گروه دانش و فن مرجان محمدی
شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های موبایل ازجمله نرم‌افزار و برنامه‌هایی هستند که در ایران با اقبال زیاد کاربران مواجه شده و ظهور این شبکه‌ها و برنامه‌ها باعث شده است تا گمانه‌زنی‌های مختلفی درخصوص این شبکه‌ها صورت بگیرد به گونه‌یی که در برهه‌یی از زمان فیلتر و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی از سوی کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در دستور کار قرار گرفت؛ وی‌چت نخستین شبکه اجتماعی بود که فیلتر و مسدود شد، شبکه اجتماعی که در کوتاه‌ترین زمان ممکن توانست کاربران زیادی را جذب کند اما بنا به دلایلی این شبکه اجتماعی مسدود شد. بعد از مسدود شدن وی چت زمزمه‌هایی مبنی بر فیلتر شدن وایبر و واتس آپ نیز به گوش رسید، خبری که یک روز تایید و روز دیگر تکذیب می‌شد. در این میانه بود که شبکه‌های اجتماعی و موبایلی دیگری نظیر لاین، تانگو، کیک، تلگرام و ایمو متولد شد. درحالی که همچنان گمانه‌زنی‌ها و شایعه‌هایی برای مسدود شدن یا نشدن شبکه‌های اجتماعی مطرح شد، خبر از فیلتر شدن «واتس آپ» «وایبر» و «تانگو» از سوی دبیر کمیته تعیین مصادیق اعلام شد. خبری که در اردیبهشت ماه سال 93 اعلام سپس با واکنش وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات مواجه شد.
وزیر ارتباطات اعلام کرد به دلیل نقصان در تعداد رای‌گیری این مساله باید در جلسه شورای عالی فضای مجازی مطرح شود هرچند که این سخن وزیر ارتباطات نیز پیامدهای دیگری از سوی دبیر کمیته تعیین مصادیق و محتوای مجرمانه به همراه داشت اما سرانجام با ورود شخص رییس‌جمهور این مساله ختم به خیر شد.
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه دولت موافق مسدود کردن و بستن شبکه‌های اجتماعی خارجی که مخرب نیستند و در کشور جایگزین ندارند، نیست، گفته بود: دستور توقف فیلتر شبکه اجتماعی «واتس آپ» که از سوی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اعلام شده توسط رییس‌جمهور صادر شده است.
این کش و قوس همچنان بین وزارت ارتباطات و کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه ادامه دارد؛ به گونه‌یی که بعد از ورود حسن روحانی رییس‌جمهور به این مساله و توقف فیلتر شدن واتس آپ، دبیر کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه عنوان کرد که رییس‌جمهور اجرا‌کننده قانون است بنابراین دستوری بر خلاف قانون صادر نمی‌کند و تصمیم‌گیری درخصوص فیلتر و مسدودسازی محتوای مجرمانه همه سایت‌های اینترنتی ازجمله شبکه‌های اجتماعی برعهده کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است.
«عبدالصمد خرم‌آبادی» گفته بود: دستور رییس‌جمهور برای پیگیری وضعیت «واتس آپ» و شبکه‌های اجتماعی به عهده شورای عالی فضای مجازی است. فارغ از این مساله که چنین تصمیمی از سوی رییس‌جمهور محترم اتخاذ شده باشد یا خیر باید بگویم که براساس مقررات جاری، رییس‌جمهور اساسا اختیار اتخاذ چنین تصمیمی را ندارد. زیرا رییس‌جمهور به عنوان رییس قوه‌مجریه، اجرا‌کننده قانون است بنابراین دستوری خلاف قانون صادر نمی‌کند.
وی گفته بود طبق ماده 21 قانون جرائم رایانه‌ای، تصمیم‌گیری درخصوص فیلتر و مسدودسازی محتوای مجرمانه همه سایت‌های اینترنتی ازجمله شبکه‌های اجتماعی برعهده کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است و رییس‌جمهور رأسا نمی‌تواند مانع اقدامات کارگروه تعیین مصادیق شده و صلاحیت قانونی تصمیم‌گیری در مورد شبکه‌های اجتماعی را از این کارگروه سلب و آن را بر عهده شورای عالی فضای مجازی قرار دهد.
به گفته وی اگرچه رییس‌جمهور، رییس شورای عالی فضای مجازی است ولی باید به این نکته توجه شود که تصمیمات این شورا با اکثریت آراء اعضای آن شورا اتخاذ می‌شود و شخص رییس‌جمهور در این شورا فقط یک رأی دارد. بنابراین عدم اجرای مصوبه کارگروه توسط وزارت ارتباطات با استناد به دستور رییس‌جمهور فاقد وجاهت قانونی است.
