گروه مسکن و شهرسازی نیره خادمی
بحران کمبود آب در تهران اگرچه تاحدی به شرایط جوی و کاهش میزان بارش برف و باران بستگی دارد اما ازسوی دیگر نگاه‌ها را به سمت چگونگی مدیریت پتانسیل‌های موجود در زمینه صرفه‌جویی آب‌های سطحی و زیرسطحی متوجه می‌کند؛ اقداماتی که چندی است در شهر تهران تحت‌عنوان پروژه‌های تفکیک فاضلاب شهری پیگیری می‌شود و به‌تازگی نیز رییس شورای شهر تهران از طرحی در این باره خبر داده است که درصورت اجرا آب جوی‌ها را به منابع آب زیرزمینی پایتخت تزریق خواهد کرد تا موجبات بازگشت آب به چرخه محیط‌زیست شهری فراهم شود.
شاید نخستین سوالی که در این باره مطرح می‌شود بحث سلامت این آب بازگشت داده شده و چگونگی احیای آن باشد. ابوالفضل قناعتی عضو کمیسیون عمران شورای شهر در این باره به «تعادل» می‌گوید: اگر بتوان این آب‌ها را به چرخه محیط‌زیست شهری بازگرداند، می‌توانیم امیدوار باشیم که بتوانیم از آنها برای آبیاری فضای سبز استفاده کنیم. آب جوی‌ها پس از جمع‌آوری با تزریق مواد شیمیایی و پشت‌سر گذاشتن پروسه بهداشت و تصفیه مضراتش ازبین خواهد رفت و برای ما مشکلی به‌وجود نخواهد آورد.
مهدی چمران رییس شورای شهر روز گذشته از تهیه طرحی برای فراهم آوردن امکان تزریق آب داخل جوی‌ها به منابع زیرزمینی آب پایتخت خبر داد و گفت: طرح مورداشاره با کمک کارشناسان حوزه آب و مهندسان شهرسازی در دست تهیه است تا در شورای شهر مطرح شود. منابع آبی شهر تهران و سفره‌های آب زیرزمینی پایتخت در وضعیت نامناسبی قرار دارند، آن هم در شرایطی که می‌توانیم با امکان‌سازی بهره‌برداری محیط‌زیست به‌ویژه درختان از آب داخل جوی‌ها، بخشی از کمبود آب سفره‌های زیرزمینی را جبران کنیم. منابع آبی زیرزمینی شهر تهران می‌تواند با آب‌های داخل جوی‌ها از شرایط بحران خارج شود، اگر شرایط داخل جوی‌ها را به‌صورتی درآوریم که آب گذری قابلیت نفوذ به خاک پای درختان را داشته باشد، در نتیجه می‌توانیم در مصرف سرانه آب برای آبیاری فضای سبز نیز تا حد چشمگیری صرفه‌جویی کنیم.
کشش جوی‌ها برای آب‌های سطحی
چمران در ارتباط با عملکرد شهرداری تهران در زمینه مدیریت و کنترل آب‌های سطحی نیز عنوان کرد: پروژه کنترل آب‌های سطحی شهر تهران در حال اجرا و اتمام است و تاکنون پیشرفت بسیار خوبی داشته است، اما باید به‌خاطر داشته باشیم که جوی‌های کنونی تهران کشش آب‌های سطحی را ندارند و جمع‌آوری آب‌های سطحی نیاز به دقت و صرف هزینه‌های کلان دارد. با تکمیل پروژه مدیریت و کنترل آب‌های سطحی شهر تهران شاهد هدایت تمامی آب‌های سطحی به کانال‌های زیرزمینی که در معابر تعبیه شده است، باشیم، چراکه این هدایت می‌تواند منجر به بازگشت آب به چرخه مصرف شده و مانع از اتلاف این نعمت خدادادی شود. رییس شورای شهر تهران یادآور شد: پارلمان شهری پایتخت به کنترل و مدیریت آب‌های سطحی تهران نگاه ویژه‌یی دارد، به‌طوری که در بودجه‌ریزی‌های سالانه شهرداری تهران، مدیریت و کنترل آب‌های سطحی از اولویت نمایندگان مردم در شورای شهر تهران بوده و هست.
جلوگیری از جذب آب فاضلاب
اما حل بحران آب پایتخت تنها با تزریق آب جوی‌ها قابل حل نیست و راه‌های بسیار زیادی ازجمله استفاده از حوزه‌های سرریز ارتفاعات تهران، همکاری مردم در استفاده از سیستم تفکیک آب فاضلاب شهری و پیاده‌سازی کانال‌های استحصال آب باران در پشت‌بام خانه‌ها مطرح است که برای هر کدام اقدامات مختلفی در تهران انجام شده است. ابوالفضل قناعتی در این‌باره به «تعادل» می‌گوید: در بحث آب و فاضلاب تهران با دو موضوع روبه‌رو هستیم که توجه ویژه‌یی به آن شود. اول اینکه ما باید بدانیم که چطور می‌توانیم آب خامی که قابل شرب است را سطحی و هم زیر سطحی مدیریت و حفط کنیم که با مشکل روبه‌رو نشویم.
