گروه بورس|علی رمضانیان|
بورس تهران در شهریورماه سال جاری، مجددا فروش اوراق اختیار فروش تبعی سهام را در دستور کار خود قرار داده و فروش اوراق شرکتهای مخابرات و ارتباطات سیار ایران را با اعلام حمایت از سرمایهگذاران و فراهم شدن راهکاری درجهت پوشش ریسک آغاز کرد. این مرحله از واگذاری درحالی صورت میگیرد که در گذشته معاملات اوراق تبعی مورد اقبال سرمایهگذاران قرار نگرفته و موفق عمل نکرده و سرمایهگذاران خرد، صندوقها و سبدگردانها خرید قبال توجهی انجام ندادهاند. درحالی که با وجود پوشش ریسک، هیچ زیانی متوجه سهامداران نبوده و همانند سپردهگذاری در بانک حداقل ریسک را در بردارد اما با این حال در سه دوره عرضه اوراق تبعی، بورس تهران توفیقی در این عرضهها نداشت. کارشناسان مهمترین عامل عدم توفیق طرح را در عدم آگاهی فعالان بازار از نحوه و عملکرد این اوراق میدانند.
در واقع مفهوم و کارکرد طرح بیمه سهام یا «اوراق اختیار فروش تبعی» در ایران این است که سهامدار عمده یا همان ناشر اوراق مزبور تضمین میکند که سهم N تومانی شرکت را در سررسیدی مشخصN تومان به علاوه 20درصد از سهامدار جزو خریداری کند. در واقع در این طرح سهام براساس نرخ بازده بدون ریسک 20درصدی با کف قیمتی تعیین شده توسط سهامدار عمده مواجه میشود، حال آنکه سقف قیمت آن محدودیتی ندارد. برهمین مبنا ناشر اوراق اختیار فروش تبعی که سهامدار عمده است، بازده مثبت 20درصدی در سررسید مشخص برای سهامداران حقیقی و جز را تضمین میکنند. به زبانی ساده و در یک جمله میتوان گفت که اوراق اختیار فروش تبعی سهام، آپشنی است که پشتوانه آن خود سهم است و ریسک خریداری سهام را بر مبنای اوراق فاقد ریسک تضمین میکند. این اوراق، معاملات ثانویه نداشته و خریداران حق فروش مجدد این اوراق را ندارند و خریدار نمیتواند بیش از تعداد سهام پایهیی که دراختیار دارد و همچنین بیش از سقف مجاز خرید هر کد معاملاتی، اوراق تبعی را خریداری کند، لذا تعداد اوراق اختیار فروش تبعی معتبر در پایان هر روز معاملاتی حداکثر میتواند معادل دارایی سهامدار در سهم پایه و با رعایت
سقف خرید مجاز در اطلاعیه باشد. همچنین درصورتی که تعداد اوراق اختیار فروش تبعی خریداری شده توسط سهامدار از تعداد سهم پایه تحت مالکیت وی در پایان هر روز و سقف خرید هر کد معاملاتی بیشتر شود، در این صورت بهطور سیستمی تعداد اوراق تبعی متناسب با تعداد سهام تحت مالکیت و سقف خرید هر کد معاملاتی تعدیل شده، اوراق مازاد فاقد ارزش است و هیچگونه وجهی از این بابت به خریدار مسترد نمیشود و عرضهکننده تعهدی در قبال آن نخواهد داشت.
یادآوری میشود مکانیسم اوراق فروش تبعی سهام بدین شکل خواهد بود که سهامداران عمده شرکتهای بورسی در راستای حمایت از قیمت سهام خود در آینده، اقدام به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی میکند که براساس آن، اختیار فروش تعداد مشخصی از سهم پایه به قیمت اعمالِ تعیین شده در اطلاعیه عرضه درتاریخ اعمال به خریدار واگذار میشود. بدین ترتیب درصورتی که قیمت سهم شرکت بورسی (سهم پایه) در تاریخ مورد توافق (تاریخ اعمال مندرج در اطلاعیه) کمتر از قیمت مورد توافق (قیمت اعمال) باش، دارنده اوراق اختیار فروش میتواند از طریق دریافت مابهالتفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی سهم در بازار منتفع شود. لازم به ذکر است حق عرضه این اوراق تنها با اشخاصی خواهد بود که مجوز لازم را از بورس دریافت کند.
