سازمان ملل متحد در برنامه ارزیابی جهانی آب، به «انقلاب خاموش» در وضعیت آب‌های زیرزمینی ایران اشاره کرده است. بر اساس ارزیابی‌های این سازمان ایران جزو کشورهایی است که بیشترین برداشت را از آب‌های زیرزمینی خود انجام می‌دهد؛ این اضافه برداشت به ویژه در مناطق ورامین و زرند در وضعیتی هشداردهنده صورت می‌گیرد. سازمان ملل در برنامه خود این وضعیت را انقلاب خاموش نامیده؛ فرآیندی که از قرن بیستم و همزمان با برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی صورت گرفته است.
آب‌های زیرزمینی بزرگ‌ترین ذخایر آب غیر منجمد زمین به شمار می‌روند و به همین خاطر جزو اصلی‌ترین ذخایر طبیعی زمین محسوب می‌شوند. اما اغلب مواقع آنچه عموم مردم و سیاست‌گذاران در مورد آب‌های زیرزمینی می‌دانند و می‌فهمند خیلی کم است. امروزه دانش افراد در مورد آب‌های زیرزمینی در سرتاسر دنیا و عملکرد و استفاده آن به سرعت رو به افزایش است و متقابلا نگاه‌ها در مورد شیوه‌یی که نظام آب‌های زیرزمینی به هم مرتبط می‌شوند نیز در حال تغییر است.
وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی در سرتاسر دنیا در حال گذار است؛ فرآیند برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی از قرن بیستم آغاز شده است که به آن «انقلاب خاموش» نیز می‌گویند. این امر باعث شده که وضعیت آب‌های زیرزمینی به سمتی پیش‌بینی ناپذیر برود. در سطوح جهانی آنچه در مورد پایداری منابع آب‌های زیرزمینی از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است نخست میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی (خالی شدن آنها) و دیگری نیز آلودگی آب‌های زیرزمینی است.
تغییرات آب و هوایی نیز روی آب‌های زیرزمینی تاثیرگذار است اما به دلیل ویژگی خاصی که آب‌های زیرزمینی دارند نسبت به آب‌های سطحی کمتر در معرض آسیب‌ها و تاثیرات تغییرات آب‌وهوایی قرار می‌گیرند. از اینجا می‌توان نتیجه گرفت که نقش آب‌های زیرزمینی در مناطقی که تغییرات آب‌وهوایی باعث از دست رفتن و تبخیر بیش از حد آب‌های سطحی می‌شود پررنگ‌تر است. در واقع می‌توان گفت یکی از اصلی‌ترین نقاط قوت آب‌های زیرزمینی این است که ظرفیت آن کمتر در معرض تغییرات آب‌وهوایی قرار می‌گیرد. به این ترتیب واضح است که مدیریت پایداری منابع آب‌های زیرزمینی هم برای جوامع و هم برای محیط‌زیست از اهمیت ویژه‌یی برخوردار باشد. البته مواردی نیز وجود دارد که نمی‌توان جلوی از دست رفتن این آب‌ها را گرفت؛ مثلا در مورد منابع آب‌های زیرزمینی غیر تجدیدپذیر بسته (محدود) و حتی منابع آب‌های زیرزمینی تجدیدپذیر در نواحی خشک و نیمه‌خشک زمین. این مناطق باید هر چه سریع‌تر شناسایی شوند و مردم ساکن این مناطق نیز باید هر چه سریع‌تر راهکاری برای آینده خود پیدا کنند.
حفاظت از منابع آب‌های زیرزمینی امری بسیار پیچیده است و به مراقبت‌های محلی و منطقه‌یی نیاز دارد. البته نظام‌های آبخوان‌داری فرامرزی ابعاد پیچیده‌یی در سطح بین‌المللی به این ماجرا اضافه می‌کنند. همکاری‌ها و ابتکارات بین‌المللی می‌تواند ارزش افزوده چشمگیری در این باره به همراه داشته باشد. این همکاری‌ها و مشارکت‌های بین‌المللی به ارتقای آگاهی عمومی کمک بسیاری می‌کند و در نتیجه به ابزاری برای مدیریت بهتر تبدیل می‌شود. این مساله جزو اهداف توسعه هزاره است و باید در اولویت انسان‌ها قرار گیرد.
کاهش سطح ذخایر آب‌های زیرزمینی
انقلاب خاموش منجر به افزایش نامنتظره برداشت از آب‌های زیرزمینی در سرتاسر جهان شده است. این امر از یک‌سو منافع و مزیت‌های اجتماعی-اقتصادی بسیاری با خود به همراه داشته است اما از سوی دیگر به شکلی نامتعادل نظام هیدرولوژیکی را در بسیاری از آبخوان‌ها به هم زده است به ویژه در آبخوان‌هایی که با سرعتی پایین تجدید می‌شوند یا هرگز تجدید نمی‌شوند. بیشترین فشار بر مناطق خشک زمین وارد می‌شود. در بسیاری از مناطق به نظر می‌رسد فقدان کنترل صحیح باعث از دست رفتن منابع آب‌های زیرزمینی شود و در نتیجه در درازمدت عرضه آب برای مصارف آبیاری و مصارف شرب با مشکل مواجه شود. در برخی از مناطق، کاهش سطح آب در محدوده یک تا چندین متر در سال است. این موارد بیشتر شامل مناطق خشک و نیمه خشک کره زمین می‌شوند؛ در امریکای شمالی می‌توان به دره‌های مرکزی کالیفرنیا و آبخوان دشت‌های وسیع و همچنین برخی آبخوان‌ها در مکزیک نظیر آبخوان خلیج مکزیک اشاره کرد.