این عضو کمیسیون عمران شورای شهر ادامه می‌دهد: ما باید آب‌های سطحی که از حوزه‌های سرریز ارتفاعات تهران است را با سد مهار کنیم همین حالا هم 4حوزه داریم که به جوی‌ها و رودخانه‌های شهری وصل می‌شود و می‌توانیم در بعضی جاها این آب‌ها را مهار کنیم. همچنین برای استفاده آب‌های زیرسطحی با هماهنگی‌هایی که با مسوولان مربوطه می‌شود می‌توانیم از استفاده زیاد از چاه‌های غیرمجاز جلوگیری کنیم. در حال حاضر هم 60درصد خانه‌ها جداسازی سیستم فاضلاب شهری‌شان تکمیل شده است تا آب فاضلاب توسط لوله‌های مجزا و به قسمت‌های خارج منتقل شود اما از این مقدار سیستم کانال فاضلابی که کشیده تنها بین 25 تا 30درصد از شهروندان تهرانی از سیستم در خانه‌های خود استفاده می‌کنند.
او بااشاره به عدم استفاده از این سیستم تفکیک آب خام از آب فاضلاب می‌گوید: این موضوع منجر می‌شود تا آب فاضلاب وارد چاه شود. این آب به مرور زمان با سفره‌های آب زیرزمینی تداخل پیدا می‌کند و جذب آنها خواهد شد و مخاطرات زیادی برای سلامتی مردم تهران خواهد داشت. از شهروندان تهرانی درخواست می‌کنیم که هر چه سریع‌تر به نصب کانال‌کشی‌های این سیستم کمک کنند. البته درست است که باید بخشی از ساختمان آنها تخریب شود تا سیستم دستشویی را کانال‌کشی کنند همچنین ممکن است برای آنها هزینه‌یی را هم در بر داشته باشد اما آنها باید آینده تهران را درنظر بگیرند. کشور ما در 10سال گذشته وارد بحران خشکسالی شده است به این ترتیب اگر نتوانیم آب‌های خام و آب فاضلاب را کنترل کنیم و ازسوی دیگر آب ارتفاعات تهران را با زدن سدها استفاده نکنیم با مشکل جدی‌تری مواجه خواهیم شد. استحصال آب باران از پشت بام خانه روش دیگری است که البته تا اجرایی شدن آن فاصله زمانی بسیار زیادی وجود دارد.
این عضو شورا در این باره می‌گوید: حدود 5ماه قبل در کمیسیون عمران با کمیسیون شهرسازی شورا جلسه‌یی داشتیم تا موضوع استفاده از آب باران توسط کانالیزه کردن سیستم پشت بام خانه‌ها را دنبال کنیم. در این صورت سیستمی روی پشت بام خانه‌ها نصب خواهد شد که آب باران را در مسیر لوله‌کشی برای انجام عملیات تصفیه به مکان‌های خاص هدایت خواهد کرد. اما به این نتیجه رسیدیم که این طرح زمان و بودجه بسیار زیادی لازم دارد. در حقیقت این طرح ایده بسیار خوبی است اما عملیاتی کردن آن با مشکلات بسیاری مواجه است در آینده نزدیک احتمال عملیاتی شدن آن ممکن نیست. ما در تهران تعداد زیادی ساختمان داریم که باید کل سیستم آن را برای استحصال آب باران تغییر دهیم آن هم درحالی که یک شبکه لوله‌کشی گازی که در تهران انجام شد زمان بسیار زیادی به طول انجامید، بنابراین باید بدانیم اولویت ما در این زمینه کدام است که با کمترین هزینه و زمان محقق خواهد شد.
اولویت کنونی؛ تفکیک سیستم فاضلاب
قناعتی تفکیک سیستم فاضلاب و همراهی مردم را اولویت کنونی می‌داند و می‌افزاید: کاری که اکنون می‌توانیم انجام دهیم این است که اجازه ندهیم آب فاضلاب شهری وارد چاه‌ها شود. مدیریت شهری اگر بتواند همین اقدام را به‌طور جدی پیگیری کند شاید بتوانیم بحران آب را کمی به کنترل در بیاوریم هم‌اکنون با پدیده افزایش برداشت سالانه از آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم، مخصوصا در زمانی که مصرف آب بالا می‌رود. همین امسال مجوز برداشت از 70چاه را دادیم چراکه آب‌های سطحی ما پاسخگوی نیاز سال آبی ما نیست درحالی که استفاده بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی این منابع را با آسیب جدی مواجه خواهد کرد. او درباره اقداماتی که شهرداری تهران برای حل بحران آب در تهران انجام داده است، می‌گوید: شهرداری تهران در بحث مجوزهایی که برای ساخت‌وساز می‌دهد، برنامه‌ریزی‌هایی که برای خروج آب‌ها به فاضلاب شهری انجام می‌شود کمک زیادی به شرکت آب و فاضلاب شهری انجام داده است. ما لوله‌کشی قمر بنی‌هاشم را در شهر تهران داریم که شهرداری در آزادسازی املاکی که در مسیر این سیستم قرار گرفته، نقش ویژه‌یی داشته است. اگر وظایف شهرداری در این حوزه ستادی نیست اما می‌تواند در ایجاد سرعت در روند تکمیل سیستم تفکیک آب خام و آب فاضلاب کمک کند.
