گروه پتروشیمی نادی صبوری
صادرات صنایع تکمیلی پتروشیمی در ایران، هرگز به گرد پای صادرات محصولات پتروشیمی نرسیدند. از حدود دهه 70 به بعد که صادرات مواد پتروشیمی فاصله‌یی معنا‌دار از نیاز داخلی برای این محصولات به خود گرفت، روند توسعه صنایع تکمیلی چندین و چند گام از صنعت مادرشان عقب افتاد. اما تمام ماجرا همین نبوده است؛ صادرات صنایع تکمیلی پتروشیمی در ایران هرگز به اندازه صادرات پتروشیمی، هدفمند و با نظم صورت نگرفته است. نمونه نبود چنین نظمی آمارهای متفاوت سالانه از صادرات این حوزه است.
اکنون بازار پرتقاضای پلاستیک در پاکستان، مشتی نمونه خروار از بی‌توجهی سابق بر این صنعت پلاستیک برای صادرات محسوب می‌شود. بازاری که به واسطه برگزاری نمایشگاه صنعت پلاستیک در کراچی پاکستان به بررسی آن پرداخته‌ایم.
از این رویداد به عنوان مهم‌ترین رویداد تجاری پاکستان یاد می‌کنند. «سیزدهمین نمایشگاه صنایع پلاستیک و بسته بندی» در کراچی پاکستان، امروزیک سپتامبر آغاز به کار کرده و تا 3 سپتامبر به طول خواهد انجامید. پاکستان اکنون هشتمین بازار بزرگ مصرف‌کننده صنایع پلاستیک در دنیا به شمار رفته و آن‌طور که خودشان مدعی‌اند، با برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی در پی حرکت به سوی فناوری‌های «های‌تک» در این صنعت هستند. واردات پلاستیک پاکستان از هزار و 506میلیون دلار در فاصله سال‌های 2011 تا 2012، به هزار و 534 میلیون دلار در فاصله 2012 تا 2013 و در نهایت با رشدی چشمگیر به بیش از هزار و 679 میلیون دلار در فاصله سال‌های 2013 تا 2014 رسید.
در سال گذشته و دور دوازدهمین نمایشگاه ایران حضور نداشته است. طبق بررسی‌های «تعادل» از گزارش نهایی دبیرخانه این نمایشگاه نشان می‌دهد در این نمایشگاه که سال گذشته در لاهور پاکستان برگزار شده بود 6900 نفر از کشورهای اتریش، بلژیک، کانادا، چین، جمهوری چک، فرانسه، آلمان، هند، ایتالیا، ژاپن، کره، مالزی، لوکزامبورگ، هلند، لهستان، عربستان‌سعودی، سنگاپور، اسپانیا، سوییس، تایوان، تایلند، ترکیه، امارات، بریتانیا و ایالات متحده امریکا شرکت داشته‌اند. یکی از مهم‌ترین دلایل عدم شرکت صنعتگران پلاستیک ایرانی در این نمایشگاه، این مساله است که ایران تا پیش از تنازعات شدید داخلی در عراق و سوریه، این 2کشور را مهم‌ترین بازار صادراتی در همسایگی خود قلمداد می‌کرد. در واقع پاکستان به واسطه نزدیکی عقیدتی به عربستان سعودی، چندان مورد توجه ایرانی‌ها نبود. اما چنین نگاهی آسیب‌هایی جدی به دنبال دارد.
به‌طور کلی عدم تنوع در طرفین عرضه و تقاضا، در تضاد با حفظ امنیت اقتصادی هر یک از طرفین معامله است. برای مثال در بازار نفت، کشورها ترجیح می‌دهند نیازهای خود را نه فقط با یک کشور دارنده ذخایر عمده نفت خام، بلکه با چندین کشور در نسبت‌های مختلف برطرف کنند. از سوی دیگر نیز طرفین عرضه‌کننده نفت خام مانند ایران، هر چه گزینه‌های بیشتری برای معامله داشته باشند، در مواقع بحران با خطر کمتری مواجه می‌شوند.
بحرانی که از سال 1393 گریبان صنعت پلاستیک ایران و صادرات این صنعت را بیش از پیش گرفت. اساسا زمانی که جنگ و ناامنی در کشوری در می‌گیرد، تقاضای مردم برای محصولاتی همچون محصولات پلاستیکی به اولویت‌های چندم تبدیل شده و از دست می‌رود. بازار سوریه و عراق نیز به همین منوال دچار تغییر شده و صادرات محصولات پلیمری و پلاستیکی کشور را با اختلال مواجه کردند. شاید همین اختلال است که اکنون مهم‌ترین انگیزه ایران برای حضور فعال در سیزدهمین نمایشگاه صنعت پلاستیک پاکستان شده است.
حضور رضا محتشمی‌پور رییس دفتر توسعه صنایع تکمیلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی و مهدی پورقاضی رییس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران در هیات سفرکننده از سوی ایران به پاکستان، خود نشان از این دارد که عزم دولت و بخش خصوصی، هر چند خیلی دیر، اما برای یافتن سهمی در بازار رو به رشد صنعت پلاستیک پاکستان، جزم شده است.
سعید ترکمان رییس کمیسیون صادرات انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران در گفت‌وگویی تلفنی با «تعادل» درباره افق صنعت پلاستیک ایران در پاکستان و تاثیر حضور در این نمایشگاه بر این افق اظهار می‌کند: «کمیسیون صادرات انجمن بعد از برگزاری نشست‌هایی به این نتیجه رسید که باید پاویون‌هایی را در این زمینه فعال کرده و بازارهای جدیدی را شناسایی کند. مساله‌یی که باید به آن توجه کرد، این مساله است که حضور ایران در برخی از بازارهای صنعت پلاستیک به صورت سنتی بوده است.»
