گروه صنعت و معدن| فرشته فریادرس|
در حال حاضر صنایع کوچک، علاوه بر مشکل رکود حاکم بر بازار و فروش، در ارتباط با تامین منابع مالی با چهار مشکل عمده مواجه هستند که «محدودیت دسترسی به منابع مالی»، «توجیهپذیر نبودن تولید با نرخ بالای سود تسهیلات»، «عدم وصول مطالبات معوق» و نیز «فقدان وثیقه مکفی برای گرو گذاشتن نزد بانکها و موسسات» از جمله آنهاست؛ در این میان بر اساس اعلام بنگاهها، مشکل چهارم بیش از سایر موارد برای بنگاهها دردسرساز شده است؛ چنانچه بانکها وثایق سنگینی را از صاحبان صنایع کوچک خواستار میشوند، در حالی که این برخورد با بنگاههای صنعتی بزرگ به دلیل دارایی مالی و گردش مالی گسترده آنها وجود ندارد؛ برای حل این چالش، نه تنها در ایران، بلکه در تمام دنیا، صندوقهای ضمانت «SME» یا همان «صندوقهای ضمانت سرمایهگذاری» حضور فعال دارند و از صاحبان صنایع کوچک حمایت میکنند. از آنجا که در ایران، حدود 90 درصد صنایع جزو صنایع کوچک هستند و این صنایع ظرفیت اشتغالزایی بیش از 45درصدی دارند، توسعه صنایع کوچک در اولویت سیاستهای صنعتی کشور قرار گرفته است؛ یکی از راهکارهای این توسعه صنعتی، راهاندازی صندوق حمایت از صنایع کوچک است که رسالت ضمانت
تسهیلات اعطایی از سوی بانکها و موسسات اعتباری به بنگاههای صنعتی را دارد.
در این راستا، آن طور که علی تعقلی، مدیرعامل صندوق به «تعادل» میگوید؛ این صندوق از زمان تاسیس یعنی سال 1386 تاکنون تا سقف یک میلیارد تومان و حداکثر تا 70 درصد تسهیلات اعطایی بانکها و موسساتی که به تولیدکنندگان تسهیلات دادهاند را ضمانت کرده است. این صندوق نقش تسهیلگری در خرید و فروش مواد اولیه، تجهیزات و ماشینآلات مورد نیاز و همچنین سرمایهگذاری برای ایجاد اعتبار و تقویت عرضه و تقاضا در صنایع کشور را عهدهدار است و بر همین اساس، میتواند یکی از ابزارهای خروج از رکود و رونق دوباره صنایع باشد. در این گفتوگوی تفصیلی، علاوه بر شیوههای حمایتی از صنایع کوچک، 6 چالش عمده این صنایع و دلایل تشدید رکود در آنها نیز مورد واکاوی قرار گرفته است. مشروح این گفتوگو را در زیر میخوانید:
فلسفه ایجاد صندوق ضمانت سرمایهگذاری صنایع کوچک چیست و چه زمانی این صندوق در ایران راهاندازی شد؟
در کشورهای توسعه یافته، با وجود اینکه نرخ بیکاری کمتری دارند، صنایع کوچک بیش از سایر صنایع اهمیت دارند، زیرا بر اساس نظام اقتصاد توسعه یافته، برای حل معضل بیکاری، راهی جز فعال کردن و ایجاد بنگاههای تولیدی کوچک وجود ندارد. در این میان برای ایجاد صنایع کوچک، نیازمند تخصیص اعتبار و سرمایهگذاری هستیم و یکی از کریدورهای حمایتی برای توسعه صنایع کوچک، راهاندازی صندوقهای حمایتی از صنایع کوچک است. در ایران هم «صندوق ضمانت سرمایهگذاری صنایع کوچک» مطابق با تجربیات بینالمللی در حوزه ضمانت سرمایهگذاری در صنایع کوچک، به وسیله دولت، پیشنهاد و در نهایت به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. این صندوق از سال 1386 تا ابتدای شهریور 1394 تا سقف یک میلیارد تومان و حداکثر تا 70 درصد تسهیلات اعطایی بانکها و موسساتی که به تولیدکنندگان تسهیلات میدادهاند را ضمانت کرده است.
