گروه جهان
«ترور افزایش یافت، نرخ دلار افزایش یافت، آرا افزایش یافت، سلطنت ادامه دارد» این تیتر روزنامه ترکیهیی «سوزجو» یکی از روزنامههای مخالف رجب طیب اردوغان است که میتواند به عنوان چکیدهیی از تحولات پرفراز و نشیب پنج ماهه انتخابات در این کشور تلقی شود.
در انتخابات روز یکشنبه خطر تشکیل دولت ائتلافی از بیخ گوش حزب «عدالت و توسعه» گذشت؛ چرا که این حزب به پشتوانه رای 49.4 درصدی ترکها اکنون میتواند به تنهایی و بدون شرکت دیگر احزاب دولت مستقل تشکیل دهد. با این حال راه برای محقق شدن دیگر رویاهای اردوغان همچنان بسته مانده است. او برای تغییر قانون اساسی و تغییر سیستم پارلمانی به ریاستی نیاز به 350 کرسی در مجلس دارد. این در حالی است که 316 کرسی اشغال شده از سوی حزب عدالت و توسعه نمیتواند تضمینی برای تغییر در این زمینه باشد. اینگونه به نظر میرسد که تنشهای اخیر درون خاک ترکیه تاثیر بسزایی در بازگشت آرا به سمت حزب عدالت و توسعه داشته است. اردوغان به صراحت در تبلیغات پیش از انتخابات خود خطاب به مردم ترکیه گفته بود که باید میان عدالت و توسعه و هرجومرج یکی را انتخاب کنند و نتیجه هم ثابت کرد که ترکها امنیت را به هر چیز دیگری ترجیح میدهند.
استقبال بازار از خروجی صندوقهای رای
با این وجود به محض اعلام نتایج، بادهای موافق برای اقتصاد ترکیه نیز وزیدن گرفت. پس از به بنبست رسیدن انتخابات ژوئن و افزایش عدم امنیت پس از انفجارهای آنکارا ارزش لیر ترکیه در مقابل دلار که بهشدت رو به کاهش گذاشته بود، روند صعودی گرفت. به گزارش شبکه تیآرتی ترکیه، براساس نخستین دادههای بورس، نرخ دلار که پیش از انتخابات حدود 2.91 لیرترک بود، دوشنبه به 2.77 لیرترک افت کرد. نرخ یورو نیز که 3.31 بود به 3.1 لیرترک رسید.
بهگفته ناظران اقتصادی، بازارهای ترکیه همسو با روشن شدن نتایج انتخابات و قطعی شدن اینکه حداقل تا یک دوره 4 ساله دیگر انتخابات دیگری در این کشور برگزار نشده و دولت قدرتمندی روی کار خواهد آمد، به افزایش ثبات سیاسی در ترکیه بسیار امیدوار دیده میشوند. منحنی رقم شاخص بورس استانبول نیز از نخستین ساعات کاری روز دوشنبه، سیر صعودی به خود گرفته و ارزش سهام بیش از 5 درصد رشد کرد و هماکنون روی رقم نزدیک به 84 هزار واحد است و پیشبینی میشود تا رقم 85 هزار واحد نیز صعود کند.
اقتصاد آرام، جامعه دو دسته
با وجود استقبال بازار و اقتصاد ترکیه از نتایج انتخابات ترکیه، فضای سیاسی ترکیه همچنان متشنج است. اردوغان در دوران اقتدار سیاسی خود در پستهای نخستوزیری و ریاستجمهوری ترکیه در چند سال گذشته همواره بر لزوم تبدیل نظام پارلمانی این کشور به نظام ریاستی اصرار داشته و گویا آینده سیاسی خود را به این امر گره زده است، ولی تحقق آن نیاز به تغییر قانون اساسی ترکیه دارد. از آنجایی که عدالت و توسعه با 316 کرسی که در انتخابات به دست آورده، نمیتواند قانون را تغییر دهد از این رو «احمد داود اوغلو» نخست وزیر ترکیه و رهبر حزب حاکم عدالت و توسعه در نخستین سخنرانی خود پس از پیروزی در انتخابات با علم به اینکه حزب متبوعش شانس تغییر قانون اساسی را به تنهایی ندارد از دیگر احزاب برای همکاری در این امر دعوت کرد. اما احزاب دیگر روی خوشی به این طرح نشان ندادهاند. هر سه حزب جمهوریخواه خلق، حرکت ملی و دمکراتیک خلقها که در مجلس این کشور نماینده دارند با طرح اردوغان مخالفند.
