در حال حاضر حدود 300دشت در کل کشور از بین رفته است و تعداد دشت‌ها هر روز در حال کاهش یافتن است. مردم قصد دارند در راستای حفظ محیط‌زیست به‌دولت کمک کنند اما دولت می‌خواهد ضابطه بنویسد. حیات اقتصادی و زیستی متعلق به‌مردم است بنابراین برای حفظ آن باید از خود مردم کمک گرفت. در بخش‌های اقتصادی که اکنون همه دنبال عدد هستند تا منابع بیشتری بگیرند و از سوی دیگر اکنون شاهد ساختمان‌سازی و استفاده بیش از حد از ظرفیت‌های موجود هستیم که همین امر سبب از بین رفتن کره زمین شده است
ایران یکی از کشورهایی است که 85درصد آن خشک و فراخشک است، این در حالی است که طبق آمار استخراج شده جمعیت ایران در سال 2008 حدود 72میلیون نفر بوده که سرانه مصرف هر ایرانی از کره‌زمین 2.66درصد می شود درصورتی که ظرفیت زیستی ایران 0.84درصد است. یعنی مصرف ایران سه‌برابر ظرفیت موجود است در حالی که مصرف سرانه در کل دنیا 1.5برابر منابع زیستی است اما ایران سه‌برابر ظرفیت زیستی خود استفاده می‌کند. با ادامه چنین روندی بی‌شک ایران به بیابانی لم‌یزرع تبدیل خواهد شد. همچنین معصومه ابتکار رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز با بیان اینکه 3.5برابر بیش از ظرفیت زیست‌محیطی کشور منابع مصرف می‌شود، گفت: ظرفیت زیست محیطی از حالت شکنندگی گذر کرده و در موقعیت فروپاشی قرار گرفته است، بنابراین باید هرگونه فعالیت آمایشی تنها با درنظر گرفتن ظرفیت زیستی انجام شود.
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران درخصوص استفاده از ظرفیت‌های زیستی، گفت: طبق آمار استخراج شده در سال 1961 امریکای‌شمالی بیش از حد مجاز مصرف کرده است و اتحادیه اروپا در مرز خط مصرفی قرار دارد. آسیا فاصله زیادی از خط مرزی دارد و هنوز اقدامی انجام نداده است و ایران نیز در خط زرد و مرزی قرار دارد.
غفاری شیروان ادامه داد: از سال 1961 تا 2008 امریکای‌شمالی کماکان در وضعیت نامناسبی قرار دارد اما استفاده بی‌رویه از ظرفیت‌های زیستی را حفظ کرده و طی این مدت آسیا هم به خط مرزی نزدیک شده است.
وی با بیان این پرسش که چرا باید مراقب محیط‌زیست باشیم، اضافه کرد: این امر دلایل مختلفی دارد، زیرا دارایی، سلامتی و رفاه ما به خدمات زیستی اکوسیستم وابسته است و از سوی دیگر دارایی طبیعی چرخه زیستی اکوسیستم‌ها و خدمات زیستی باید حفظ و بازسازی شود.
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران گفت: در حال حاضر باید توجه ما معطوف به این باشد که چگونه مدیریت حکمرانی و شراکت در سرمایه طبیعی را در محدودیت‌های اکولوژیکی زمین سازماندهی کنیم.
شیروان درخصوص منابع مردم از اکوسیستم‌ها ازجمله غذا و انرژی زیستی اضافه کرد: خدمات، تنظیمی دارد که در طبیعت در خدمت انسان است مانند آب که به‌صورت طبیعی فیلتر می‌شود ولی انسان‌ها به حدی آلودگی ایجاد می‌کنند که این امر ازبین می‌رود. از سوی دیگر گرده‌افشانی‌ها در چرخه زیستی خیلی به ما کمک می‌کنند و نباید نادیده گرفته شوند. چنین مواردی بسیار زیاد هستند اما باید به آنها توجه داشته باشیم.
استفاده بیش از حد از آب و خاک
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران درخصوص خدمات پشتیبانی به بحث خاک اشاره کرد و افزود: حفظ مغذی بودن خاک باید مورد توجه قرار گیرد که اکنون این چرخه را برهم زده‌ایم، خاک، پشتیبانی برای کشاورزی است و به ما خدمت می‌دهد؛ ضمن اینکه از آب‌های زیرزمینی و اقیانوس‌ها در حال بهره‌برداری بیش از حد هستیم.