در حال حاضر، تاریخیترین رکود اقتصادی کشور را پشت سر میگذاریم. نهادی همچون صندوق ضمانت سرمایهگذاری صنایع کوچک، در عبور اقتصاد و صنعت از این بحران چه رسالتی عهدهدار است؟ از سوی دیگر از نظر شما، بسته جدید دولت برای خروج از رکود تا چه اندازه میتواند موفق باشد و چه اثری در رونق صنایع کوچک برجا خواهد گذاشت؟
سیاستهای این بسته که توسط تیم اقتصادی دولت تدوین شده است، همان تحریک تقاضاست. بهطور مثال اعطای وامهای 10 میلیون تومانی با نرخ بهره پایین به تولیدکنندگان کالای بادوام که عمدتا از صنایع کوچک هستند، رونق در صنایع کوچک را فراهم میکند. از طرفی تحریکی که در بازار مسکن به وجود میآید نیز به نوعی صنایع کوچک را تحریک میکند؛ همچنین کاهش سود سپرده قانونی از 13 درصد به 10درصد، سبب افزایش نقدینگی و آزاد شدن منابع مالی بانکها میشود و در نتیجه آنها میتوانند راحتتر به تولیدکنندگان تسهیلات اعطا کنند؛ در عین حال، وامی که برای خرید خودرو پیشبینی شده، تنها به سود خودروسازان نیست، بلکه با تخصیص این وام، صنایع مرتبط به این صنعت از قبیل قطعهسازان نیز به نوعی به حرکت درمیآیند. در اینجا نقش صندوق ضمانت سرمایهگذاری صنایع کوچک هم که به آن اشاره کردید، تسهیلگری در خرید و فروش مواد اولیه، تجهیزات و ماشینآلات مورد نیاز و همچنین سرمایهگذاری برای ایجاد اعتبار و تقویت عرضه و تقاضاست.
صندوق ضمانت بیشتر چه نوع صنایعی را مورد حمایت خود قرار میدهد؟
این صندوق صنایعی که فعالیت صنعتی و
زیر 50 نفر نیرو داشته باشند را مورد حمایت قرار میدهد. اولویتهای حمایتی ما بر حمایت از صنایع صادراتی، دانشبنیان، حلقههای مفقوده کسبوکار، خوشههای صنعتی، سرمایه در گردش بنگاههایی که با مقدار کمی نقدینگی به بهرهبرداری میرسند و صنایع اولویتدار وزارت صنعت، معدن و تجارت که در سند راهبردی بدان اشاره شده، متمرکز است.
یکی از مشکلات مهم صنایع کوچک، مشکل تامین مالی است؛ چالشهای اصلی صنایع کوچک در حوزه تامین مالی چیست؟
از طرفی «دسترسی صنایع کوچک به منابع مالی محدود است» و از طرف دیگر با «نرخ بالای تسهیلات»، تولید توجیهپذیر نخواهد بود. «عدم وصول مطالبات» و «فقدان وثیقه مکفی نزد تولیدکنندگان» را نیز میتوان از دیگر موانع تامین مالی در صنایع کوچک برشمرد؛ در مجموع با وجود نرخ بالای سود بانکی، عملا امکان سرمایهگذاری و تولید وجود ندارد. از این رو فضاهای دیگری غیر از بانکها برای تامین منابع مالی برای صنایع کوچک به وجود آوردهایم و از این طریق عملا هم به بانکها کمک کردهایم و هم از طریق سیاستهای تشویقی و پذیرش ریسک، توجیهپذیری صنایع کوچک را نزد بانکها افزایش دادهایم. مشکل دیگر صنایع کوچک، تامین وثیقه است. بانکها در حوزه تخصیص منابع به صنایع کوچک، سختگیرانهتر عمل میکنند؛ چرا که ریسک صنایع کوچک بالاست. مشکل دیگر صنایع کوچک در دریافت وام از بانکها، وجود چکهای برگشتی و معوقات بانکی آنهاست که کار را سختتر میکند. صنایع کوچک به منابع مالی بزرگ وصل نیستند و با معضلات بیشتری نسبت به بنگاههای بزرگ مواجه هستند. از این رو، برای حل این چالش نه تنها در ایران، بلکه در تمام دنیا صندوقهای ضمانت «SME» حضور فعال دارند و از صاحبان
صنایع کوچک حمایت میکنند.
