انجام توافقات اولیه با «آذربایجان - ارمنستان - گرجستان - بلغارستان»
گروه حمل‌ونقل و خودرو سارا جنگروی
«ترکیه» از سال‌ها پیش، محور اصلی ترانزیت میان ایران و اروپا بوده و این مسیر، اولویت اول حمل‌ونقل جاده‌یی بار از سوی ایران به اروپا و حتی ترانزیت مسافر به قاره سبز محسوب می‌شده است؛ همسایگی این دو کشور و موقعیت ژئوپلیتیک ایران در منطقه از یک سو و نیز، نزدیکی ترکیه به اروپا از سوی دیگر، دو نکته اصلی در رونق گرفتن ترانزیت بین این دو کشور بوده است. در این بین، بار اصلی ترانزیت در این مسیر، بر دوش «مرز بازرگان» بوده و این مسیر همواره از اهمیت ویژه‌یی در ترانزیت کالاها برخوردار بوده است؛ اما در پی تشدید تحریم‌های بین‌المللی و کاهش سهم ایران در صنعت حمل‌ونقل دنیا در سال‌های اخیر، این کشور همسایه، محدودیت‌هایی را برای طرف ایرانی از جمله تغییر در تعرفه‌های حمل‌ونقل کالا ایجاد کرد.
ازسوی دیگر، تشدید ناامنی در مسیر ترانزیت ایران و ترکیه، موجب شد که صنعت حمل‌ونقل در این مسیر کمرنگ شود و از رونق سابق خود فاصله بگیرد. سابقه ناامنی در مرز ترکیه به نخستین حادثه که 8 و 9 مرداد ماه اتفاق افتاد، بازمی‌گردد.
این اتفاق که پس از انفجار دو رام قطار مسافربری آنکارا - تهران بود، سبب شد که در نخستین مواجهه با این موضوع، دیگر قطار مسافربری به سوی ترکیه نرود. همین موضوع باعث شد تا فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در شایعاتی، مساله بسته شدن مرز هوایی و زمینی ترکیه را عنوان کنند؛ شایعه‌هایی که البته بعد از مدتی، از طرف مقامات دو کشور تکذیب شد؛ از سوی دیگر، در تاریخ 20مرداد نیز، کامیون ترانزیتی ایران در مرز ترکیه به وسیله اشخاص ناشناس مورد حمله قرار گرفت و در یک آتش سوزی نابود شد؛ حادثه‌یی که به همین جا ختم نشد و 5روز بعد دوباره این اتفاق برای دو کامیون دیگر رخ داد. بر اساس این گزارش، سابقه اتفاقات مرز بازرگان به عنوان محور اصلی ترانزیتی ایران و ترکیه، تنها به آتش سوزی‌ها و حوادثی چون ربایش کامیون در این مرز مهم باز نمی‌گردد؛ پیش از این نیز، طرف ترک، طی سال‌های اخیر، سعی در دستیابی کامیون‌های ترکیه‌یی به سوخت یارانه‌یی ایران داشته و همین موضوع سبب شده که بارها دو کشور، بر سر این موضوع به جدال بپردازند و حتی کشور ترکیه در مواردی، از فروش سوخت به کامیون‌های ایرانی خودداری کرده است.
از سوی دیگر، اتفاقات و حوادثی که طی آن روزها در مرز ترکیه به وقوع پیوست، باعث شد تا کارشناسان حوزه راه، مسیرهای جایگزین دیگری را تعریف کنند که از آن جمله می‌توان به سه مسیر جایگزین برای عبور کامیون‌های ترانزیتی ایران اشاره کرد؛ مسیر «جمهوری آذربایجان-روسیه-بلاروس-بلغارستان»، مسیر «جمهوری آذربایجان-گرجستان-دریای سیاه-بلغارستان» و مسیر «ارمنستان-دریای سیاه-بلغارستان.»
درواقع، مرز بازرگان بهترین و کوتاه‌ترین مسیر برای هر دو کشور ترکیه و ایران برای دستیابی به خاک یکدیگر محسوب می‌شود اما به گفته محمدجواد عطرچیان، باید به فکر مسیرهای موازی و جایگزین برای ترکیه باشیم. حال پس از گذشت چند ماه از اتفاقات ناگوار در مرز بازرگان، خبر راه‌اندازی کریدور جدید ترانزیتی ایران- اروپا به گوش می‌رسد.