وی بااشاره به افزایش آلودگی هوا و کره‌زمین به‌واسطه مصرف سوخت‌های فسیلی، اضافه کرد: به‌دنبال این امر شاهد تغییرات اقلیمی و گرم‌تر شدن کره‌زمین هستیم.
باید راندمان و تکنولوژی ارتقا یابد
شیروان درمورد جلوگیری از افزایش تغییرات اقلیمی و گرم شدن کره‌زمین، گفت: راندمان باید از نظر زیستی بالا رود و به‌دنبال آن تکنولوژی را به خدمت گرفته و در کنار آن مدیریت جدی و قوی به کار گرفته شود و مدیریت کلان، سیاستگذاری و اجرا باید به بالا رفتن راندمان منجر شود. عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با تاکید بر اینکه باید به مدیریت منابع توجه داشته باشیم، اضافه کرد: باید مصرف را پایین بیاوریم و اضافه برداشت‌ها را کم کنیم تا پایداری نسبی در طبیعت رخ دهد.
در مصرف انرژی دقت داشته باشیم
وی تصریح کرد: اگر ایران خواهان مصرف منطقی و صحیح انرژی است باید سازمان‌ها و شهروندان در مصرف‌شان مدیریت و دقت جدی‌تری داشته باشند.
شیروان درخصوص افزایش جمعیت نیز گفت: منابع زیستی برای حد معینی از جمعیت مطرح است و اگر جمعیت از یک حدی بیشتر شود مدیریت امکان‌پذیر نخواهد بود.
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با بیان اینکه آیا در کشور ما در شرایط پایداری زندگی می‌کنیم، اضافه کرد: سازمان اداری کشور که در سه حوزه اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی در زمینه تصمیم‌سازی‌هایی که منجر به برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار می‌شود، با هم همگام نیستند و به‌دنبال آن در به هم پیوستگی تصمیم‌سازی حوزه‌های یاد شده و برای ایجاد تفکر برنامه‌ریزی بین‌بخشی، نهادهای غیردولتی موثر دخالت داده نمی‌شود.
وی بااشاره به اینکه بروکراسی و سازمان‌های موجود قادر به ارایه راهکار مناسبی برای عملیاتی کردن توسعه پایدار نیستند، افزود: مسیر صحیح، توجه به مشارکت نهادهای غیردولتی زیست‌محیطی در افزایش آگاهی‌های عمومی و اجماع عملیاتی جامعه است که موجب برنامه‌ریزی آمایشی پایدار می‌شود.
بروکراسی برای کشور و مردم هزینه دارد
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران افزود: بروکراسی برای کشور و مردم هزینه دارد و در جهت توسعه پایدار نیست و اگر بخواهیم از توسعه پایدار جلوگیری کنیم با دولت بزرگ‌تر، فقط موانع در کارها ایجاد می‌کنیم که همین امر هم اتفاق افتاده است.
شیروان تاکید کرد: برنامه‌ریزی ما باید نیازهای اقتصادی و اجتماعی حال و آینده را با مراقبت از منابع طبیعی و حفظ آنها برای آیندگان برآورده کند و در فرآیند برنامه‌ریزی باید عموم مردم از جنبه تامین منافع اجتماعی مشارکت داده شوند که اصلا مشارکت داده نمی‌شود.
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با تاکید بر اینکه باید تفکر اکولوژیکی در برنامه‌ریزی آمایشی توسعه یابد، اضافه کرد: اگر ظرفیت‌های اکولوژیکی به‌خوبی شناسایی نشود، نمی‌توانیم تصمیم‌گیری صحیحی انجام دهیم که در زاینده‌رود و ارومیه همین اتفاق رخ داده و نتیجه آن خشک شدن آنها بوده است.