اوراق تبعی مورد معامله
شرکتهایی که از سال91 تاکنون سه دوره در سیستم اوراق تبعی مورد معامله قرار گرفت، عبارتنداز: اختیار تبعی ذوبآهن اصفهان، اختیار فروش تبعی پتروشیمی اراک، اختیار فروش تبعی بانک ملت، اختیار ف.تبعی بانکپارسیان، اختیار ف.تبعی بانک پاسارگاد، اختیار ف.تبعی پتروشیمی پردیس، اختیار ف.تبعی نفت وگاز پارسیان، اختیار ف.تبعی س. دارویی تامین، اختیار ف.تبعی پتروشیمی تامین، اختیار ف.تبعی بانک تجارت، اختیار ف.تبعی توسعه ملی، اختیار فروش تبعی ایرانخودرو، اختیار فروش تبعی سایپا، اختیار تبعی س.ساختمان ایران، اختیار فروش تبعی فولاد اصفهان، اختیار ف.تبعی صنعتیچادرملو، اختیار ف.تبعی پتروشیمی کرمانشاه، اختیار ف.تبعی پتروشیمی کرمانشاه، اختیار ف.تبعی گروه صنعتی پاکشو، اختیار ف.تبعی صنعتی گلگهر، اختیار فروش ف.تبعی مپنا، اختیار ف.تبعی سرمایهگذاری مسکن.
محدودیتهای واگذاری
با وجود مناسب بودن طرح برای سهامداران خرد این طرح مورد استقبال آنها قرار نگرفته است و با وجود اجرای سه دوره این طرح، همچنان این نگرانی وجود دارد که طرح توفیقی نداشته باشد. معاون عملیات شرکت کارگزاری فارابی درخصوص طرح اوراق تبعی به «تعادل» گفت: اوراق تبعی یکی از ابزارهایی است که سیاستگذاران بازار سرمایه برای تضمین سود خریداران و از بین بردن زیان آنها طراحی کردند و معمولا 20 تا 22درصد آن را برای یکساله تضمین میکنند. محمد اردستانی فراهانی، با اشاره به عدم اقبال سرمایهگذاران خرد و عمده گفت: یکی از ایرادات وارده به این طرح این است که تعداد مورد معامله زیاد نیست مثلا در سهمهایی که گرانتر بوده و قیمت بالاتری داشته باشند، تعداد عرضهها هم کمتر خواهد بود و تعداد سهام واگذارشده کمتر خواهد بود. به عنوان مثال درهمین عرضه اخیر، همراه که گرانتر بود، 25هزار سهم و در گذشته سهمی که ارزانتر بود تا 300هزار سهم هم قابل معامله بود. بنابراین کارگزارانها و صندوقها علاقهیی برای ورود به این بازار نداشتند در واقع کل معاملات این روش را میتوانستید با 300میلیون تومان معامله کند و برای یک صندوق یا سرمایهگذاری مبلغ
دندانگیری نبود تا آنها وارد این معاملات شوند. حتی کسانی که معاملات خرد هم انجام میدهند نیز رغبتی به این بازار نداشتند. این کارشناس بازار سرمایه افزود: یکی دیگر از مشکلات این نوع معاملات این بود که تعهدکننده ممکن بود که در زمان اجرای تعهد روز اعمال، سهامدار عمده با بازیگردانی، میزان حاشیه سود را تغییر دهد و با عرضه و تقاضا قیمت سهم را طوری تغییر دهد که برای سهامدار تفاوتی نداشته باشد که اوراق تبعی را داشته یا نداشته باشد، بنابراین انگیزه ورود سرمایهگذاران را در دوره بعدی از بین میبرد زیرا سهامداران با این تجربیات برای آینده قضاوت خواهند کرد. درحالی که این طرح برای حمایت از سرمایهگذاران خرد طراحی شده بود ولی آنها نیز استقبالی نکردند زیرا در زمان معامله اوراق تبعی بازار نوسان زیادی ندارد و معمولا بازار کنترل میشود. فراهانی با توجه به جذاب بودن طرح و غیرقابل تحلیل بودن بازار برای سهامداران غیرحرفهیی اظهار کرد: به سهامداران خرد توصیه میشود که این سهام را خریداری کنند و حاشیه سود خود را تضمین کنند زیرا با این روش ریسک سهم تقریبا به صفر رسیده و خریدار میتواند همانند سپردهگذاری در بانک با سهام خود برخورد
کند و حاشیه سود 22درصدی بدون کاهش ریسک دریافت کند کمااینکه برخی مواقع اگر قیمت سهم کاهش زیادی داشته باشد، میتواند حاشیه سود سهامدار خرد را افزایش دهد.
