تخمین غیر دقیق دولت از شمار شرکت‌های دانش‌بنیان

اصطلاح «شرکت دانش بنیان» چند سالی است که وارد ادبیات اقتصادی ایران شده است. امید زیادی به این شرکت‌ها بسته شده چراکه تولید و احیانا صادرات آنها به دلیل ارزش‌افزوده بالایی که دارند، می‌تواند درآمد و تولید ناخالص داخلی کشور را افزایش دهد. با این حال اینجا هم سنگ‌های پیش پا وجود دارد. آن طور که رضا کمپانی می‌گوید، بحث تجاری‌سازی شرکت‌های دانش بنیان موضوع مهمی است که باید توجه ویژه‌یی به آن شود و در همین راستا وزارت خارجه برای اعزام رایزنی‌های اقتصادی به کشورهای مختلف فعال شود. او همچنین معتقد است که برآوردها از تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور واقعی نیست چراکه با تغییر در شروط تولید دانش بنیان، بسیاری از شرکت‌ها از فهرست شرکت‌های دانش بنیان خارج می‌شوند. این درحالی است که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه سلامت در کشور حدود 340 شرکت برآورد شده و به گفته کمپانی، این شرکت‌ها در صورتی که وارد فاز تولید صنعتی شوند می‌توانند وام‌هایی با سقف محدود دریافت کنند.

رییس دفتر رییس‌جمهور 2 روز پیش در یک برنامه تلویزیونی، گریزی به مساله شرکت‌های دانش بنیان زد. به گفته محمد نهاوندیان، ایجاد شرکت‌های دانش بنیان، یکی از مصادیق پیش‌رو در مسیر اقتصاد مقاومتی است. نهاوندیان گفته بود: «قدم‌هایی که دولت در این دو سال اخیر برداشت این بود که با وجود کم بودن منابع صندوق شکوفایی و نوآوری، که قبلا قانون آن تصویب شده اما منابعش تامین نشده بود بیش از 1500میلیارد تومان منابع به آن تخصیص داد که تاثیر جدی داشت. در طول دو سال گذشته توانستیم 1600شرکت دانش بنیان تاسیس کنیم که برخی از این شرکت‌ها به تولید رسیدند. بنای دولت در همین امسال در سرمایه‌گذاری‌ها بر این است که تعداد شرکت‌های دانش‌ بنیان را 3.5برابر کند.»

ارزش افزوده بالا شرط است

یکی از کسانی که هم دستی بر آتش شرکت‌های دانش بنیان دارد و هم دبیر اتحادیه‌یی است که صادرات محصولات دانش بنیان و

High-tech را در کارنامه دارد، رضا کمپانی است. او دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی است و سال‌هاست که به تولید تجهیزات پزشکی مشغول است. با کمپانی تماس می‌گیرم و از او می‌پرسم که شرکت‌ها چه شرایطی باید داشته باشند تا دانش بنیان به حساب بیایند. کمپانی معتقد است که اتفاقا این سوال اصلی در حوزه شرکت‌های دانش بنیان است. او می‌گوید: «شرایطی وجود دارد که احراز آنها باعث می‌شود یک شرکت تولید‌کننده دانش بنیان به حساب بیاید هر چند به دلیل تغییرات گاه به گاه در این شرایط و شروط، خیلی از شرکت‌های دانش بنیان مدام از فهرست خارج می‌شوند یا خیلی از شرکت‌های دیگر به این فهرست می‌پیوندند.» او به این شروط هم اشاره می‌کند: «دو سوم اعضای هیات ‌مدیره شرکت‌های دانش بنیان باید تحصیلات مرتبط با تولیدات آن شرکت را داشته باشند یا دست کم 5 سال در حوزه‌های مرتبط تجربه کاری داشته باشند. از طرف دیگر سهم هزینهR&D از کل هزینه‌های شرکت باید رقم مشخصی باشد. این مقدار قبلا باید دست کم 10درصد از هزینه‌های شرکت را شامل می‌شد اما اگر اشتباه نکنم در متممی که برای قانون قبلی نوشته شد به 6 درصد کاهش پیدا کرد.» کمپانی این طور ادامه می‌دهد: «یکی دیگر از شروط مربوط به حداقل ارزش‌افزوده‌یی است که تولیدات این شرکت‌ها باید داشته باشد. حداقل ارزش‌افزوده تولیدات این شرکت‌ها باید 50درصد بیشتر از هزینه اولیه باشد.» به گفته دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی، شرکت‌های دانش بنیان حتما باید به تولید کالاهایی بپردازند که در ساخت آنها از فناوری استفاده شود نه اینکه به مونتاژ کالا بپردازند با این حال الزامی برای نوآوری وجود ندارد و شرکتی که به تولید کالاهایی بپردازد که نامشان در فهرست کالاهای دانش بنیان آمده است هم دانش بنیان به حساب می‌آیند».

