صرفه‌جویی در وقت و انرژی شهروندان اگر چه ظاهرا همواره دارای راهکارهای عمرانی است، اما نمی‌توان در دوره معاصر نقش دانش و اطلاعات دیجیتال شده را در این زمینه کتمان کرد. اجرای موفق شهرهای هوشمند در بسیاری کشورها از جمله امریکا و استرالیا نمونه‌یی از تلفیق راهکارهای عمرانی و اطلاعات دیجیتالی به شمار می‌روند. اکنون شهروندان ملبورن استرالیا می‌دانند که برای رسیدن به هر نقطه از شهر فقط 20دقیقه زمان نیاز دارند، آنها از طریق سیستم‌های هوشمند می‌توانند نقشه‌های ترافیکی را ببینند و برای وسیله نقلیه خود پارکینگ اجاره کنند یا خدمات مربوط به منطقه مسکونی خود را خریداری کنند. داستان شهر هوشمند در ایران اما کمی متفاوت است و هنوز به پختگی لازم نرسیده است.
آن طور که معاون شهرسازی وزیر مسکن به خبرنگار تعادل می‌گوید: پیشرفت مطالعاتی و اطلاعاتی در این حوزه تاکنون 50درصد بوده است. این گفته در شرایطی است که مسوولان هنوز نتوانسته‌اند سیستم‌های حاکمیتی برای اشتراک‌گذاری اطلاعاتی همه دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها ایجاد کنند تا سیستمی یکپارچه و 3بعدی از تمامی مختصات شهرها ایجاد شود. هر چند دستگاه‌هایی چون شهرداری و برخی وزارتخانه‌ها توانسته‌اند ملزومات اطلاعاتی خود را تعبیه کنند اما هنوز تبادل چندجانبه به خصوص در حوزه شهرداری‌ها صورت نگرفته که مورد تاکید وزارت مسکن و شهرسازی است.
بی‌میلی به اشتراک‌گذاری اطلاعات
رضا تقی‌پور، عضو کمیسیون برنامه وبودجه شورای شهر و وزیر ارتباطات دولت نهم درباره اینکه چرا شهرداری تهران با وجود داشتن اطلاعات چند بعدی آن را در اختیار سایر دستگاه‌ها قرار نمی‌دهد به خبرنگار تعادل می‌گوید: متاسفانه اینکه اطلاعات سازمان‌ها و نهادهای مختلف به اشتراک گذاشته نمی‌شود، یک مشکل عمومی است و از مسوولانی که گله کرده‌اند باید این سوال را داشته باشیم که آیا شما اطلاعات خود را به راحتی در اختیار سایر دستگاه‌ها و ارگان‌های مسوول قرار می‌دهید؟ ما در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای این به اشتراک‌گذاری در ماده 46 برنامه پنجم توسعه کشور بندهای بسیار مهم و اساسی را پیش‌بینی کرده بودیم و حتی زمانی که در وزارتخانه بودم آیین‌نامه‌های مربوط به این اشتراک‌گذاری و الزام همه نهادها و سازمان‌ها را برای ارائه اطلاعات رایگان به بقیه دستگاه‌ها نوشته شد و برخی از آنها نیز در دولت تصویب شد. این موضوع یک ضرورت است که برای رسیدن به شهرهای الکترونیکی و هوشمند حتما زیربنای اطلاعاتی اصلی آن تامین شود. اما این مشکل درمدیریت شهری هم وجود دارد که اگر هم نقشه‌یی موجود است، دقت در آنها و اعمال تغییرات سریع مثل نقشه‌های برق، آب، مخابرات و مسائل زیادی که در سطح زیرین شهر اتفاق می‌افتد نیاز به هماهنگی‌های سطح بالا دارد تا بتواند به سرعت و برخط به روز باشد و شهر هوشمند را به صورت کامل پیاده کنیم. قانون این موضوع را تکلیف کرده و بقیه آن هم می‌شود هماهنگی‌های بین دستگاهی. حتی اگر قانون هم این تکلیف نمی‌کرد دستگاه‌ها می‌توانستند به صورت دو یا چندجانبه توافق داشته باشند تا اطلاعات را با هم به اشتراک بگذارند. با وجود این امیدواریم که این قوانین ابتدا با زور و الزام آغاز و سپس با تعامل میان دستگاهی ادامه یابد.
