از آوارگان سوری استقبال شد، گفت: پس از این استقبال و اشتیاق، اروپا بلافاصله متوجه شد که این امر با سیاستهای امنیتیشان منافات دارد و مرزهای خود را بست که این امر نشاندهنده تضادها در اتحادیه اروپا در قبال این مساله است. وی گفت: درست است که اتحادیه اروپا حداکثر همگرایی را بین مجموعه خود داراست اما در درون این سازمان هم سطح توسعهیافتگی متفاوت بوده و کشورهای اتحادیه اروپا عملا با محدودیتهای امنیتی میخواهند مشکلات را حل کرده و اتحادیه را سرپا نگه دارند. مولایی در پایان در پاسخ به سوالی مبنی بر برخورد ایران با پناهجویان افغانستانی و اینکه اخیرا اجازه تحصیل به کودکان افغانی داده شده است، گفت: آوارگان تنها از حمایتهای حداقلی برخوردار میشوند. در ایران تعداد اندکی از افغانستانیها مجوز دارند ولی به آوارگان هم حق تحصیل داده شده است. وقتی شرایط را با مهاجران و پناهندگان در اروپا مقایسه میکنیم، ایران به نسبت خدمات بیشتری را برای آوارگان افغانستان در داخل کشور فراهم کرده است.
قرار گرفتن اروپا در قبال عملی انجام شده
در ادامه این نشست دکتر جمشید پرویزی، کارشناس وزارت امور خارجه و تحلیلگر مسائل مهاجرت و پناهندگی اتحادیه اروپا در مورد چرایی شکلگیری این بحران به سه عامل ترکیه، یونان و سوریه اشاره کرد و گفت: دولت ترکیه از لحاظ سیاسی میخواست بحث آوارگان را مطرح کند تا اروپا را هم درگیر این مساله کند. ترکیه به عنوان کشور همسایه اتحادیه اروپا از بستههای حمایتی برخوردار است و آنها به واسطه آنکه مرز ورود مهاجران به اتحادیه اروپا محسوب میشوند از تسهیلات ورود کارگرانشان به خاک اتحادیه اروپا برخوردار شدند و حمایتهایی هم از این اتحادیه دریافت کردند. وی ادامه داد: یونان ارزشهای ژئوپلیتیک خود را نشان داده و میخواهد بگوید که اگر برای یونان هزینه میکنند به سبب مسائل امنیتی و اقتصادی است. یونان به عنوان دروازه خارجی اتحادیه اروپا موقعیت مهمی برای این اتحادیه دارد. دکتر جمشیدی افزود: مدل مهاجرت ناخواسته که اکنون در پناهجویان سوری مشاهده میشود تقریبا مورد رضایت اتحادیه اروپا نیست و آنها امروز در قبال یک عمل انجام شده، قرار گرفتهاند. درست است که اروپا امروز با توجه به بافت جمعیتی مسن خود نیاز به نیروی کار جوان برای تثبیت رشد
اقتصادی خود در آینده دارد اما مردمانی که از سوریه به اروپا رفتهاند، کسانی نیستند که اروپا به آنها نیاز داشته باشد.
وی ادامه داد: مسائل هویت محور و امنیت محور باعث شده که اروپا از ورود مهاجران سوری ناراضی باشد و آنها از تصاحب اروپا به دست مسلمانان هراس داشته و در این خصوص تقابل بین هویت اسلامی و اروپایی در بسیاری از کشورهای اروپایی وجود دارد که حتی باعث ظهور احزاب دست راستی در این قاره شده است. در اروپا عدهیی میگویند که این مهاجران اقتصادی هستند و خود آنها هم به صورت ناگفتهیی این مساله را ثابت کردهاند زیرا اکثر مهاجران به سمت آلمان حرکت کردهاند. گروهی دیگر هم مهاجران را مشکل امنیتی دانسته و ترس ورود تروریستها به اروپا، مسائلی مانند شینگن و حرکت آزاد مردم و حتی همکاری بین دولتهای این اتحادیه را با مشکل روبهرو کرده است. کشورهای کوچک اتحادیه اروپا عقیده دارند که کشورهای بزرگ شرایط همگرایی و تصمیم جمعی را در این خصوص در نظر نگرفتهاند و حتی اسلواکی به دادگاه بینالمللی در این خصوص شکایت کرده است. جمشیدی افزود: مهاجرت تحت تاثیر سه عامل، اشتیاق، اقتصاد و ناامنی است و امروز سفر سوریها تحت تاثیر عامل سوم صورت گرفته که فقط برای اروپا هزینه دارد. قانون مهاجرت اروپا برای جذابیتهای اقتصادی و متخصصان است و آنها در این
زمینه نهادسازی و نظام پذیرش خاص خود را دارند ولی درخصوص مهاجران سوری آنها با مشکل مواجه شدهاند.