دست یاری به سوی کارگزاریها
درهمین رابطه، رییس عملیات بازار شرکت بورس تهران در گفتوگو با «تعادل»، اظهار کرد: در واقع اوراق اختیار معامله فروش یا همان protect put option است در دنیا مرسوم هستند که با هدف حمایت از سرمایهگذاری و پوشش ریسک بازارهای بورسی راهاندازی میشوند. طوبی دهقانی، درخصوص نحوه عملکرد اوراق تبعی گفت: نحوه واگذاری اوراق تبعی بدین گونه است که مثلا برای سهم همراه یک نماد جدید به نام 501 طراحی شده است و قیمت روز معامله که مرسوم به قیمت پایانی است را برای معامله تعیین میکنند بعد در یک تاریخ خاص را به عنوان روز اعمال قیمت تعیین میکنند که روز 18/01/1394 برای نماد همراه 501 است که قیمت 33000ریال را تعیین کردند. در تاریخ اعمال سهم هر قیمتی داشته باشد برای آن تصمیم گرفته میشود اگر سهم زیرقیمت تعهدشده مثلا 33000ریال باشد، شرکت متعهدکننده باید خسارت ان را پوشش دهد و اگر قیمت بالاتر از 33000ریال باشد کسی که اوراق را خریده میتواند برود بازار سهم خودش را بفروشد و نیاز به تضمینکننده ندارد. هر برگه اوراق یک سهم است و هرکسی میتواند از یک واحد تا 30هزار برگه که حداکثر میزان است را خریداری کند.
رییس عملیات بازار شرکت بورس تهران، درخصوص پروسه آغاز واگذاری اوراق گفت: معمولا شرکتها و سهامداران عمده خودشان علاقه نشان میدهند مثلا برای سهام مخابرات و همراه شرکت مهر اقتصاد مبین که سهامدار عمده آنهاست، رغبت نشان داده و سهام خودش را به صورت تبعی واگذار کرد در واقعه ناشران و عرضهکنندهها باید درخواست بهند و سهم را تعهد کنند چون فقط سهامدار عمده شرکتها میتوانند این کار را بکنند و هرکسی نمیتواند در این زمینه فعالیت کند. وی درخصوص ایرادات وارده به محدودیتهای واگذاری گفت: اوراق تبعی توسط سهامدار عمده شرکت بورسی تعهد میشود و آن سهامدار عمده میگوید من تعداد محدودی از سهام شرکت را میتوانم تضمین کنم و توان آن را ندارم که کل مثلا چند صد میلیون سهم یک شرکت بورسی را تضمین کند، بنابراین سقف خرید دارد تا شرکتی که عرضهکننده سهم بتواند جبران خسارت در روز اعمال سهم را داشته باشد. دهقانی همچنین درخصوص علت عدم اقبال سهامداران خرد گفت: یکی از دلایل عدم اقبال مردم عدم آشنایی و همکاری کارگزاران است.
کارگزاران که باید این کار را انجام دهند به دنبال این نوع معامله نرفتهاند و به مشتریان منتقل نمیکنند که به دنبال این نوع معاملات بروند ازسوی دیگر درگذشته دو سری اوراق بدهی معامله شد و استقبال زیادی از آن نشد.