گروه اقتصاد اجتماعی| محمدمهدی حاتمی|
معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان غذا و دارو چند روز قبل در اشاره‌یی کوتاه، از احتمال حذف انبار داروخانه‌ها گفت و اینکه سازمان غذا و دارو منتظر پیشنهاد انجمن داروسازان در این مورد است. به گفته عبداللهی‌اصل، با رسیدن به نقطه‌یی که قیمت داروها دیگر افزایشی ندارد و توسط سازمان غذا و دارو کنترل می‌شود، دیگر نیازی به داشتن انبار در داروخانه‌ها وجود ندارد. این یعنی قرار گرفتن بر سر یک دو راهی: اینکه بازار 6 میلیارد دلاری مصرف دارو در کشور دولتی شود یا خصوصی بماند. «تعادل» ماجرا را در گفت‌وگو با یکی از فعالان صنف داروخانه‌داران بررسی کرد.
مغازه‌ها، شرکت‌ها و کشورها چرا کالاهایشان را انبار می‌کنند؟ این پرسش شاید بدیهی‌تر از آن به نظر برسد که نیازی به یافتن پاسخ برای آن وجود داشته باشد. با این حال ریشه‌یابی علل هر رویدادی، می‌تواند همیشه روشنگر شرایط موجود باشد. علاوه بر کارکردهایی که مردم کوچه و بازار ممکن است برای انبار کردن کالاها در نظر داشته باشند، می‌توان از منظر اقتصاد هم به این موضوع نگاه کرد. از نظر اقتصاد، انبار کردن کالاها می‌تواند دلایلی از این قبیل داشته باشد: تقاضای بازار برای کالا کمتر از عرضه آن باشد، بنابراین کالا انبار می‌شود تا در فرصتی دیگر به فروش برسد. دلیل دیگر می‌تواند عدم وجود صرفه اقتصادی برای فروش روزانه کالایی وارداتی یا توزیع شده باشد، کالایی که فاسد هم نمی‌شود و بهتر است در حجم زیاد انبار شود و به تدریج به فروش برسد، مثل خودرو یا کتاب. مورد دیگر بیمه شدن فروشنده در مقابل نوسانات بازار است و عمدتا در شرایط تورمی، فروشنده‌ها ترجیح می‌دهند کالا را به قیمت امروز بخرند و به قیمت فردا بفروشند.
اشارت دولتی به انجمن داروسازان
ممکن هم هست کالا به عمد انبار شود تا بازار به اصطلاح تشنه‌تر شود و فروشنده بتواند محصول را به قیمت بالاتری به فروش برساند. این مورد آخر ظاهرا چیزی است که در بسیاری از موارد در کشور ما رخ می‌دهد و بخشی از ذهنیت منفی نسبت به طبقه «بازاری» را هم تشکیل می‌دهد.
صحبت از نبود انبار در داروخانه‌ها، مثل صحبت از نبود انبار در هر صنف دیگر، اتفاق کوچکی نیست، هر چند این موضوع در فضای مطبوعاتی چندان پیگیری نشد. همین چند روز پیش بود که معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان غذا و دارو، در اشاره‌یی بسیار کوتاه، از احتمال حذف انبار داروخانه‌ها گفته بود، اشاره‌یی که البته از آن نه بوی توصیه می‌آمد و نه بوی اجبار، بلکه شاید فقط آزمودن شرایط. دکتر اکبر عبداللهی‌اصل با اشاره به حذف انبار داروخانه‌ها گفته بود: «خدمات دارویی داروخانه‌ها با انجمن‌های مرتبط هماهنگ می‌شود اما عملا تاکنون انجمن داروسازان پیشنهاد واضحی در مورد حذف انبار داروخانه‌ها ارائه نداده است.»
او ادامه داده بود: «با توجه به اینکه انجمن داروخانه‌ها در این حوزه فعال است، سازمان غذا و دارو بیشتر نقش خود را در مقام نهاد ناظر حفظ کرده است و وارد فرآیند اداره داروخانه‌ها نمی‌شود.»
معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان غذا و دارو با بیان اینکه ترجیح داروخانه‌های کشور در طول 20 سال گذشته داشتن انبار بوده است، ادامه داده بود: «شاید دلیل این امر این است که داروخانه‌ها با داشتن انبار می‌توانند قیمت کالاهای خود را افزایش دهند. اما در دو سال اخیر که افزایش قیمت‌ها با نظارت جدی‌تر مواجه بوده است می‌توان گفت داشتن انبار برای داروخانه‌ها دیگر صرفه اقتصادی ندارد، لذا منتظر پیشنهاد انجمن داروسازان در این زمینه هستیم.»
سوغات سال‌های جنگ
با یکی از فعالان صنفی داروخانه‌داری تماس می‌گیرم و از او در مورد حذف انبار داروخانه‌ها می‌پرسم. او که خودش هم مدیر یک داروخانه کوچک در مرکز شهر تهران است، مایل نیست نامش فاش شود. بر خلاف انتظارم می‌گوید که چیزی در این مورد نشنیده است ولی می‌گوید: «بعید می‌دانم چنین خبری صحت داشته باشد اما اگر هم‌چنین باشد باید پرسید که با کدام تضمین قرار است انبار داروخانه‌ها را حذف کنند؟ حذف انبار مستلزم این است که داروخانه‌دار هر زمانی که برای خرید دارویی اراده کند بتواند آن دارو را بخرد و متاسفانه چنین تضمینی وجود ندارد.» از او در مورد سابقه پیدایش انبار داروخانه‌ها می‌پرسم. جالب اینجاست که وجود انبار در یک داروخانه، جزو ذات داروخانه داری نیست و از نظر تاریخی می‌توان زمانی را به عنوان آغاز استفاده از انبار در نظام داروخانه داری مشخص کرد. می‌شنوم: «احساس نیاز به انبار از زمان کمبود دارو در سال‌های جنگ تحمیلی شروع شد و حتی در پیش از انقلاب، وجود انبار در داروخانه‌های کشور بی‌معنی بود، چرا که ساز و کار پخش دارو به قدری قدرتمند بود که نیازی به وجود انبار نبود. شما هر دارویی را که می‌خواستید می‌توانستید خیلی سریع تهیه کنید.
مرکز اصلی و بازار داروی کشور هم در همین خیابان ناصرخسرو بود که بعداً به این وضعی در آمد که می‌بینید.» ادامه می‌دهد: «من معتقدم که کسی که چیزی از ااقتصاد بداند اصلاً به سراغ استفاده از انبار نمی‌رود، چرا که داشتن انبار یعنی اینکه شما مجبورید هر 6 ماه یک‌بار یا هر سال یک بار، انبارگردانی کنید و هزینه خواب سرمایه، کارگر و خود فضای انبار را بپردازید. در کنار این، داشتن انبار یعنی پرداخت مالیات بیشتر. سازمان امور مالیاتی نرخ مالیات را بر اساس هزینه خرید داروخانه‌ها می‌سنجد و نه میزان فروش آنها، یعنی به این نگاه می‌کنند که شما چقدر خرید دارو داشته‌اید نه اینکه چه میزان از داروی خریداری شده را فروخته‌اید. بنابراین، من فکر می‌کنم با این وضعیت، انبار کردن دارو به ضرر داروخانه داران است.» او ادامه می‌دهد: «الآن حتی خود شرکت‌های دارویی و برخی شرکت‌های پخش، پکیج‌هایی طراحی می‌کنند و فروششان به داروخانه را مشروط می‌کنند به اینکه مثلاً اگر داروی X را می‌خواهید، باید از ما پوشک هم بخرید. بنابراین به این نظام توزیع هم نمی‌شود اطمینان داشت.»