پیروز حناچی، معاون شهرسازی وزیر مسکن نیز در این باره توضیح می‌دهد: همین اطلاعاتی که در اختیار داریم به عنوان اطلاعات اولیه می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد و فقط باید همکاری بین بخشی انجام شود. دراین سیستم همان‌طور که شهرداری این اطلاعات را در اختیار قرار می‌دهد، دستگاه‌ها هم باید اطلاعات را در اختیار شهرداری‌ها قرار دهند. مبنای این موضوع که حاکمیتی است باید زودتر به وجود بیاید و توسعه یابد. وزارت فناوری اطلاعات باید زیرساخت‌ها را ایجاد کند و سرعت بالای اینترنت را برای گردش اطلاعات فراهم کند. ما هنوز در نیمه راه هستیم و باید تلاش کنیم که از همه این نیمه راه رفته بهره کامل بگیریم.
تحقق شهرهای هوشمند تا 3سال آینده
وزارت راه، مسکن وشهرسازی برای استفاده از تجربه موفق کشور استرالیا در اواخر تیرماه امسال سمیناری با همکاری استادان دانشگاه و مسوولان دستگاه‌های اطلاعاتی ملبورن سمیناری برگزار کرد. یکی از مباحث مطرح شده در این سمینار از سوی حمیدرضا ربیعی، رییس پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته دانشگاه صنعتی‌شریف تحقق شهرهای هوشمند طی 3سال آینده بود. اکنون معاون شهرسازی وزیر مسکن و شهرسازی هم این نظر را دور از انتظار نمی‌داند. حناچی می‌گوید: برای تحقق شهرهای هوشمند موانع جدی نداریم اما باید تلاش کنیم که این هماهنگی‌های بین بخشی را ایجاد کنیم. سعی داریم هدف‌گذاری طبق برنامه ششم که تا 6ماه دیگر که باید سند آن تکمیل شود به شکل یک ماموریت برای همه دستگاه‌های زیربنایی تعریف شود تا دستگاه‌های زیر بنایی دولت ماموریت داشته باشند تا با همکاری یکدیگر این مهم را انجام بدهند. بخشی از اطلاعات اولیه وجود دارد اما باید تکمیل شود. اگر واقعا این اهتمام وجود داشته باشد کار سخت و غیرممکنی نیست، چون دانش آن در کشور، تجربه آن در دنیا و زیرساخت اطلاعاتی آن نیز در کشور وجود دارد. البته ممکن است هنوز سرعت اینترنت برای انجام این کار ایده‌آل نباشد برای تحقق 50درصد دیگر باید تلاش کنیم. تلفیق و استنتاج مولفه‌های اطلاعاتی که بی‌نهایت در شهر وجود دارد، کار بسیار مشکلی است و تنها راه تلفیق داده‌ها استفاده از فناوری‌های نوین است. دیگر صرفا نمی‌شود به روش‌های سنتی پیشین و روی نقشه‌های دوبعدی اکتفا کرد. ما اگر نتوانیم به موقع در این حوزه حرکت کنیم گپ خیلی زیادی را در مدیریت اداره کشور و شهرهایمان خواهیم داشت.
ایجاد رویکرد یکپارچه به شهر
تقی‌پور، وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز با اشاره به هدف‌های گسترده‌یی که از شهرهای هوشمند دارد، توضیح می‌دهد: شهرهای هوشمند معمولا در یک برهه‌یی از عمر شهرها مطرح می‌شود که اکثر زیرساخت‌ها کامل شده باشد و اهداف خیلی گسترده‌یی نیز دارد. بعضا برای صرفه‌جویی انرژی، ارتقای بهره‌وری در ابعاد مختلف مثل حمل‌ونقل می‌تواند مفید باشد. شهرداری تهران اقدامات خوبی را شروع کرده است مثل بحث ITS و کنترل اتوماتیک قطارها و مترو‌ها وسامانه‌هایی که باید برای اتوبوس‌ها به کار گرفته شود، سیستم‌های الکترونیکی برای بلیت الکترونیکی، طرح جامع و کلان کیف پول و پرداخت هزینه‌یی خدمات شهری. اما مفهوم شهر هوشمند بسیار بالاتر از اینهاست و آن چیزی که امروز در دنیا مطرح است و برخی از کشورهای پیشرو در این زمینه اقدام کرده‌اند، ایجاد رویکرد یکپارچه به شهر و مدیریت آن است. تلاششان این است که بتوانند خیلی از خدمات را از راه دور و به صورت الکترونیکی بدون اینکه نیازی برای مراجعه شهروندان به مکان‌های مختلف باشد، ادامه بدهند.
