گروه ایران محمدرضا ستاری
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در سومین دور از سلسله سفرهای منطقه‌یی خود به کشورهای تونس و الجزایر سفر کرد. پس از حصول توافق هسته‌یی میان ایران و 1+5 و گشایشی که در پی آن در مراودات دیپلماتیک میان ایران و جامعه بین‌الملل رقم خورد، انتخاب آفریقا به عنوان مقصد رییس دستگاه دیپلماسی کشور حاکی از توجه سیاست خارجی ایران پیرامون مناطق استراتژیک دنیاست.
هرچند نام آفریقا یادآور فقر و مشقت مردمان آن بوده است، اما این قاره بر اساس برآوردهای بین‌المللی از غنی‌ترین سرزمین‌های جهان از لحاظ مواد معدنی و فلزات گرانبهاست، به‌طوری‌که بیش از 90 درصد الماس و کروم و همچنین بالای 65درصد از طلای جهان در دل این سرزمین مدفون است.
این قاره با بیش از 700میلیون نفر جمعیت که بیش از نیمی از آنها مسلمان هستند، 15درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. آفریقا با قرار گرفتن میان 4آبراه استراتژیک در میان آسیا و اروپا، از موقعیت ژئوپلیتیک منحصربه‌فردی برخوردار است. لازم به ذکر است که کشورهای آفریقایی حدود 30درصد از اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهند و قدرت تاثیرگذاری آنها در این سازمان به حدی است که بسیاری از کشورها برای برخورداری از رای مثبت کشورهای آفریقایی درصدد ایجاد روابط سیاسی عمیق با این کشورها هستند.
برای نمونه تلاش چین برای به رسمیت شناخته نشدن تایوان در سازمان ملل و همچنین تلاش‌های کشورهای خاورمیانه برای برخورداری از رای مثبت کشورهای آفریقایی در جهت حقوق بشر و تلاش‌های رژیم‌صهیونیستی در همین راستا بر وزن و اهمیت سیاسی کشورهای این قاره افزوده است.
آفریقا منطقه‌ای خفته بر نفت
آفریقا از لحاظ منابع نفتی و انرژی نیز از مهم‌ترین مناطق جهان محسوب می‌شود. نیجریه با تولید بیش از 5.1میلیون بشکه نفت در روز، از مهم‌ترین کشورهای عرضه‌کننده نفت در جهان است. از سوی دیگر لیبی با حدود 40میلیارد بشکه ذخیره ثابت‌شده نفت که تاکنون تنها 25درصد از خاک آن اکتشاف شده است در مقام دوم صادرات نفت در این قاره قرار دارد که جنگ داخلی در این کشور و سقوط حکومت قذافی، عرصه تازه‌یی را برای ورود کشورهای اروپایی و امریکا به آن ایجاد کرده است. همچنین کارشناسان امریکایی عقیده دارند که سودان به عنوان جزیره‌یی خفته روی نفت است و همین مسائل سبب شده تا بازیگران قدرتمند بین‌المللی حساب ویژه‌یی را روی این قاره باز کنند. در همین راستا به دلیل هزینه استخراج کمتر از یک دلار برای نفت و موقعیت معدنی و ژئوپلیتیک این قاره، کشورهای امریکا، اروپای غربی و همچنین چین حضوری فعال در زمینه سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در آفریقا داشته‌اند. در همین زمینه امریکایی‌ها طرح‌های ویژه‌یی را برای مراودات تجاری با این قاره در نظر گرفته‌اند که یک نمونه آن طرح فرصت و رشد آفریقا (AGOA) است که بر مبنای آن ورود بیش از 6400نوع کالا از کشورهای مرکزی و جنوبی آفریقا با معافیت کامل مالیاتی همراه است. در همین زمینه چینی‌ها هم با یک برنامه‌ریزی بلندمدت حجم مراودات تجاری خود را با این قاره به بیش از 100میلیارد دلار رسانده‌اند و با همکاری در هزاران پروژه عمرانی و بخشش 3میلیارد دلاری بدهی کشورهای آفریقایی حضوری چشمگیر و راهبردی را در این قاره رقم زده‌اند.