باز هم پای رانت در میان است؟
اینجا سوالی طبیعی پیش می‌آید، چرا انبارهایی که فلسفه وجودی شان تا این حد زیر سوال است و معلول شرایط و سال‌های کمبودی هستند که دیگر وجود ندارند، باید همچنان بر ساز و کار تعیین قیمت داروها در بازار داروی کشور سایه بیندازند؟ این فعال صنف داروخانه داری معتقد است که تنها دلیل پشت این مساله منفعت بالایی است که داشتن انبار برای داروخانه‌دار به دنبال می‌آورد. «انبار داروخانه‌های کوچک تقریباً همان قفسه‌هایی است که مشتری داروخانه هم می‌بیند. وقتی که صحبت از حذف انبار داروخانه‌ها می‌شود، منظور حذف انبارهای بزرگی است که در داروخانه‌های عمدتا دولتی وجود دارد. این مشکل از ضعف نظام توزیعی که بطور کلی در کشور وجود دارد آب می‌خورد و داروخانه‌هایی که از رانت اطلاعاتی برخوردارند می‌توانند از داشتن انبار در شرایط مختلف اقتصادی سود ببرند.» ادامه می‌دهد: «اینها داروها را انبار می‌کنند و بعد از طریق رانت اطلاعاتی که دارند متوجه می‌شوند که فرضاً فلان داروی خاص قرار است به فلان دلایل، ظرف دو هفته آینده قیمتش بالا برود. به همین دلیل داشتن انبار برای این داروخانه‌های بزرگ صرفه دارد، نه برای داروخانه‌های عمدتا خصوصی که کوچک‌ترند
و اصلاً نقدینگی کافی برای خرید و انبار کردن دارو به میزان فراوان را ندارند.» از این فعال صنفی در مورد بخشی از صحبت‌های معاون سازمان غذا و دارو می‌پرسم، آنجایی که عبداللهی اصل، دلیل انبار کردن دارو را تمایل به بالا بردن قیمت دارو دانسته بود و گفته بود حالا که با نظارت سازمان غذا و دارو، قیمت دارو در 2 سال گذشته افزایش قابل توجهی نداشته، دیگر نیاز به داشتن انبار در داروخانه هم وجود ندارد. می‌گوید: «من مخالف این هستم که انبار کردن دارو صرفاً به این دلیل بوده که داروخانه‌دار می‌خواسته داروهایش را بعداً گران‌تر بفروشد، چرا که در این 2 سال داروهایی هم بوده‌اند که قیمتشان نه تنها افزایش نداشته که کمتر هم شده، مثلاً قیمت داروی فوزوماکس که برای درمان پوکی استخوان تجویز می‌شود، از حدود 70هزار تومان به 32 هزار تومان رسیده است. بنابراین، اینکه بگوییم همه داروخانه داران به هوای سود بیشتر در آینده دارو انبار می‌کنند کمی بی‌انصافی است.»
فارغ از همه اینها اما یک نکته دیگر هم در بحث حذف انبار داروخانه‌ها هست که شاید به آن توجهی نشده باشد. حذف انبار داروخانه‌ها یعنی تکیه بر شرکت‌های پخش یا انبارهای بزرگ‌تری که تحت تکفل دولت‌اند. شق اول بعید است بتواند عملی شود و دست کم، منطقی نیست که عملی شود، چرا که خود شرکت‌های پخش هم انبارهایی دارند و حذف انبار داروخانه‌ها در حالی که شرکت‌های پخش انبارهایشان را نگه داشته‌اند، سیاستی یک بام و دو هواست. شق دوم اما اگر عمل بشود نتیجه‌یی به مراتب عجیب‌تر در انتظار داروخانه‌ها و مردم است. اگر این دولت باشد که داروی مورد نیاز داروخانه‌ها را تامین می‌کند، یعنی بازاری با تبادلاتی به بزرگی 6 میلیارد دلار در هر سال، دولتی خواهد شد.