وی تصریح کرد: آبی که در زاینده‌رود است به‌طور طبیعی باید تالاب گاوخونی را زنده نگه دارد درصورتی که مسوولان فکر می‌کنند، می‌توانند از آب زاینده‌رود استفاده کنند، در سال 75 گفتم و بارها تاکید کردم که هنر ما این است که تالاب را زنده نگه داریم اما با استقرار صنایع سنگین بسیاری در اطراف آن زمینه‌ساز از بین رفتن تالاب و زاینده‌رود شدند.
300دشت در کل کشور از بین رفته است
شیروان با اشاره به اینکه مردم در بهره‌وری سهیم هستند و عدم دخالت مردم در مشارکت‌ها نشان‌دهنده نگاه از بالا است، افزود: در حال حاضر حدود 300دشت در کل کشور از بین رفته است و تعداد دشت‌ها هر روز در حال کاهش یافتن است.
وی با اشاره به اینکه مردم قصد دارند در راستای حفظ محیط‌زیست به‌دولت کمک کنند اما دولت می‌خواهد ضابطه بنویسد، افزود: حیات اقتصادی و زیستی متعلق به‌مردم است بنابراین برای حفظ آن باید از خود مردم کمک گرفت. عضو جامعه مهندسان مشاور ایران گفت: در بخش‌های اقتصادی که اکنون همه دنبال عدد هستند تا منابع بیشتری بگیرند و از سوی دیگر اکنون شاهد ساختمان‌سازی و استفاده بیش از حد از ظرفیت‌های موجود هستیم که همین امر سبب از بین رفتن کره زمین شده است. وی با بیان این پرسش که کاوش ردپای اکولوژیکی در کدام مکان‌ها است، اضافه کرد: می‌توان در مراتع، اقیانوس، دریاها و زیربناها آن را یافت، تاکنون در فکر ساخت و ساز، سوداگری و سود بیشتر بوده‌ایم و اکنون نیز هر اقدامی کنیم باعث می‌شود که از منابع طبیعی استفاده کنیم، جنگل‌ها، اراضی کشاورزی و منابع خاک را از بین می‌بریم که به‌نوعی رد پای اکولوژیکی است. شیروان افزود: مصرف سرانه هر شخص در کره زمین به‌طور متوسط 2.7هکتار است اما ظرفیت زیستی 1.87هکتار است، یعنی یک و نیم برابر ظرفیت مصرف می‌کنیم.
ایران مسرف‌ترین کشور جهان است
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با بیان اینکه ایران مسرف‌ترین کشور جهان است، افزود: اگر نفت تمام شود یا نتوانیم نفت صادر یا وارد کنیم، چه وضعیتی در انتظار ایران خواهد بود لذا باید به فکر باشیم و راندمان، بحث‌های مدیریتی، جمعیت و منابع زیستی را هدف قرار دهیم. وی تصریح کرد: از الان باید برنامه‌ریزی‌ها به‌سمت برنامه‌های زیستی سوق پیدا کند در صورتی که اکنون از منابعی استفاده می‌کنیم که جایگزین هم نمی‌شوند و تجدیدپذیر نیستند.
شیروان گفت: ظرفیت زیستی ایران 0.84درصد است بنابراین باید به‌فکر باشیم و از استفاده سه برابری بیش از حد مجاز جلوگیری کنیم، ضمن اینکه تاکنون نتوانسته‌ایم با چنین وضعیتی بین عرضه و تقاضا تعادل ایجاد کنیم و هر چقدر سد و کارهای ساخت‌وساز انجام داده‌ایم نتوانسته‌ایم نیازها را برآورده کنیم و در مجلس نیز به‌دنبال ردیف بودجه برای سدسازی و کارهای عمرانی بودیم بنابراین باید مدیریت جدی داشته باشیم.
