گروه انرژی حمید مظفر- الچین یوسفی
«عده‌یی از افراد که هیچ توانمندی جز حقه‌بازی ندارند و در دوران تحریم این موضوع تخصص آنها شده، سعی دارند از فضای پساتحریم نهایت استفاده را ببرند.» این یکی از کلیدی‌ترین جمله‌های بیژن زنگنه وزیر نفت، در سخنرانی روز گذشته خود در افتتاح کنگره نفت و نیروست. زنگنه در چند جای دیگر از صحبت‌های خود نیز بر مساله «فساد» موجود و اینکه خارجی‌ها برای معامله به سراغ افراد «فاسد» نروند تاکید کرده است. اما دلیل و ریشه این سخنان وزیر در کجاست؟ چنین سخنانی بیش از هر چیز حاکی از این مساله است که وزیر نفت و به‌طور کلی بدنه دولتی این صنعت نگران دوران «پسا تحریم» هستند. اما در این میان چند سوال اساسی مطرح می‌شود. با توجه به اینکه دوره‌یی با نام «پسا تحریم» تاکنون در ایران سابقه نداشته است، چه مسائلی در گذشته پایه‌های ایجاد این نگرانی در وضع فعلی را ریخته‌اند؟ آیا پیشینه مذاکره خارجی‌ها در ایران با مشکلاتی مانند «فساد» و «دلالی» روبه‌رو بوده است؟ این پرسش‌ها را با رضا پدیدار رییس هیات‌مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت و عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران که خود جزو برگزار‌کنندگان این کنگره بوده است، در میان می‌گذاریم.
پدیدار ریشه اظهارات وزیر نفت را در پیشینه حضور خارجی‌ها در صنعت نفت ایران و مذاکرات‌شان با طرف‌های ایرانی دانسته و می‌گوید: «در گذشته خارجی‌ها فرد یا گروهی را به عنوان نماینده برای خود انتخاب می‌کردند که این نمایندگان در برخی از موارد رسمی و در برخی از موارد انحصاری بودند. این رویکرد انتخاب نماینده از سوی خارجی‌ها در نهایت منجر به دلال‌بازی می‌شد.» او دلیل این فساد را این‌گونه تشریح می‌کند: «زمانی که کارفرماها در مراجعه به نمایندگان طرفین خارجی درخواست کالا می‌کردند، این نمایندگان به این واسطه منافع و سودشان در گرو قیمت‌های بالاتر و سود بیشتر بود، به نوعی در روند معاملات «خلل» ایجاد کرده و در نهایت به قول مهندس زنگنه منجر به «دلال‌بازی» می‌شدند.» پدیدار ادامه می‌دهد: «منظور وزیر نفت از «فساد» همین اتفاق‌های رخ داده در گذشته و لزوم تغییر در این فضاست. » پدیدار اما معتقد است که اگر اساسا خارجی‌ها را به این سمت سوق دهیم که وارد مشارکت با سازندگان ایرانی صنعت نفت شوند، این گذشته قابل جلوگیری خواهد بود. رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران در ادامه به این مساله اشاره می‌کند که در اواخر شهریور ماه در جلسه
شورای برنامه‌ریزی کشور این پیشنهاد را مطرح کرده است که برای متوقف شدن جریان «دلالی» و «فساد» در پیشینه مذاکره با خارجی‌ها، این مذاکرات از طریق «تشکل» و «انجمن‌ها» پیش برود. نماینده بخش خصوصی در شورای برنامه‌ریزی انرژی در ادامه به «تعادل» می‌گوید که این پیشنهاد از سوی او در این جلسه که اعضای آن وزیر نفت، وزیر نیرو، وزیر صنعت معدن و تجارت، معاون فناوری رییس جمهور، رییس سازمان انرژی اتمی و رییس سازمان حفاظت از محیط‌زیست بوده و نماینده‌یی از اتاق اصناف نیز در آنجا حضور دارد، مورد پذیرش قرار گرفته است.
البته هر چند که رضا پدیدار از پذیرش پیشنهادش در شورای برنامه‌ریزی انرژی برای سپردن مذاکره و گفت‌وگو با خارجی‌ها به تشکل‌ها و انجمن‌ها می‌گوید، سخنان روز گذشته وزیر نفت یک پیام مستقیم دارد که امکان تفسیرها و احتمال‌های دیگر را ضعیف می‌کند. این پیام که خارجی‌ها باید به سراغ «وزارت نفت» بروند. شاهدی بر این مدعا نیز این جمله وزیر است: «لزومی ندارد شرکت‌ها با این‌گونه افراد کار کنند و بهتر است به صورت مستقیم با مقام‌های ارشد نفت مذاکره کنند.» اشاره به «مقام‌های ارشد نفت» به‌طور قطع به مدیران دولتی وزارتخانه باز می‌گردد و به سختی ارتباطی میان آن و تشکل‌ها و انجمن‌ها برقرار می‌شود.