تفاوت هوشمندسازی و شهر الکترونیکی
هدف اصلی هوشمندسازی شهرها چیست؟ این سوالی است که تقی‌پور در پاسخ به آن می‌گوید: به تعبیری شاید هدف اصلی هوشمندسازی در مرحله اول خلوت کردن شهرها و تقلیل عمده و اساسی در تردد‌هاست مگر برای مواردی که حضور فرد لازم است مثل برنامه‌های فرهنگی و تماشای تئاتر فیلم سینما و دیدوبازدید که امکان اینها در فضای مجازی نیست. اما گام اول این است تا جایی که می‌شود خدماتی که شهروندان نیاز دارند به فضای سایبر منتقل کنیم. در هر صورت در برنامه 5ساله دوم شهرداری هم موارد مختلفی را گنجانده‌ایم که بر آماده‌سازی زیرساخت‌ها و سازمان‌های مختلف خدمت‌‌رسان شهرداری برای ورود به عرصه ارائه خدمات الکترونیکی که مقدمات برای هر شهر هوشمند است را انجام بدهند. او می‌افزاید: شهر هوشمند ابعاد مختلفی دارد و ساختمان‌های هوشمند بحثی است که باید به قدری جدی‌تر در ساختار‌های کشورمان صورت بگیرد. همچنین هوشمندسازی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی انگیزه بیشتری به شهروندان و مسوولان خواهد داد که باید به آن دقت شود. اکنون البته زیرساخت‌های اطلاعاتی تا حدودی در کشور ایجاد شده است با این حال هوشمندسازی کمی متفاوت‌تر از شهر الکترونیکی است. در شهر هوشمند سیستم‌ها یکپارچه می‌شود که باید در ساختمان‌های مسکونی و اداری نیز در نظر گرفته شود.
امکان جلوگیری از تخلفات ساخت‌وساز
شهرهای هوشمند جز امکاناتی که برای شهروندان ایجاد می‌کند، می‌تواند به مسوولان و دستگاه‌های نظارتی نیز در رصد مسائل و مشکلات شهری کمک کند. پیروز حناچی، معاون شهرسازی وزارت مسکن در این باره نیز می‌گوید: قدم اول مانیتورینگ شهرها داشتن اطلاعات به روز و آنی است و این سیستم زمینه‌ساز شفافیت و داشتن اطلاعات به روز و آنی را فراهم می‌کند. وجود این سیستم‌ها از همه مهم‌تر زمینه‌های تصمیم‌سازی درست را فراهم می‌کند، شما اگر بخواهید تصمیمات اساسی در شهر بگیرید که تبعات آن را نمی‌دانید این‌قدر مولفه‌ها زیاد است که ممکن است شما تنها بعضی‌ها را مورد شناسایی قرار بدهید. تلفیق تعداد زیادی از لایه‌های اطلاعات به عنوان مثال حدود 200 لایه اطلاعاتی با هم به صورت سنتی امکان‌پذیر نیست و تنها راه آن بیس سیستم‌های اطلاعاتی جغرافیایی است. وامروزه بحث دوبعدی دیگر مطرح نیست و بحث سه‌بعدی شدن این اطلاعات جغرافیایی مطرح است. یعنی شما نمونه‌سازی شهر را در مدل‌های سه‌بعدی عینا می‌بینید و هر پروژه‌یی که بخواهید اجرا کنید می‌توانید در فضای سه‌بعدی بسازید. بسیار هم کم هزینه‌تر از این است که ما یک پروژه را به تدریج بسازیم و بعد متوجه شویم، اشتباه است. ما می‌توانیم مدل‌سازی کنیم، تاثیرات آن پروژه را در مدل‌سازی ببینم و تخلفاتی هم که در حوزه ساخت‌وساز انجام می‌شود را نیز توسط این سیستم‌های اطلاعاتی ارزیابی کنیم.