توافق اولیه با 4 کشور
در این خصوص محمدجواد عطرچیان مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌یی به «تعادل» گفت: توافقات اولیه‌یی با کشورهای «ایران-آذربایجان-ارمنستان-گرجستان -دریای سیاه و بلغارستان» به‌صورت چندوجهی صورت گرفته و در جریان ملاقات اخیر هیات‌های حمل‌ونقلی، مورد توافق قرار گرفته است.
عطرچیان اظهار داشت: بر این اساس، مقرر شده است که باتوجه به توافقات اولیه پنج کشور ایران، بلغارستان، گرجستان، آذربایجان و ارمنستان برای تاسیس این کریدور، در نخستین فرصت، پیش‌نویس متن موافقتنامه کریدور مورد نظر، توسط سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌یی تهیه و به عنوان یک سند حمل ونقل چندوجهی برای اعلام نظر و جمع‌بندی نهایی، به کشورهای مورد نظر ارسال شود تا در اوایل سال آینده، شاهد برگزاری نشست مشترکی به همین منظور باشیم.
محمدجواد عطرچیان با اشاره به این موضوع که مسیر ایجاد شده از طریق این مسیرها، کریدور ترانزیتی مهمی را برای همه این کشورها ایجاد خواهد کرد، گفت: در واقع این کریدور با عبور از کشورهای حوزه قفقاز، به گرجستان متصل و از طریق عبور از دریای سیاه به کشور بلغارستان و در ادامه به کشورهای اروپای مرکزی و اروپای شمالی امتداد می‌یابد.
مسیر ترکیه را حذف نمی‌کنیم
عطرچیان در ادامه گفت: با ایجاد این کریدور ترانزیتی، می‌توانیم مسیر ترکیه را دور بزنیم؛ درواقع این مسیر می‌تواند با توسعه کشتی‌های «رو-رو» در دریای سیاه و تسهیلات ویزایی جانشین مسیر ترکیه شود. وی افزود: همچنین مقرر شد پس از نهایی شدن سند موافقتنامه در سال ۲۰۱۶، این موافقتنامه به امضای وزرای حمل ونقل کشورهای عضو رسیده و فعال‌سازی کریدور جدید آغاز شود. به گفته این مقام مسوول، راه‌اندازی و تاسیس این کریدور با کشورهای عضو، نقش بسیار مهمی در توسعه ارتباطات حمل‌ونقلی و همین طورهمکاری‌های حمل ونقلی بین‌المللی و ترانزیتی کالا و مسافر در منطقه خواهد داشت.
ایجاد مسیر موازی با ترکیه
مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌یی در ادامه با اشاره به این موضوع که جزییات این توافقنامه را در حال حاضر نمی‌توان تشریح کرد، گفت: در واقع با ایجاد این کریدور به‌دنبال مسیری موازی در راستای مسیر ترکیه هستیم تا بتوانیم در تمامی شرایط، راه‌های متفاوتی را داشته باشیم. عطرچیان گفت: برای عبور و مرور و ترددهای زمینی نباید وابسته به یک کشور باشیم؛ درواقع باتوجه به اتفاقاتی که در دوره‌یی در مرز بازرگان اتفاق افتاد، باید با هوشمندی مسیرهای جایگزین برای ترکیه داشته باشیم که به مسیرهای «آلترناتیو» موسومند.
وی همچنین با اشاره به این موضوع که ایجاد این کریدور ترانزیتی به معنای حذف کشور ترکیه نیست، گفت: در واقع چون نمی‌توان آینده را پیش بینی کرد، ما هم به نوعی تابع وضع و شرایط موجود هستیم و باید طوری عمل کنیم که اتکای صنعت حمل‌ونقل بر یک کشور نباشد و بتوانیم در هر شرایطی، مسیرهای دیگری نیز تعریف کنیم، تا آزادی عمل و قدرت مانور بیشتری داشته باشیم.