او در تشریح اینکه این حضور سنتی دقیقا به چه شکل بوده بیان می‌کند: «در واقع این تجارت بیشتر جنبه شخصی داشته و فعل صادرات به معنای واقعی صورت نمی‌گرفته است. این معامله مکانیسم خاصی نداشته و جسته و گریخته صورت می‌گرفته است.»
ماجرا در واقع از این قرار است که حدود 10سال گذشته کارخانه‌یی برای تولید کلمن در زاهدان ایجاد می‌شود و پاکستان نیز به ورود این محصول پلاستیکی تمایل نشان می‌دهد. اما حاکم میرجاوه در ادامه این واردات را به دلایل مختلفی متوقف می‌کند. پس از آن دوره صادرات صنایع پلیمری و پلاستیکی ایران به پاکستان نزدیک به صفر بوده است.
رییس کمیسیون صادرات انجمن ملی صنایع پلاستیک درباره این سهم اندک ایران از بازار پاکستان می‌گوید: «سهم ما از این بازار بسیار کوچک بود و ما این مساله را در حضور مهندس نعمت‌زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت در سازمان توسعه و تجارت مطرح کردیم. وقتی وزیر صنعت، معدن و تجارت آمار کشورها را دیدند از این مساله که روی پاکستان کار خاصی صورت نگرفته دلخور شده و گلایه کردند.»
بعد از این اتفاق‌ها و اعتراض نعمت‌زاده به سهم اندک ایران از بازار پلاستیک پاکستان که البته عدم آگاهی او قبل از ارائه آمار، خود جای تعجب دارد، صنعتگران پلاستیک به فکر ورود به این بازار می‌افتند. ورودی که در ابتدا با همکاری رایزن قبلی ایران در پاکستان که اکنون دبیر اتاق بازرگانی زاهدان است، رنگ و بویی جدی‌تر به خود می‌گیرد.
پس از آن رایزن فعلی ایران در پاکستان نیز وارد عمل می‌شود.
اما ترکمان از ارتباط انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران با انجمن پلاستیک پاکستان خبر می‌دهد. او در این زمینه می‌گوید: «ما با آنها ارتباط گرفته و در پی این هستیم که آنها را در اولویت قرار دهیم. طبق گزارش‌های میدانی که صنعتگران پلاستیک ایران از پاکستان به دست آورده‌اند، بازار فعلی آن کشور شبیه به بازار دهه 60 تا 70 ایران، دوره گذار صنعت پلاستیک در کشور است. در این دوره بازار بسیار رونق دارد.»
رییس کمیسیون صادرات انجمن ملی صنایع پلاستیک در پاسخ به این سوال که صنعتگران ایرانی در وضع فعلی و رکود پلاستیک در ایران تا چه اندازه و درصدی می‌توانند تقاضای پاکستان را پوشش دهند بیان می‌کند: «پاسخ به این سوال بسیار سخت است اما ما قطعا می‌توانیم بازاری هدفمند در پاکستان ایجاد کنیم. اکنون کراچی با 20 میلیون نفر جمعیت خود بازاری بکر و مناسب به حساب می‌آید. اکنون و در وضعیت فعلی که دیگر بازارهای ما از جمله عراق و سوریه به واسطه ناامنی کوچک و دچار خلل شده است ما باید به فکر بازارهای جایگزین باشیم.»
اما یکی از مهم‌ترین سوال‌هایی که در چنین مواقعی مطرح می‌شود، این است که بخش خصوصی برای بازاریابی در دیگر کشورها تا چه اندازه به پشتوانه سیاسی و حمایت‌های دولتی نیاز خواهد داشت؟ این مساله نه تنها در صنعت پلیمری و پلاستیکی بلکه در میان دیگر تولید‌کنندگان ایرانی که سودای صادرات در سر دارند نیز به چشم می‌خورد. برای مثال صنعتگران برق ایران همواره از این مساله گلایه می‌کنند که با وجود توان بالای آنها در جذب بازارهای خارجی، آنها همواره در رقابت با ترکیه‌یی‌ها، به واسطه فعال بودن سیاسیون و رایزنان این کشورها عقب می‌مانند. البته اشاره سعید ترکمان به فعالیت هر دو رایزن سابق و فعلی ایران در پاکستان برای حضور پلیمری‌ها در نمایشگاه کراچی، نشان می‌دهد که در این مورد شاهد زمینه‌سازی روابط بین‌الملل و سیاست برای تجارت بوده‌ایم. اما به‌طور کلی برای صنعتگران پلاستیک چنین حمایت‌هایی تا چه اندازه اهمیت دارد؟
رییس کمیسیون صادرات انجمن ملی صنایع پلاستیک اما بر خلاف بسیاری از تولید‌کنندگان و صادرکنندگان ایرانی که همواره بیشترین توقع‌ها را از دولت دارند، در این باره می‌گوید: «هر چند حمایت‌های دولت قطعا مفید خواهد بود اما تصور خود ما این است که صادرات به پاکستان، اتومبیلی است که باید توسط بخش خصوصی روشن شود و این بخش نمی‌تواند منتظر روشن شدن این وسیله توسط دولت باشد. اما بعد از اینکه این اتومبیل روشن شد، سیاست‌های هدفمند دولت قطعا می‌تواند به ما در این زمینه کمک کند.»