8 اقدامی که باید انجام داد
وی با بیان اینکه برای مدیریت وضعیت موجود باید هشت اقدام مهم را انجام داد، افزود: انتخاب بهترین راهکار، حفاظت دارایی طبیعی، تصحیح مسیر جریان سرمایه‌گذاری، حکمروایی برابر منابع، تولید بهتر، مصرف عاقلانه، یکپارچگی اکوسیستم و امنیت غذایی آب و انرژی از جمله مواردی است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با تاکید بر اینکه دارایی‌های طبیعی که همین منابع زیستی است باید حفاظت شود و دامنه تخریب نیز در نظر گرفته شود، اضافه کرد: حفاظت از دارایی طبیعی باید از دو مسیر تصحیح مسیر جریان سرمایه‌گذاری و حکمروایی برابر منابع را دنبال کنیم. وی گفت: مردم باید در حکمروایی شرکت کنند و در سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، اجرا، تولید و بازار نقش داشته باشند. اگر موارد ذکر شده رعایت شود و مردم و دولت در کنار هم باشند شاهد تولید بهتر و بیشتر با راندمان بالاتر و مصرف منابع زیستی کمتر خواهیم بود. شیروان در رابطه با موارد مراقبت در ایران، افزود: غذا، انرژی و آب چالش‌های مهمی هستند، در حال حاضر شاهد تغییرات اقلیمی شدیدی در ایران هستیم و از سوی دیگر کشور ما 85درصد خشک و فرا خشک است بنابراین به‌موضوع باید نگاه جدی‌تری داشته باشیم.
رقابت در تخریب طبیعت
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با بیان اینکه اکنون شاهد رقابت در تخریب طبیعت هستیم، ادامه داد: در حال حاضر معلوم نیست تقسیمات و مرزبندی سیاسی و اداری کشور بر چه اساسی صورت گرفته است، در صورتی که طبیعت می‌گوید باید با طبیعت هماهنگ بود اما بی‌توجهی به این امر سبب شده تا بیشتر ذخایر را مصرف کنیم و رقابت در تخریب رخ دهد. وی گفت: با توجه به اینکه 85درصد ایران خشک و فرا خشک است در حوضه آبریز باید پایش داشته باشیم که مهم‌ترین آن آب است و از سوی دیگر به‌تقسیمات کشوری توجه داشته باشیم، نمی‌گویم 6 استان داشته باشیم اما باید با محیط هماهنگ باشیم.
آب‌های زیرزمینی شرق کشور رو به اتمام است
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با اشاره به اینکه آب‌های زیرزمینی در مناطق شرقی کشور رو به اتمام است، اضافه کرد: دوباره تاکید می‌کنم که باید راندمان را بالا ببریم و مدیریت آب داشته باشیم و این‌گونه از آب‌های زیرزمینی استفاده نکنیم.
ایران در بحرانی‌ترین نقطه زمین قرار گرفته است
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با بیان اینکه ایران در کره زمین در بحرانی‌ترین منطقه قرار گرفته است، اضافه کرد: اما ایران در بین دیگر کشورها از جمله عربستان در بهترین نقطه قرار دارد.
وی با اشاره به‌حوضه‌های آبریز گسترده خلیج فارس و عمان، گفت: جمعیت حاشیه خلیج فارس در هر کیلومتر مربع 41 نفر است و سرانه آب آن نیز 4هزار متر مکعب است و زمانی که به سمت چابهار می‌رویم منابع آب شیرین مناسبی ندارد.
شیروان با بیان اینکه قره قوم به معنای شن سیاه، بیابانی است در آسیای میانه و یکی از بزرگ‌ترین کویرهای شنی جهان که حدود ۷۰درصد از مساحت کشور ترکمنستان را پوشانده است، افزود: در حال حاضر 500متر مکعب سرانه آب قره قوم سمت مشهد است و مشهد در حوزه قره قوم است بنابراین با این سرانه آب جمعیت بسیار زیادی در مشهد قرار گرفته است و این موضوع از هر نظر پرمخاطره و چالش‌آفرین است. عضو جامعه مهندسان مشاور ایران در مورد رفع مشکل کم‌آبی کشور گفت: آب از تاجیکستان نمی‌توان وارد کرد اما به‌صورت برنامه‌ریزی شده و مجازی این امر امکان پذیر است. قصد بنده از گفتن مشکلات، بیان واقعیت‌ها برای تصمیم‌گیری صحیح است. وی ادامه داد: در حال حاضر بیشتر منابع آب در حال استفاده است و از سوی دیگر آب و خاک برای زیستن و تولید نداریم.
جمعیت ایران 98 میلیون نفر خواهد شد
وی دررابطه با نتایج مطالعه بانک جهانی درکشور ایران اضافه کرد: تا سال 2050 با این روند، جمعیت ایران 98میلیون نفر خواهد شد و با وجود اینکه نرخ رشد جمعیت جهان 1.3درصد است، نرخ رشد جمعیت ایران به نیم می‌رسد.