اپلیکیشن‌ها وزیر را محبوب می‌کنند
اما سرانجام واتس آپ فیلتر نشد و بسیاری از کاربران این مهم را بزرگ‌ترین نقطه قوت در دولت تدبیر و امید اعلام کردند. مساله‌یی که باعث شد محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات محبوب‌ترین وزیر کابینه دولت یازدهم لقب بگیرد.
با گذشت چند ماه از فیلتر نشدن واتس آپ و درحالی که کاربران از مسدود نشدن شبکه‌های اجتماعی موبایلی مطمئن شده بودند در مردادماه سال 93 خبر از نامه ضرب‌الاجلی معاون اول قوه‌قضاییه به وزیر ارتباطات روی سایت‌های خبری قرار گرفت. در این نامه قوه قضاییه با تعیین ضرب‌الاجلی یک ماهه به وزارت ارتباطات خواستار مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی موبایلی از قبیل واتس آپ، وایبر، تانگو و... شد.
«معاون اول قوه قضاییه با خطاب قرار دادن وزیر ارتباطات و اشاره به دستور رییس قوه قضاییه عنوان کرده بود که اگر وزارت ارتباطات نتواند ظرف مدت حداکثر یک ماه اقدام عاجلی نسبت به فراهم‌آوری زمینه و بستر فنی مورد نیاز مسدودسازی و کنترل اطلاعاتی موثر شبکه‌های یاد شده انجام دهد، قوه‌قضاییه در راستای وظایف ذاتی خود نسبت به مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی دارای محتوای مجرمانه اقدام مقتضی به عمل آورده و با متخلفان از دستورات قضایی در هر رده‌یی طبق قانون برخورد خواهد کرد.»
با سپری شدن ضرب‌الاجل قوه قضاییه، وزارت ارتباطات اعلام کرد که دولت برنامه‌یی برای مسدودسازی شبکه‌های موبایلی ندارد و درصدد است برای این شبکه‌ها جایگزین داخلی و بومی معرفی کند. از سوی دیگر نیز با اجرایی شدن فیلترینگ هوشمند روی شبکه‌ها محتوای مجرمانه این شبکه‌ها مسدود می‌شود. مساله‌یی که وزارت ارتباطات در سه فاز قرار است آن را اجرایی کند و تاکنون دو فاز از سه فاز فیلترینگ هوشمند اجرایی شده و در فاز اول فیلترینگ هوشمند روی اینستاگرام اجرایی شده است.
اتمام حجت رییس جمهور
حالا با تشکیل جلسه شورای عالی فضای مجازی به ریاست رییس‌جمهور و اظهارات حسن روحانی مبنی بر تسهیل دسترسی و استفاده مردم از امکانات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی قرار است این مباحث به پایان برسد.
حسن روحانی در جلسه اخیر شورای عالی فضای مجازی با اشاره به تحولات ارتباطی و فرصت‌هایی که فناوری‌های اطلاعاتی ایجاد کرده‌اند، گفته است: تسهیل دسترسی و استفاده مردم از امکانات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و همزمان مقابله با سوءاستفاده از تبادل اطلاعات و آسیب‌های آن باید مورد اهتمام باشد.
وی با اشاره به حجم قابل توجه سهم شرکت‌های بزرگ ارتباطی در اقتصاد بین‌المللی و نقش بسترهای اطلاعاتی در توسعه فعالیت‌های علمی و پژوهشی گفت: استفاده بهینه از فرصت‌های ارتباطی علاوه بر مزایای اقتصادی، دسترسی متوازن به اطلاعات و خدمات الکترونیک، کاهش فساد در نظام اداری و هزینه‌ها و بهبود ترافیک و حفظ محیط زیست را نیز به همراه خواهد داشت.
رییس‌جمهور تعیین روش‌ها و استانداردهای کارآمد و هوشمند برای استفاده سالم و بهره‌گیری از ابعاد فرهنگی و اقتصادی فضای مجازی و در عین حال مراقبت نسبت به آسیب‌های فرهنگی را مورد تاکید قرار داد.
روحانی تشویق استعدادهای جوان و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای حضور در فضای رقابتی را لازم دانست و ماموریت صندوق شکوفایی و نوآوری در این زمینه را مورد تاکید قرار داد.
حال به نظر می‌رسد، تقابل بین کمیته تعیین مصادیق و محتوای مجرمانه با دولت و وزارت ارتباطات با این سخن رییس‌جمهور به پایان می‌رسد. با این حال باید روزهای آینده را هم رصد کرد.