با توجه به این 4 مشکل عمده در حوزه تامین مالی، صندوق ضمانت سرمایهگذاری چه راهکارهایی برای حل این چالشها پیشنهاد میکند؟
در حال حاضر صاحبان صنایع و واحدهای تولیدی در فضای رکود قرار دارند و به ویژه در زمینه تامین مواد اولیه مورد نیاز با مشکل روبهرو هستند؛ از این رو از ابتدای شهریورماه 94، طرحی ویژه از سوی صندوق تهیه و برای تضمین و گسترش معاملات اعتباری در فضای رکود و تامین نقدینگی صنایع توسط صندوق، برنامهریزی جدی شد؛ بر این اساس، «معاملات اعتباری تضمین شده»، جایگزین «معامله پول نقد» میشود و ضلع سومی این معامله را تضمین میکند که نقش آن بر عهده صندوق ضمانت سرمایهگذاری است. در توضیح بیشتر باید گفت، در حال حاضر مواد اولیه تولیدکنندگان فلزات، مس، سیمان، پتروشیمی و... در انبارها با فزونی روبهروست؛ این درحالی است که برخی دیگر از تولیدکنندگان به این مواد اولیه نیاز دارند، اما به دلیل نبود نقدینگی، امکان خرید برای آنها فراهم نیست؛ در چنین حالتی، طرحی به نام «ضمانت خرید مواد اولیه» طراحی شده است؛ یعنی متولیان صنایع کوچک میتوانند بدون پرداخت پول، اقدام به خرید مواد اولیه، ماشینآلات مورد نیاز و حتی خدمات کنند و در زمان تعیین شده، بدهی خود را نیز به فروشنده بپردازند. در این زمینه، صندوق تضمین میکند در صورتی که تولیدکننده نتوانست
بدهی خود را در موعد مقرر تسویه کند، دیون مربوطه را بپردازد. در واقع از این طریق، رونق تامین مواد اولیه و تولید در صنایع کوچک، بدون تزریق نقدینگی ایجاد میشود.
آیا خدمات صندوق تنها مربوط خرید مواد اولیه، تجهیزات و ماشینآلات میشود یا دیگر حوزهها را نیز در بر میگیرد؟
در حوزه فروش نیز صندوق بازگشت مطالبات صنایع کوچک را تضمین میکند. به این مفهوم که خریداران از صنایع کوچک توسط صندوق اعتبارسنجی میشوند و پس از محاسبه حد اعتباری فرآیند فروش از صنایع کوچک به خریدار تضمین میشود و نگرانی وصول مطالبات صنایع کوچک به صفر میرسد. در حوزه سرمایهگذاری نیز صندوق تسهیلات اعطایی توسط بانک و اشخاص حقیقی و حقوقی سرمایهگذار در صنایع کوچک را تضمین میکند؛ یعنی صندوق رابط بین نقدینگی سرگردان در جامعه (سرمایهگذار) و سرمایهپذیر میشود و بازگشت اصل و سود سرمایه را در یک دوره با شرایط مشخص گارانتی میکند؛ ضمن اینکه صندوق آمادگی دارد اوراق بدهی و تنوع صکوک مختلف منتشره برای صنایع کوچک را تضمین کند. در حوزه پیمانکاری نیز تنوع ضمانتنامههای شرکت در مناقصه و مزایده و حسن انجام و پیش پرداخت و کسور وجهالضمان نیز با 50درصد تخفیف در کارمزد و 50درصد تخفیف در وجوه تودیعی به طور ویژه برای صنایع کوچک ارائه میشود.