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران ادامه داد: بنابراین با رشد جمعیت شکافی از نظر منابع آب و جمعیت ایجاد خواهد شد بنابراین تا سال 2050 از نظر منابع آب با 50 میلیارد مترمکعب کمبود آب مواجه خواهیم شد. شیروان با بیان اینکه بحران آب و کاهش شدید ذخایر زیستی پیش روست، افزود: آیا کشور و نظام توانایی تحمل عوارض و آثار مخرب آن را خواهد داشت و آیا توقف روند موجود در بهره‌برداری از منابع آب و مناطق سرزمین امکان‌پذیر است، این پرسش‌هاست که جوابی نیازمند مطالعه و تحقیق را می‌طلبد.
وی با اشاره به اینکه آب درعین حال که کالایی اقتصادی است کالایی اجتماعی نیز هست، اضافه کرد: اما قبل از آنکه به آب به عنوان کالای اقتصادی و اجتماعی نگاه شود باید سهم محیط‌زیست کنار گذاشته شود بنابراین درکنار بحث‌های اقتصادی و اجتماعی و تعیین ارزش اقتصادی آب باید حتما ارزش زیستی آن نیز لحاظ شود. وی با بیان این پرسش که آیا نیاز به تغییر نگرش و رویکرد درحوزه تصمیم‌گیری، تصمیم‌سازی و حوزه تفکر و اندیشه برای ساماندهی سیاست‌ها و قوانین و مقررات و نظام نهادی فراگیر و مشارکت‌جو وجود دارد؟ یا به توسعه پایدار می‌توان دست یافت، گفت: درحال حاضر فاصله بسیار زیادی تا دست یافتن به توسعه پایدار وجود دارد.
باید تقاضاها را مدیریت کرد
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران با تاکید بر اینکه باید توازن و تقاضاها را مدیریت کرد،گفت: برنامه سازگاری با شرایط طبیعی و اقلیم با آمایش سرزمین، الزامات برپایی برنامه سازگاری با شرایط طبیعی و مدیریت بحران آب و مهار شدت آثار و ابعاد آن، جلوگیری از تخریب کیفیت منابع آب و خاک جنگل‌ها و پوشش گیاهی فرسایش شدید منابع خاک کشور، افزایش راندمان استفاده از منابع آب و خاک و منابع طبیعی دربخش کشاورزی، ایجاد و گسترش ظرفیت‌های نهادی و تقویت ساختارهای قانونی و اداری ازجمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه داد: مدیریت یکپارچه منابع آب و خاک با تقسیم کار پیش برنده و هماهنگ میان وظایف آب و خاک و آبخیزداری و منابع طبیعی، ارزش‌گذاری منابع زیستی متناسب با وضعیت کمیابی و محدودیت و متناسب با ارزش افزوده آن در مصارف مختلف، اصلاح باورها و بینش‌ها از توجه صرف به اقدامات ساختمانی و مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا سازگاری با شرایط طبیعی و اقلیمی، مدیریت پیش برنده مبتنی بر توازن بین عرضه و تقاضای منابع زیستی به ویژه درحوزه‌های دارای تقاضای بالا و توازن میان مصارف مختلف از دیگر مواردی است که درمدیریت باید به آن توجه داشت.
شیروان گفت: به عنوان مثال درحال حاضر از رودخانه کن یا رودخانه سولقان مصالح برداشت و استحصال می‌کنند که به نوعی در این کار رقابتی ایجاد شده است و نباید تعادل و توازن محیط زیست را برهم بزنیم با چنین روندی به سمت از دست دادن منابع پیش می‌رویم. عضو جامعه مهندسان مشاور ایران افزود: درحال حاضر 609 دشت درکل کشور وجود دارد که 300 دشت در وضعیت بحرانی قرار دارد و بقیه دشت‌ها نیز در بحران خاموش به سر می‌برند.
وی تصریح کرد: ارایه تصویری برای روشن شدن وضعیت و شرایط طبیعی و اقلیمی از حوضه‌های آبریز کشور با تاکید بر چگونگی و روند تناوب وقوع دوره‌های خشک لازم و ضروری است.
