گروه پتروشیمی حمید مظفر
چندی پیش بود که خبر بازگشت اندونزی به اوپک پس از یک جدایی 7ساله منتشر شد؛ اینکه کشوری که رسما واردکننده نفت است تمایل دارد مجددا در کنار بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفت و صادرکنندگان جهان قرار بگیرد نشان از سودای بزرگی است که مقامات این کشور در سر دارند. این سودای بزرگ تبدیل شدن به کشور برتر حوزه نفت و پتروشیمی در منطقه آ.سه.آن است. سودایی که اندونزی برای دستیابی به آن پیوند مجدد با اوپک را وسیله قرار داده است. هرچند که اندونزی کشوری دارای منابع هیدروکربنی قابل ذکر به‌شمار می‌آید اما ذخایر نفت و گاز طبیعی این کشور پاسخگوی نیازهای صنعتی آن نیست و لذا اندونزی در حال تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین مصرف‌کنندگان فرآورده‌های نفتی جنوب شرق آسیاست. به گزارش «تعادل» پایگاه اطلاع‌رسانی جاکارتا پست در گزارشی به بررسی اهداف و برنامه‌های بلند پروازانه اندونزی برای تبدیل شدن به مرکز «پتروشیمی» آسیا پرداخته است.
اندونزی تمرکز ویژه‌یی را بر توسعه صنعت پتروشیمی خود معطوف کرده است. دولت اندونزی با تدوین سیاست‌های حمایتی درراستای هدایت سرمایه‌گذاران به سمت این صنعت عزم خود را برای توسعه هرچه بیشتر پتروشیمی اندونزی جزم کرده است. هر روز که می‌گذرد صنعت پتروشیمی نقش اساسی‌تری در پشتیبانی صنایع تولیدی در اندونزی را بازی می‌کند. محصولات این صنعت به‌خصوص محصولات تولیدی بخش پایین‌دستی و مبتنی بر پلاستیک، از اهمیت بالایی در صنایعی مثل صنایع غذایی، نوشیدنی، خودروسازی، نساجی، الکتریکی و سایر صنایع این کشور دارند. در دهه اخیر، صنعت پتروشیمی یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین منابع تامین شغل برای بیکاران اندونزیایی بوده است. پتروشیمی اندونزی در سال2013 برای 182هزار و 115نفر نیروی کار این کشور فرصت شغلی فراهم آورده که این رقم معادل 4.2درصد کل نیروی کار اندونزی به حساب می‌آید. همچنین سهم صنعت پتروشیمی اندونزی از کل صادرات این کشور در سال2014 معادل 1.52درصد بوده است. استفاده گسترده سایر صنایع از محصولات پتروشیمی از ویژگی‌های بارز این صنعت است و اهمیت صنعت پتروشیمی و نقش انکارناپذیر استفاده از محصولات آن در صنایع دیگر بر کسی پوشیده نیست.
اندونزی جمعیتی قریب به 250میلیون نفر دارد و این مساله سبب می‌شود که ظرفیت تقاضای بسیار بالایی برای محصولات پتروشیمی به‌وجود بیاید. بیشترین تقاضای جامعه اندونزی ازسوی طبقه متوسط این کشور است که در دهه‌های گذشته با سرعت در حال رشد بوده است. توجه به این نکته حائزاهمیت است که در حال حاضر اندونزی از لحاظ جمعیتی دارای مزیت بوده و پیش‌بینی می‌شود این روند تا 20سال آینده نیز ادامه داشته باشد. این مساله سبب می‌شود پتانسیل رشد تقاضا در این کشور حتی بیشتر هم شود. علت این امر نیز آن است که قاطبه جمعیت این کشور جوان و مولد ثروت خواهند بود و این امر مبین داشتن قدرت خرید بالای آنهاست. اگر بخواهیم ظرفیت بالای تقاضای این کشور را درک کنیم کافی است نگاهی به افزایش فوق‌العاده فروش موادغذایی و نوشیدنی و خودرو این کشور در سال‌های گذشته کنیم.