بررسی روابط ایران و آفریقا در دولت نهم و دهم
قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نگاه ایران به آفریقا عمدتا سیاسی و بین‌المللی بود، اما با توجه به اهمیت اقتصادی این قاره، نگاه راهبردی اقتصادی نیز در دستورکار روابط ایران با کشورهای آفریقایی قرار گرفت. در همین خصوص محمود احمدی‌نژاد رییس دولت نهم و دهم، بارها با سفرهای متعدد خود به آفریقا درصدد برقراری روابط دوجانبه و همکاری‌های سیاسی و اقتصادی برآمد، اما به زعم کارشناسان رهیافت یکجانبه‌نگر دولت به این قاره و تلاش ایران برای همسوکردن آفریقایی‌ها برای نفوذ در عدم تصویب تحریم‌ها علیه کشور باعث شد تا عملا سیاست خارجی ایران در این زمینه‌ها ناکام باشد. کارشناسان معتقدند که رشد اقتصادی در این قاره به کشورهای آفریقایی امکان انتخاب داده است و در همین راستا روابط ایران با کشورهای نفت‌خیز و حتی کشورهایی که به صادرات نفت ایران نیز نیاز داشتند، در پی تحریم‌های سازمان ملل تیره گشت، به طوری که کنیا با خرید بیش از 4میلیون تن نفت از ایران، در دوران تحریم‌ها واردات نفت خود را متوقف کرد و وزیر خارجه این کشور صراحتا اعلام کرد، با وجود اینکه کنیا به نفت ایران احتیاج دارد، ولی همزمان باید واقعیت‌های بین‌المللی را نیز درک کند. در همین راستا لازم به یادآوری است، با توجه به علاقه وافر احمدی‌نژاد برای برقراری روابط با آفریقا، کشورهای این قاره در هر 4قطعنامه شورای امنیت علیه ایران رای دادند و روابط تجاری کشور با این قاره از 4میلیارد دلار به نصف آن کاهش پیدا کرد.
تونس، نمونه حضور موفق مردم در جهان اسلام
سومین سفر ظریف پس از توافق هسته‌یی به کشورهای شمال آفریقا حاکی از اهمیت بالقوه این قاره برای راهبرد سیاست خارجی ایران است. این اهمیت سال‌هاست که برای قدرت‌های بزرگ شناخته شده و هر کدام سعی در بهره‌برداری از پتانسیل عظیم این قاره داشته‌اند. وزیر امور خارجه کشورمان در آغاز این سفر‌ها ابتدا به تونس سفر کرد تا ضمن دیدار با همتای تونسی خود با السبسی رییس‌جمهور و الحبیب الصید نخست‌وزیر این کشور دیدار و گفت‌وگو داشته باشد. روابط اقتصادی دو کشور تا پیش از این از حجم بالایی برخوردار نبوده و با توجه به سیاستی که وزارت امور خارجه کشورمان به منظور ارتقا و گسترش فعالیت‌های اقتصادی نمایندگی‌های ایران در خارج از کشور مدنظر گرفته، انتظار می‌رود که همکاری‌های متقابل میان 2 کشور افزایش یابد. در همین خصوص ظریف پس از ورود به تونس، این کشور را که پس از تحولات موسوم به بهار عربی از ثبات قابل قبولی برخوردار بوده است را نمونه موفق حضور مردم در جهان اسلام خواند. وزیر امور خارجه کشورمان هدف سفر خود به این کشور را همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دانست و تاکید کرد که امروز منطقه با بی‌ثباتی و افراط دست به گریبان است و ناآرامی‌های موجود در لیبی، عراق، سوریه و یمن نیاز به همکاری و گفت‌وگو میان کشورهای اسلامی دارد.
روابط ایران و الجزایر
روابط 2کشور پس از یک دوره سردی از سال 1372 مجدد برقرار شد. در همین رابطه فضای ایجاد شده پس از توافق هسته‌یی و نقش و جایگاهی که ایران در جامعه بین‌الملل در این دوره از آن بهره‌مند شده است، می‌تواند زمینه‌ساز حضور موثرتر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان
2 کشور باشد. در همین خصوص با فضای سیاسی جدیدی که به وجود آمده است، پایه‌های سیاست اقتصادی جدیدی نیز می‌تواند به طور منسجم‌تری شکل بگیرد. از سوی دیگر با توجه به ظهور تروریسم به‌خصوص در مناطق شمالی آفریقا و مشی هماهنگ ایران و الجزایر برای مبارزه با آن، این امر می‌تواند فرصتی کم‌نظیر از همکاری‌های استراتژیک و همه‌جانبه را برای 2 کشور رقم بزند. در حال حاضر با توجه به روابط دوستانه‌یی که میان ایران و الجزایر برقرار است، متاسفانه حجم مراودات تجاری میان 2 کشور از رونق چندانی برخوردار نیست و به رقم 8میلیون دلار در سال بالغ می‌شود که با توجه به سیاست تعاملی ایران که پس از روی کار آمدن دولت یازدهم دنبال می‌شود، انتظار می‌رود که همکاری‌های دوجانبه میان ایران و الجزایر با جهش قابل توجهی روبه‌رو شود.