زنگنه اظهارات خود در این بخش را با نوعی «اولتیماتوم» به خارجی‌ها به پایان برده و بیان می‌کند: «به شرکت‌های خارجی توصیه می‌کنم از هرگونه برخورد و مذاکره با افراد فاسد بپرهیزند چون نه تنها به اعتبار خود خدشه وارد می‌کنند بلکه فرصت حضور در ایران را نیز از دست می‌دهند.» اما دغدغه فساد در میان سخنان زنگنه تنها به سخنان ابتدای کنگره نفت و نیرو ختم نشد. با اتمام این سخنرانی، زنگنه هنگام خروج از ساختمان و در جمع برخی از خبرنگاران به حمایت برخی از رسانه‌ها از «متهم فساد نفتی» بابک زنجانی تاخت و اظهار کرد: «پول مردم را نمی‌توان با هوچیگری و سروصدا خورد.» زنگنه اظهار کرد که به «نامه بابک زنجانی به نمایندگان مجلس» کاری ندارد و تنها خواستار این است که زنجانی 10هزار میلیارد تومان از پول مردم را که خورده پس بدهد. وزیر نفت در روزی که کلمه فساد یکی از مهم‌ترین سرخط‌های اظهاراتش بود عملکرد رسانه‌هایی را که از بابک زنجانی حمایت کرده‌اند، زیر سوال برده و اظهار کرد: «گمان می‌کنم ایشان در برخی رسانه‌ها پول خرج می‌کنند و حرف‌هایی می‌زنند که این تصور ایجاد می‌شود که ایشان طلبکار هستند و ما بدهکار؛ در حالی که ایشان پول ملت را
خورده‌اند و باید آن را پس بدهند.» جدا از مسائل جدیدی که روز گذشته بیژن زنگنه درباره آنها اظهارنظر کرد، مسائل و دغدغه‌های همیشگی این صنعت نیز بخشی از اظهارات او را در بر می‌گرفت. «حضور رییس‌جمهور برای افتتاح فازهای 15 و 16» مهم‌ترین سرخط این بخش از سخنان زنگنه بود. افزایش تولید و صادرات نفت خام ایران در دوره پساتحریم، میزان 500هزار بشکه‌یی این افزایش و «باز پس‌گیری سهم ایران از بازار جهانی نفت خام» نیز مهم‌ترین سرخط عنوان‌های مطرح شده از سوی زنگنه بودند. ادامه کنگره نفت و نیرو پنلی درباره صنعت بالادستی نفت ایران بود. در این پنل رینر سیلی مدیرعامل شرکت نفتی اتریشی «او‌ام‌وی»، استفان میشل مدیر بخش خاورمیانه و شمال افریقای توتال و آنتونیو ولا مدیر ارشد بخش بالادستی شرکت انی حضور داشتند و به بحث درباره این صنعت پرداختند.
مدیرعامل او‌ام‌وی: ان‌شاءلله به ایران می‌آییم
رینر سیلی صبحت‌های خود را با اشاره به هزینه‌های استخراج پایین در ایران آغاز کرد و گفت: «هزینه‌های استخراج پایین از مهم‌ترین مزیت‌های صنعت نفت در ایران به حساب می‌آید. ایران کشوری است که از هزینه‌های پایین تولید متمتع است و از این طریق دست بازی برای قرارگرفتن در سبد انرژی جهانی دارد.» سیلی در صحبت‌های خود با اشاره به ظرفیت بالای ایران در زمینه ذخایر نفت و گاز ایران، 3 شرط اساسی را برای موفقیت در صنعت نفت ایران عنوان کرد. وی برداشته شدن تحریم‌ها را نخستین گام موفقیت OMV و هر شرکت خارجی دیگری در ایران دانست. وی با ابراز امیدواری به طی شدن هرچه سریع‌تر فرآیند لغو تحریم‌های ایران از برقراری مجدد رابطه ایران با جامعه بین‌المللی استقبال کرد.