شیروان ادامه داد: به دنبال این امر پیش‌بینی آن با بالاترین ضریب اطمینان دریک دوره بلندمدت و برآورد ذخیره‌های زیستی و منابع آب تجدیدپذیر سالانه در محدوده حوضه آبریز و مدیریت کارآمد عرضه و تقاضای آب و ذخیره‌های زیستی با تاکید بر ایجاد تعادل و بهره‌برداری با بالاترین کارایی ممکن برای جلوگیری و کاهش تنش‌ها و خسارات در سطح ملی و منطقه‌یی امکان‌پذیر خواهد بود.
عضو جامعه مهندسان مشاور ایران بیان کرد: سازگاری و انطباق اهداف و محتوای برنامه‌های بخش‌های اقتصادی و اجتماعی منطبق بر شرایطی طبیعی و ویژگی‌های اقلیمی و خشک و نیمه خشک مناطق مختلف کشور و حصول به تعادل میان منابع و مصارف ذخیره‌های زیستی درهر یک از حوضه‌های آبریز با رعایت حقوق تمام ذی‌نفعان نیز باید مورد توجه قرارگیرد. وی گفت: انتظار می‌رود، این برنامه بتواند ضمن ترسیم چالش‌های ناشی از عدم تعادل بین منابع و مصارف ذخیره‌های زیستی و آب درداخل هر حوضه آبریز برای موارد کلیدی عمل مناسب ارایه دهد.
شیروان ادامه داد: مدیریت تقاضا، سیاست‌ها، قوانین، منابع مالی، نهادها و ابزار مدیریت، مدیریت عرضه، مواد قانونی مرتبط با مدیریت منابع آب و سیاست‌های کلی نظام ازجمله موارد کلیدی است.
عضو جامعه مهندسین مشاور ایران با بیان اینکه در درازمدت می‌توان بین عرضه و تقاضا یک توازن ایجاد کرد، افزود: ایجاد نظام جامع مدیریت درکل چرخه آب براساس اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمین در حوضه‌های آبریز کشور از سال 79 تاکنون ازجمله مواردی است که به عنوان بندی برای حفظ منابع تدوین شده که اگر تاکنون نتوانسته‌ایم اقدامی در این جهت انجام دهیم به دلیل بی‌توجهی به این بند بوده است. وی تصریح کرد: درسال 82 حدود 18بند تصویب شد که اگر اجرایی می‌شد اکنون وضعیت مناسب‌تری داشتیم. این بندها در ماده 140 قانون برنامه پنجم توسعه، ماده 141 و ماده 191 قانون برنامه پنجم اشاره شده است. شیروان گفت: در آستانه تدوین برنامه ششم توسعه و ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، لازم است قوانین دایمی و برنامه پنجم توسعه درحوزه آب مورد بررسی و تنقیح قرارگرفته و احکام متناسب با هدف توسعه کشور درحوزه آب تدوین و درلایحه دولت مورد توجه قرارگیرد. عضو جامعه مهندسان مشاور ایران افزود: امیدواریم در برنامه ششم نگاه‌ها به هم پیوسته و منابع طبیعی و زیستی مورد توجه قرارگیرد، البته باید نقش نهادهای مردمی را در برنامه‌ریزی‌ها در نظر گرفت که چنین اقدامی سخت
است اما در جهان، انجام شده و خروجی خوبی نیز حاصل شده است. وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود افزود: امکان تولید آب وجود ندارد زیرا ابری از روی استان‌ها عبور نمی‌کند که بخواهیم آن را بارور کنیم مگر اینکه از اقیانوس‌ها آب منتقل کنیم.
شیروان ادامه داد: بهره‌برداری و حفاظت با نقش مردم اهمیت پیدا می‌کند اما چون حوصله و وقتی برای این‌کار نداریم، ارتباطات خوبی برقرار نشده است لذا با چنین وضعیتی بر نقش مردم زیاد نمی‌توان حساب کرد. ناگفته نماند نقش مردم با سازماندهی اتفاق می‌افتد نه اینکه سازمانی تشکیل دهیم.