صندوق ضمانت سرمایهگذاری صنایع کوچک به طور کلی چه حوزههایی را مورد حمایت خود قرار میدهد؟
صندوق ضمانت سرمایهگذاری صنایع کوچک، صنایع کوچک را در 4حوزه «خرید»، «فروش»، «سرمایهگذاری» و «پیمانکاری» تضمین میکند و در واقع ریسک در این حوزهها را به صفر میرساند و این بزرگترین خدمتی است که در حوزه تامین منابع مالی به صنایع کوچک میشود.
آیا انجام چنین خدماتی برای صندوق سودآوری دارد؟
صندوق همیشه سودآور است و سود ما در دریافت کارمزد، وصول مطالبات و سرمایهگذاریهاست. اما این به این معنی نیست که منابع مالی را در اختیار تولیدکنندگانی قرار دهیم که دقت کافی در سرمایهگذاری و تولید ندارند. تمامی مطالبات ریسک اعتباری در فرآیندهای فوق توسط صندوق انجام میپذیرد و ارکان اعتباری صندوق در رد یا قبول تقاضاها آزاد هستند.
میزان کارمزد دریافتی چقدر است؟
کارمزد بسیار ناچیزی بین 1 تا 2درصد در طول سال دریافت میشود اما چنانچه ضمانتانه برای سه ماه صادر شود، این کارمزد 25/0درصد تقیل مییابد و برای تولیدکننده، این مقدار کارمزد ناچیز میتواند بعضی از مخاطرات فعالیت صنعتی را پوشش دهد.
این میزان کارمزد برای صدور ضمانتامه با سقف چه مبلغی تعیین شده است؟
در طرح جدید صندوق از ابتدای شهریور ماه امسال، سقف ضمانتنامه فعال صندوق برای اشخاص حقیقی و حقوقی شاغل در صنایع کوچک به 6 میلیارد تومان و برای هر ضمانتنامه نیز تا سه میلیارد تومان افزایش پیدا کرد که کارمزد 1 تا 2درصدی برای هر دو مورد پیشبینی شده است. البته دریافت این کارمزد بستگی به شرایط اعتبارات گیرنده نیز دارد و محدودیت زمانی خود فروشنده و کسب وکار خریدار نیز مورد بررسی قرار میگیرد. بر این اساس هر متقاضی که وارد صندوق میشود به طور رایگان اعتبارسنجی و حد اعتباری آن محاسبه میشود و براساس آن اعتبار خرید تعیین میشود. با این کار نه پولی رد و بدل میشود و نه وامی اخذ میشود. از طرفی فروش مواد اولیه، تسهیل و خط تولید صنایع کوچک رونق میگیرد.
درحال حاضر حجم سرمایه در گردش صندوق چه میزان است و اینکه آیا در دولت کنونی، سطح خدمات صندوق ضمانت سرمایهگذاری صنایع کوچک افزایش یافته است؟
همزمان با هفته دولت در سال جاری، صندوق وارد فاز جدیدی از خدماترسانی در پوشش تنوع ریسک سرمایهگذاری شد؛ به طوری که خدمات صندوق ضمانت نیز از یک خدمت به بیش از 10خدمت در راستای پذیرش ریسک اعتباری صنایع کوچک که به آن اشاره شد، افزایش یافته است. صندوق ضمانت سرمایهگذاری درحال حاضر 50میلیارد تومان سرمایه دارد و البته براساس قانون بودجه 94 و مصوبه دولت 25میلیون دلار به سرمایه صندوق اضافه خواهد شد که فرآیند پرداخت آن در بانک مرکزی درحال انجام است. برنامهریزی صندوق این است که در سال 94 بیش از 700میلیارد تومان اعطای اعتبار داشته باشد و این ظرفیت را نیز ایجاد کرده است؛ به گونهیی که از ابتدای سال جاری بیش از 360میلیارد تومان ضمانتنامه مصوب شده است.