این مخالفت مولود دو دستگی و شکافی است که در دوران روی کار آمدن اردوغان در سیاست ترکیه به وقوع پیوسته است. واشنگتنپست در تحلیلی درباره این شکاف مینویسد: «اکنون گروهی از مردم بهشدت به اردوغان علاقهمند و گروهی دیگر از او متنفر هستند. در انتخابات گذشته ناتوانی حزب اردوغان در کسب اکثریت آرا شکست بزرگی برایش محسوب میشد. در ماههای گذشته هم تحولاتی هشداردهنده در ترکیه به وقوع پیوست و اقتصاد این کشور را با کاهش رشد قابل توجهی مواجه کرد. منتقدان اردوغان میگویند گفتمان او مبنی بر طرح مسائل مذهبی و دینی از یک سو و تشبیه مخالفان به دیو و آدمهای بد باعث شده است جامعه ترکیه دچار انشقاق و دودستگی شود. این رویکرد اردوغان باعث شده گروهی از مردم ترکیه بهشدت علاقهمند به وی باشند و گروهی هم از وی متنفر شوند. این اختلاف و دودستگی چنان شدید است که برخی از فعالان چپگرای ترکیه گفتهاند بعد از انفجارهای مرگبار اخیر در آنکارا شاهد بودهاند که برخی در اطراف آنکارا به نشانه شادمانی آتش برافروختهاند. این منتقدان سرسخت همچنین او را به ولادیمیر پوتین تشبیه میکنند. در روزهای قبل از انتخابات اخیر دفاتر مهمترین رسانههای
مرتبط با فتحالله گولن یکی از چهرههای مذهبی ترکیه مورد حمله نیروهای امنیتی قرار گرفت و از فعالیت شماری از رسانههای منتقد اردوغان جلوگیری شد.»
تیترهای جنجالی
فردای روز انتخابات روزنامههای ترکیه با تیترهای اول خود نشان دادند که قرار است در چهار سال آینده دقیقا چه موضعی در برابر حزب عدالت توسعه داشتهباشند. روزنامه «بیرگون» وابسته به جماعت گولن صبح روز اعلام نتایج با تیتر «صفوف مشخصتر شد» در بخش سرمقالهاش نوشت: «حزب عدالت و توسعه با سیاستهای جنگی خود مجددا حاکمیت را به دست گرفت و جبهه نیروهای راستگرا و چپگرا در ترکیه نیز با این پیروزی بیش از پیش مشخصتر شد. بخشی از آرای ملی گرایان حزب حرکت ملی و نیز بخشی از آرای محافظهکاران وابسته به حزب دمکراتیک خلقها در انتخابات روز گذشته به حزب عدالت و توسعه داده شد. حالا میتوان گفت که صفوف دیدگاههای مختلف در ترکیه در بعد از انتخابات روز گذشته مشخصتر شد.»
روزنامه «جمهوریت» نیز که به داشتن دیدگاههای لاییک معروف است با تیتر «پیروزی ترس و وحشت» نوشت: «حملات انتحاری، تشییع جنازه کشتهشدگان در درگیری با پ.ک.ک، تهدید به شروع رخدادهای تروریستی و نگرانی از بحران اقتصادی که تاکتیک طیب اردوغان در انتخابات زودهنگام بود موفق شد و حزب عدالت و توسعه که درصد آرای آن حزب در 5 ماه پیش 40.8 درصد بود در انتخابات روز یکشنبه درصد آرای خود را به 49.4 درصد افزایش و به تنهایی حاکمیت را در ترکیه در دست گرفت.»
روزنامه «اوزگور گوندم» از روزنامههای نزدیک به حزب دمکراتیک خلقها نیز با تیتر «دوران مجادله» نوشت: «کاخ ریاستجمهوری و حزب عدالت و توسعه که انتخابات هفتم ژوئن را به رسمیت نشناخته بودند با زور اسلحه و توطئه و فشار موفق به افزایش آرای خود شدند. تابلوی موجود بر سر در کاخ ریاستجمهوری نشانگر این است که احزاب سیاسی مخالف وارد یک دوران مجادله قدرتمند با حاکمیت حزب عدالت و توسعه میشوند.»
گروههای ملی مذهبی ترکیه نیز روزنامهیی با عنوان «ینی آسیا» دارند با تیتر «ترس و وحشت پیروز شد» مینویسد: «در حالی که در طول پنج ماه گذشته درگیریهای تروریستی در ترکیه افزایش یافته، صدها پلیس و نظامی ترکیه کشته شدهاند، فشار به رسانههای مخالف تشدید شده، قطببندی افزایش یافته و اقتصاد ترکیه در آستانه بحران قرار گرفته، حاکمیت حزب عدالت و توسعه آرای خود را افزایش داد.»
«قدیر گورسل»، سرمقالهنویس معروف پیشین روزنامه ملیت نیز گفت که اردوغان برای اینکه تنها زمامدار ترکیه باقی بماند هر کاری از دستش بربیاید انجام میدهد و حتی اگر مجبور شود در این مسیر، صلح، انسجام اجتماعی و ثبات اقتصادی کشور را به خطر میاندازد تا به اهدافش دست یابد. با توجه به این بازخوردها حزب عدالت و توسعه با وجود اردوغان راه سختی را برای چهارسال بعد خود در پیش دارد که نه تنها شرایط ترکیه بلکه شرایط منطقه را نیز میتواند تحت تاثیر قرار دهد.