در اروپا نیز می‌توان باید به این آبخوان‌ها اشاره کرد: آبخوان خلیج گوادیانا، آبخوان خلیج سگورا و صخره‌های آتش‌فشانی گران کاناریا. اما آنچه برای ما اهمیت دارد، وضعیت ایران است؛ نکته حائز اهمیت این است بخش شرقی ایران یعنی ورامین، زرند و مناطق کوهپایه‌یی از کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی رنج می‌برد. 2گزینه اصلی که برای کنترل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی وجود دارد، نخست افزایش منابع آب‌های زیرزمینی و دوم محدود کردن برداشت از آنهاست. اقدامات افزایش منابع آب‌های زیرزمینی جزو اقدامات فنی و تکنولوژیکی به شمار می‌روند و نیازمند تکنیک‌های MAR هستند که نوعی تکنیک افزایش مصنوعی سطح آب‌های زیرزمینی محسوب می‌شوند و نیازمند مدیریت استفاده از زمین هستند. اما وقتی در مورد این دسته از اقدامات تصمیم‌گیری صورت گرفت، اجرایی کردن آنها مسیر مستقیم و مشخصی دارد. اما برای محدود کردن برداشت از آب‌های زیرزمینی راهکارهای بسیاری وجود دارد که بسیار آسان‌تر از افزایش مصنوعی منابع آب‌های زیرزمینی است. در واقع این اقدامات در دسته «مدیریت تقاضا» قرار می‌گیرند. نخستین دسته از این اقدامات، وضع قوانین و مقررات و صدور مجوز برای حفر چاه آب و برداشت آب‌های زیرزمینی است. دومین اقداماتی که در این دسته می‌گنجند نیز از طریق محدود کردن عرضه انرژی یا ارتقای آگاهی مردمی نسبت به مشکلات عدم پایداری منابع آب‌های زیرزمینی صورت می‌گیرد. سومین دسته نیز اقداماتی هستند که از هدررفت منابع آب‌های زیرزمینی جلوگیری می‌کنند؛ در این مورد می‌توان به بهبود وضعیت آبیاری زمین‌های کشاورزی اشاره کرد.
هر چند افزایش منابع آب‌های زیرزمینی بحث مرتبط و جذابی است اما آنچه اغلب مهم و ضروری به شمار می‌آید، جلوگیری از کاهش سطح مطلوب آب‌های زیرزمینی است. اما در بسیاری از مناطق برداشت از آب‌های زیرزمینی به میزان بالایی صورت گرفته و کاهش این اضافه برداشت کار ساده‌یی نیست. نکته جالب توجه این است که با وجود افزایش آگاهی‌های عموم باز هم اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی تا آنجا صورت می‌گیرد که آن منبع به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نباشد یا به لحاظ فیزیکی دیگر پاسخگو نباشد.
کیفیت و آلودگی آب‌های زیرزمینی
حفظ و نگهداری آب‌های زیرزمینی از تنزل کیفیت و عدم ورود آب‌های زیرزمینی آلوده و بی‌کیفیت به چرخه آب‌های سالم همیشه جزو دغدغه‌های اصلی افراد حرفه‌یی در این حوزه بوده است. فعالیت‌ها و دخالت‌های بشری همواره باعث شوری بیش از اندازه آب‌ها شده است. آب‌ها در اعماق خیلی زیاد اغلب شور هستند اما در نواحی نزدیک به سطح نیز ممکن است آب، شور باشد.
هر جا که آب به ساحل نزدیک‌تر باشد یا در مناطقی که آب برای زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود، خطر شور شدن غیرطبیعی آب وجود دارد. در نتیجه باید اقداماتی صورت گیرد تا جلوی شور شدن آب‌ها را بگیرد یا آن را به حداقل برساند. آب‌های زیرزمینی شور اغلب در وضعیت راکد و ثابت قرار دارند و بهتر است که آنها را در همان وضعیت حفظ کنیم. از آنجا که آب‌های زیرزمینی اغلب ثابت هستند و به آرامی حرکت می‌کنند، آلودگی آنها نیز پایدار است. در هر صورت، کنترل و نگهداری منابع آبی از آلودگی همیشه بحث مهم و دشواری بوده چرا که راه‌های آلودگی متعدد و متنوع هستند.
تغییرات آب‌وهوایی و افزایش سطح دریاها
تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند روی وضعیت آب‌های زیرزمینی تاثیر بگذارد. به‌طور نمونه تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند روی تقاضا و مصرف آب تاثیر بگذارد. افزایش سطح دریاها نیز از جمله مواردی است که به دلیل تغییرات آب‌وهوایی ایجاد شده است. البته لازم به ذکر است که برخی دخالت‌های انسانی نظیر سدسازی نیز منجر به افزایش سطح آب دریاها شده است؛ به عبارت دیگر ذخیره آب تاثیر معکوس روی سطح آب دریاها می‌گذارد. علاوه بر آن نباید از نظر دور داشت که آب‌های دریایی جزو آب‌های شور به شمار می‌روند.