خدماتدهی صندوق در مقایسه با دولت قبل به چه شکل است؟
خوشبختانه در دولت جدید، رقم قابل توجهی به عنوان افزایش سرمایه در نظر گرفته شد و خدمات صندوق از یک خدمت به بیش از 10خدمت گسترش یافته است. همچنین شبکه نمایندگی صندوق به همراه اختیارات تفویض شده در استانها اجرایی شد و شبکه کارگزاری نیز در 6 استان به طور پایلوت قابل اجرا شد. آماده هستیم که کارگزار جدید نیز بپذیریم. از طرفی تعداد مراجعانی که ضمانتانه صندوق را میپذیرند، افزایش یافته است؛ به طور نمونه در 6 ماه نخست سال 94 نسبت به مدت مشابه سال 93 حجم خدمات صندوق 5/3برابر شده است؛ ضمن اینکه طرح «عارضهیابی» با همکاری سازمان صنایع کوچک و بانک صنعت و معدن برای اعطای یارانه تسهیلات از طریق صندوق نیز انجام شد و درحال حاضر، صدور ضمانتامه با توجه به آماری که ارائه شد بسیار متنوع و گسترده شده است.
در 6 ماهه نخست سال جاری، چه میزان تقاضا برای دریافت ضمانتنامه وجود داشته است؟
به عنوان مثال در شهریور ماه سال جاری در حوزه خرید مواد اولیه بیش از 100میلیارد تومان تقاضا وجود داشته که بیش از 40میلیارد تومان مصوب شده و حدود 6میلیارد تومان ضمانتنامه خرید مواد اولیه صادر شده است. براساس این خدمات باید از متولیان صنایع کوچک پرسید که آیا به نفعشان نیست که برای خدمات تضمینی که دریافت میکنند در سال تنها یک تا دو درصد کارمزد پرداخت کنند و از سوی دیگر ریسک سرمایهگذاری خرید و فروش را به صفر برسانند؟ بر این اساس یک نفر میتواند در سال میلیاردها تومان ضماتنامه دریافت کند و تجارت کند اما مشروط بر اینکه تسویه کند.
سرمایه صندوق ضمانت چند درصد از نیاز صنایع کوچک در سال جاری را پاسخگو خواهد بود؟
چنانچه بتوانیم حدود 700میلیارد تومان مانده اعتبار برای صنایع کوچک ایجاد کنیم با این رقم تقریبا 1400واحد بنگاه کوچک در هر سال میتواند تحت پوشش صندوق ضمانت قرار گیرد که 2درصد از بازار هدف به لحاظ تعدادی و یک درصد به طور ریالی منتفع خواهند شد. البته این میزان حمایت به دلیل محدودیت در سرمایه صندوق است.
آیا تفاهمنامهیی با بانکها در این زمینه منعقد شده است؟
درحال حاضر با بیش از 8 بانک، تفاهمنامه برای پذیرش ضمانتامهها منعقد شده که شامل بانک صنعت و معدن، کشاورزی، ملی، سینا، پاسارگاد، رفاه کارگران، کوثر و صندوق کارآفرینی امید است. ضمن اینکه صنوف تولیدی و شرکتهای صنعتی تولیدی داخل شهرکهای صنعتی و خارج از شهرکها را نیز تحت پوشش قرار دادهایم.
اگر بخواهیم مقایسهیی در میزان سرمایه صندوق ضمانت صنایع کوچک ایران با دیگر کشورها داشته باشیم، آماری در این زمینه وجود دارد؟
در دنیا گارانتی سرمایهگذاری، پذیرش ریسکهای اعتباری و توسعه صنایع کوچک موجب شکلگیری این صندوقها شده است؛ یعنی وظیفه این صندوقهای ضمانت، پذیرش ریسک اعتباری تولیدکنندگان کالا و خدمات است. اما نکته مهم اینکه در کشورهای توسعهیافته هر چند که ریسکهای اعتباری نسبت به کشورهای کمتر توسعهیافته پایینتر است اما با وجود این، سرمایه صندوقها بیشتر و پذیرش ریسک اعتباری به طور گستردهتر به ویژه در شرایط بحران مالی پیگیری میشود. به طور مثال سرمایه صندوقهای صنایع کوچک در امریکا 6هزار میلیون دلار، در فرانسه 12هزار میلیون دلار، در کره جنوبی 4هزار میلیون دلار، در اسپانیا 800میلیون دلار، در ترکیه 590میلیون دلار و در ایران 10میلیون دلار است.