وی فراهم کردن زمینه‌های قانونی و ایجاد رژیمی برای جذب سرمایه‌گذار مستقیم خارجی را گام دومی دانست که باید برداشته شود. سیلی خواستار ایجاد ساختار مالی رقابتی درحوزه نفت و گاز ایران شد. او ابراز امیدواری کرد که قراردادهای جدید نفت و گاز که به زودی رونمایی خواهد شد، خواسته‌های سرمایه‌گذاران خارجی را تامین کرده باشد. سومین نکته مورد تاکید سیلی فراهم کردن زمینه برای انتقال دانش و تکنولوژی به ایران بود. وی با تاکید بر نقش دانشمندان و نیروی انسانی ایران در این زمینه گفت: «هیچ‌کس بهتر از شما مهندسان و متخصصان ایرانی از وضعیت نفت ایران با خبر نیست. موفقیت ما در گرو همکاری شما و دراختیار دادن این اطلاعات به ماست.» وی به فعالیت‌های شرکت او‌ام‌وی در نقاط مختلف جهان ازجمله رومانی و تاثیرات مثبتی که این شرکت در صنعت نفت رومانی داشته است، اشاره کرد. وی افزود: «در یک‌دهه گذشته که شرکت ما وارد صنعت نفت رومانی شده است، با انتقال تکنولوژی، بهروه‌وری در بهره‌برداری این صنعت را در زمینه استخراج نفت تا 60درصد و در زمینه تولید گاز تا 90درصد افزایش داده است. این افزایش بهره‌وری با استفاده از تکنولوژی‌های مربوط به ریکاوری نفت رخ
داده است. مشابه همین شرایط در اتریش نیز رخ داده است». رینر سیلی پیش‌بینی کرد که اقصاد ایران با توجه به رشد داخلی خود و همچنین تقاضای منطقه‌یی که در مورد نفت وگاز این کشور وجود دارد با رشد قابل توجهی مواجه شود. او به هزینه‌های پایین انرژی در ایران اشاره کرد و گفت: با توجه به هزینه‌های پایین انرژی در ایران، ایران می‌تواند با سایر کشور‌ها در زمینه تامین انرژی منطقه به رقابت بپردازد، درواقع ایران می‌تواند به وسیله انرژی باد و خورشید، امنیت انرژی منطقه را تضمین کند، وی در ادامه به پتانسیل صادرات محور ایران در گاز طبیعی اشاره کرد و گفت: ایران اکنون به کشورهای ترکیه، عراق و... گاز صادر می‌کند، در واقع به دلیل موقعیت جفرافیایی خوب ایران، ایران می‌تواند از طریق کشورهای ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان گاز طبیعی خود را به تمام کشورهای دنیا صادر کند و از این طریق سود خوبی کسب کند. مدیرعامل شرکت او‌ام‌وی به فعالیت 50ساله این شرکت اشاره کرد و گفت: او‌ام‌وی از سال2001 به فعالیت در صنعت نفت و گاز ایران مشغول بود که به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، همکاری خود را با ایران قطع کرد، از این‌رو این شرکت شناخت خوبی از صنعت نفت و
گاز ایران دارد و می‌تواند در آینده با ایران همکاری‌هایی در زمینه فعالیت‌های ازدیاد برداشت داشته باشد. سیلی در پایان درحالی که به فعالیت‌های شرکت متبوعش در پاکستان و عمان اشاره می‌کرد، با گفتن کلمه «ان‌شاءالله» به فارسی ابراز امیدواری کرد که فعالیت‌های آنها در ایران نیز آغاز شود.
مزیت صنعت نفت در برداشت
سیدمهدی میرمعزی رییس هیات‌مدیره باشگاه نفت و نیرو نیز در شروع اظهارات خود به تفاوت لایه‌های نفتی ایران با سایر نقاط دنیا اشاره کرد و گفت: شرایط لایه‌های نفتی در نقاط مختلف دنیا با یکدیگر متفاوت است، از این‌رو ایران به یک نوع فناوری نیاز دارد که شاید در سایر نقاط دنیا مورد استفاده قرار نگیرد. او برای مثال به نیاز ایران به نرم‌افزاری که «مخازن شکاف‌دار» را به صورت واقعی رصد کند، اشاره کرده و بیان کرد: با وجود این نیاز، چنین نرم‌افزاری در دنیا وجود ندارد. او در ادامه اظهار کرد: «همچنین در زمینه اکتشاف به دلیل طاقدیسی بودن مخازن نفتی ایران، ما نیاز به تکنولوژی خاصی داریم که در سایر نقاط مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.» معزی به بروزرسانی تکنولوژی نیز اشاره کرد و گفت: برخی از تکنولوژی‌های مورد نیاز در ایران وجود دارد که نیاز به بروزرسانی این تکنولوژی وجود دارد. رییس هیات‌مدیره باشگاه نفت و نیرو در ادامه با اشاره به اینکه ضریب بازیافت قابل حصول درجهان به‌طور متوسط 22درصد است، اظهار کرد: «این رقم در امریکا 39درصد، در دریای شمال 46درصد و در ایران 70درصد است که نشان از شرایط مناسب این کشور برای سرمایه‌گذاران در زمینه ازدیاد برداشت دارد. همچنین برآورد می‌شود 7 تا 10درصد از تولیدات نفت ایران در آینده از طریق ضریب بازداشت صورت بگیرد.» هیات‌مدیره باشگاه نفت و نیرو درباره بخش بالادستی صنعت نفت گفت: از انجا که مخازن نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند، در بخش بالادستی نیاز حیاتی به توسعه و فناوری داریم که باید با همکاری بلندمدت با شرکت‌های خارجی نیاز بالادستی را رفع کنیم. معزی سخنان خود را با مدیریت مخزن به پایان رساند و گفت: مدیریت مخزن مهم‌ترین نیاز کشور است و از آنجا که برای مدیریت این بخش نیاز به فناوری و تکنولوژی زیادی است، با مشارکت شرکت‌های خارجی می‌توان نیاز این بخش را تامین کرد.