بعید است صحیح باشد

اما آیا آماری که رییس دفتر رییس‌جمهور در مورد تعداد شرکت‌های دانش بنیان ارائه داده، صحیح است؟ کمپانی معتقد است که نهاوندیان احتمالا تمایزی را که میان شرکت‌های صنعتی دانش بنیان و شرکت‌های نوپایی که قصد دارند دانش بنیان شوند را در نظر نگرفته است. «من فکر می‌کنم که سخن ایشان جنبه تبلیغاتی داشته است. درحال حاضر چیزی حدود 7 تا 8هزار شرکت در داخل تقاضای دانش بنیان شدن دارند اما مسلما همه آنها دانش بنیان نیستند. تفاوتی بین شرکت‌های دانش بنیانی وجود دارد که تولیداتشان تجاری‌سازی شده و شرکت‌هایی که تازه شروع به کار کرده‌اند. این دسته دوم موسوم به شرکت‌های نوپا هستند و یک سال بعد از ثبت شدن فرصت دارند تا تجاری‌سازی تولیداتشان را انجام دهند. شرکت‌هایی هم که تولیداتشان صنعتی شده است تا سر رسید ممیزی بعدی باید همچنان تولیدات دانش بنیان داشته باشند چراکه فهرست کالاهای دانش بنیان دایما درحال تغییرند و ممکن است شرکتی که دانش بنیان بوده، نامش از فهرست خارج شود. علاوه بر اینها معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری 13نفر ممیز بیشتر ندارد. به همین دلایل من معتقدم که تعداد 1600شرکت دانش بنیان و 3.5برابر شدن تعداد آنها تا پایان امسال کمی دور از ذهن است.»

وام‌هایی که سقف ندارند

از کمپانی در مورد حمایت‌هایی می‌پرسم که از شرکت‌های دانش بنیان به عمل می‌آید، می‌شنوم: «برای شرکت‌های نوپا تا سقف 300میلیون تومان وام ارائه می‌شود و برای شرکت‌های دانش بنیانی که در مرحله تولید صنعتی قرار داشته باشند هم سقفی برای وام گرفتن وجود ندارد. البته حدود وامی که این شرکت‌ها درحال حاضر می‌گیرند 10میلیارد تومان است.» کمپانی در مورد ریسک‌های بازار محصولات دانش بنیان هم این طور می‌گوید: «کالاهایی که این شرکت‌ها تولید می‌کنند، مشابه‌های خارجی دارند و قیمت‌های این اجناس خارجی هم ممکن است در مواردی پایین از مشابه داخلی‌شان باشد بنابراین بحث تجاری‌سازی و بازاریابی برای این تولیدات اهمیت زیادی پیدا می‌کند. تجاری‌سازی این کالاها به نظر من معنی‌اش کاربرد علوم انسانی در تجارت است.» او ادامه می‌دهد: «در واقع ریسک شرکت‌ها دانش بنیان و خصوصا شرکت‌های نوپا خیلی زیاد است. هر چقدر هم کالاهای تولیدی این شرکت‌ها منحصر به فردتر و نوآورانه‌تر باشد بر خلاف تصور همه فروشش سخت‌تر است، چون کمتر خریداری اعتماد می‌کند و از این کالا می‌خرد. خود ما کالاهایمان را تک تک و به عنوان نمونه می‌فروشیم و مشتری‌هایمان بعدا که کالا نتیجه‌اش را پس داد برای خرید بیشتر اقدام می‌کنند.»

کمپانی در مورد حمایت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری هم این طور توضیح می‌دهد: «معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری کمک‌های بسیار زیادی به ما کرده و حتی مثلا با وزارت بهداشت تعاملی صورت گرفته تا برای کالاهای دانش بنیان ایرانی بازاریابی صورت بگیرد. در مورد معافیت‌های مالیاتی و گمرکی هم حمایت خیلی خوبی انجام شده است اما من معتقدم اوضاع می‌تواند بهتر باشد. مجموعه دولت می‌تواند کمک بیشتری داشته باشد مثلا وزارت خارجه به عقیده من باید رایزن‌های اقتصادی داشته باشد که در کشورهای مختلف برای کالاهای دانش بنیان ساخت داخل مشتری پیدا کنند.»