آیا ضمانتامه تنها برای متقاضیان خاصی صادر میشود؟
خیر. تمام متقاضیان میتوانند یا مستقیم به سایت صندوق به آدرس www. sif. ir مراجعه کنند یا از طریق مراجعه به نمایندگان صندوق در معاونت صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی استان، برای مشاوره و اخذ حد اعتباری اقدام کنند. پس از مراجعه، ارزیابی و اعتبارسنجی دقیقی برای تعیین میزان حد اعتبار و ریسک آن انجام میشود. البته از افرادی که مخاطرات غیرمعقول در سرمایهگذاری و تولید داشته یا تولیدات آنها مزیتی برای کشور در بر ندارد، حمایت نمیکنیم. در این بین هیچ گونه توصیهیی برای صدور ضمانتنامه وجود ندارد اما بین حمایت معقول و حمایت بدون هدف باید تفاوت قائل شد. به عنوان مثال صندوق متولی طرح عارضهیابی و اعطای یارانه سود برای صنایع کوچک در سال 94 بود، مبالغی از طریق شهرکهای صنعتی تامین شد و با عاملیت بانک صنعت و معدن و با مسوولیت صندوق برای عارضهیابی واحدهای منتخب انجام شد تا مشخص شود، آیا واحد صنعتی مورد نظر نیازمند اخذ تسهیلات هست یا خیر؟ این کار توسط مشاوران منتخب در سراسر کشور انجام شد و پس از آن منابع مورد نیاز در اختیار این واحدها قرار گرفت. همین الگو برای تمامی متقاضیان اجرایی میشود.
بیمه معاملات صنایع با کارمزد 1 تا 2 درصدی
در طرح جدید صندوق از ابتدای شهریور ماه سالجاری سقف ضمانتنامه فعال صندوق برای اشخاص حقیقی و حقوقی شاغل در صنایع کوچک به 6 میلیارد تومان و برای هر ضمانتنامه نیز
تا 3 میلیارد تومان افزایش پیدا کرد که کارمزد 1 تا 2درصدی برای هر دو مورد پیشبینی شده است. البته دریافت این کارمزد بستگی به شرایط اعتباراتگیرنده نیز دارد و محدودیت زمانی خود فروشنده و کسب وکار خریدار نیز مورد بررسی قرار میگیرد. بر این اساس هر متقاضی که وارد صندوق میشود به طور رایگان اعتبارسنجی و حد اعتباری آن محاسبه میشود و براساس آن اعتبار خرید تعیین میشود. با این کار نه پولی رد و بدل میشود و نه وامی اخذ میشود. از طرفی فروش مواد اولیه، تسهیل و خط تولید صنایع کوچک رونق میگیرد
افزایش 25 میلیون دلار ی سرمایه صندوق ضمانت
صندوق ضمانت سرمایهگذاری صنایع درحال حاضر 50 میلیارد تومان سرمایه دارد و البته براساس قانون بودجه 94 و مصوبه دولت 25میلیون دلار به سرمایه صندوق اضافه خواهد شد که فرآیند پرداخت آن در بانک مرکزی درحال انجام است. برنامهریزی صندوق این است که در سال 94 بیش از 700میلیارد تومان اعطای اعتبار داشته باشد و این ظرفیت را نیز ایجاد کرده است؛ به گونهیی که از ابتدای سال جاری بیش از 360میلیارد تومان ضمانتنامه مصوب شده است. چنانچه بتوانیم حدود 700میلیارد تومان مانده اعتبار برای صنایع کوچک ایجاد کنیم تقریبا 1400واحد بنگاه کوچک در هر سال میتواند تحت پوشش صندوق قرار گیرد که بر این اساس 2درصد از بازار هدف به لحاظ تعدادی و یک درصد به طور ریالی منتفع خواهند شد