اما همان‌طور که سمت تقاضای پتروشیمی اندونزی در حال گسترش است، سمت عرضه صنعت این کشور نیز ظرفیت عظیمی را برای رشد از خود نشان داده است. اندونزی دارای حجم عظیمی از موادخام و منابع انرژی موردنیاز برای تولید محصولات پتروشیمی است. براساس داده‌های وزارت تجارت اندونزی در سال2014، اندونزی حدود 7.5میلیارد بشکه ذخیره نفت 152.9تریلیون فوت مکعب ذخیره گاز و 125میلیارد تن ذخیره زغال‌سنگ داشته است. تمام این ارقام بیانگر منابع بالقوه‌یی است که فراهم‌کننده موادخام اولیه و انرژی موردنیاز برای توسعه صنعت پتروشیمی است. اما نکته منفی در کارنامه صنعت پتروشیمی اندونزی آن است که تا به این تاریخ، اندونزی کماکان واردکننده اکثر مواد اولیه موردنیاز برای صنعت پتروشیمی است. همچنین اندونزی واردکننده قسمت اعظم محصولات پتروشیمی مورد تقاضای تولیدکنندگان داخلی این کشور است. در سال2014 اندونزی 2.7میلیارد دلار محصولات مبتنی‌بر پلاستیک صادر کرده است. در همین بازه این کشور 7.8میلیارد دلار از همین محصولات را وارد کرده است که درنتیجه حدود 5.1میلیارد دلار کسری تجاری در این زمینه برای این کشور به‌وجود آمده است. این آمار به‌خوبی نشان‌دهنده این است
که اندونزی بیش از آنکه تولیدکننده محصولات پتروشیمی باشد نقش مصرف‌کننده آنها را دارد. مضاف بر این، اندونزی با مشکل دیگری نیز در این زمینه دست و پنجه نرم می‌کند. مجتمع‌های پتروشیمی این کشور باید با یک چالش جدی به‌نام خلأ تولیدکنندگان داخلی که به‌صورت پیوسته موادخام صنعت پتروشیمی (نفتا) را تولید کنند، روبه‌رو هستند. درنتیجه، تولیدکنندگان داخلی اندونزی به ناچار باید سراغ تولیدکنندگان خارج از مرزهای این کشور بروند. مشکل دیگری که در کنار واردات بالای این کشور وجود دارد کاهش ارزش روپیه اندونزی است. در سه ماهه سوم 2015 ارزش پول این کشور 18درصد کاهش داشته است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه‌های ورودی صنعت پتروشیمی اندونزی حدود 75درصد کل هزینه‌های تولید این صنعت را تشکیل می‌دهند. باتوجه به اینکه سهم بالایی از این هزینه‌ها وابسته به واردات است لذا کاهش ارزش روپیه هزینه‌های اجتناب‌ناپذیری را به تولید پتروشیمی اندونزی وارد می‌کند. اما آنچه اندونزی را امیدوار نگه داشته است، کاهش جهانی قیمت نفت‌خام است که متعاقبا سبب کاهش قیمت نفتا شده است. قیمت نفتا در سه ماهه سوم امسال 49درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته است. این مساله سبب شده که اکثر مجتمع‌های پتروشیمی رشد قابل‌توجه سود را در سه ماهه دوم امسال تجربه کنند. تا لحظه نگارش این گزارش، 15پروژه پتروشیمی توسط شماری از تولیدکنندگان پتروشیمی اندونزی در حال اجراست تا ظرفیت تولید آنها را دو برابر کرده و از 5میلیون تن به 11.7میلیون تن در سال برساند. قابل‌توجه است که اکثر این مجتمع‌ها تمرکز خود را روی توسعه ظرفیت تولید محصولات پلی‌پروپیلن و پلی‌اتیلن گذاشته‌اند. پیش‌بینی می‌شود که این پروژه‌ها بین سال‌های 2015 تا 2020 به نتیجه برسند. دولت‌ها نقش غیرقابل انکاری در روند توسعه هر کشور دارند و نحوه تنظیم سیاست‌های اقتصادی
درراستای قرار دادن اقتصاد یک کشور بر ریل توسعه بر دوش دولت است. دولت اندونزی نیز از اهمیت توسعه صنعت پتروشیمی و نقش این صنعت در پشتیبانی از تولیدکنندگان صنایع دیگر به‌خوبی آگاه است. یکی از مشکلات کلیدی اندونزی در بحث سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی، بلندمدت بودن پروژه‌های این صنعت است. با درنظر گرفتن این نکته که رسیدن به نقطه سر به سری در یک مجتمع پتروشیمی بین 8 تا 10سال پس از آغاز عملیات آن مجتمع به طول می‌انجامد. برای حل این مشکل دولت اندونزی با صدور لایحه‌یی اعلام کرد چند صنعت پیشرو و مهم این کشور ازجمله صنعت پتروشیمی، به مدت 5 تا 15سال مشمول تنفس مالیاتی خواهند شد. همچنین سرمایه‌گذاران خواستار تسهیلات دیگری نیز هستند و آن کاهش تعرفه‌های وارداتی برای تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی موردنیاز آنهاست. مضاف بر این موارد، دولت اندونزی بنا دارد یک مرکز پتروشیمی یکپارچه بر پایه تولید متانول در بنتونی در غرب پاپوآ احداث کند. شهر بنتونی دارای مزیت نسبی ذخایر فراوان گاز طبیعی است. طبق برآورد دولت اندونزی، شهر بنتونی قریب به 23.8تریلیون فوت مکعب ذخیره گاز طبیعی دارد. همچنین حدود 6 تا 8تریلیون فوت مکعب نیز ذخایر محتمل
گازی در این شهر وجود دارد. بر این اساس دو تولیدکننده پتروشیمی علاقه خود را برای سرمایه‌گذاری در مجتمع متانول بنتونی اظهار کرده‌اند. اما آنها خواستار کسب اطمینان در زمینه نرخ و تامین گاز طبیعی موردنیاز شده‌اند. نظر به اینکه قیمت داخلی گاز طبیعی اندونزی در بازه 9 تا 10دلار در هر واحد MMTBU است که این نرخ بالاتر از قیمت‌های جهانی است که در بازه 4-3دلار است.
بنابراین بازار گسترده داخلی، ذخایر فراوان انرژی و حمایت بی‌شائبه دولت، مزیت‌های پتروشیمی اندونزی در مسیر توسعه است. این عوامل در کنار سودآوری فرصت‌های سرمایه‌گذاری در پتروشیمی اندونزی، این کشور را تبدیل به یکی از مراکز مهم پتروشیمی در حوزه کشورهای آ.سه.آن خواهد کرد. اگرچه در بهترین حالت این فرآیند حداقل پنج سال زمان نیاز خواهد داشت.
مساله کلیدی در این بین، ادامه تولید موادخام در کنار ایجاد هارمونی و آرامش در سیاست‌های مختلف و مرتبط دولت در این زمینه است. یک ضرب‌المثل اندونزیایی وجود دارد که می‌گوید: «برساکت- ساکت داهولو، برسنانگ-سنانگ کمودین.» یعنی اول کارهای سخت را انجام بده سپس استراحت کن!
