اجلاس همکاری‌های شانگهای طی روزهای اخیر درحالی برگزارشد که با وجود رایزنی‌های سیاسی مقامات کشورمان، سهم فرهنگی و اقتصادی ایران در منطقه قفقاز و آسیای‌میانه همچنان روبه‌افول است، برخی کارشناسان عقیده دارند که جز با اصلاح ساختار نمایندگی‌های سیاسی و فعال‌شدن بخش خصوصی ایران در منطقه، این ضعف جبران نخواهد شد.
پس از فروپاشی شوروی سابق، از امپراتوری کمونیستی کشورهای مشترک‌المنافع سر برآوردند کشورهایی که به‌دنبال احیای تاریخ و آینده خود به تکاپو افتادند.
در این بین تعدادی از این کشورها به همسایگان ایران اضافه شدند روسیه، آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، از این رهگذر کم نبودند کشورها و قدرت‌هایی که تلاش کردند در این منطقه جای پا باز کنند. بازار بزرگ مصرف کالا فرصت خوبی برای کشورهای توانمند به‌لحاظ اقتصادی مانند چین، امریکا، کشورهای اروپایی، ترکیه و حتی هند بود.
در این بین ظاهرا سهمی برای ایران با وجود همسایگی و رد پای تاریخی و فرهنگی باقی نماند و به‌مرور، حضور کمرنگ محصولات غذایی و مصرفی نیز از میان رفت.
کشورهای قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان و روسیه به‌عنوان کشورهای صادر‌کننده انرژی حتی تبدیل به رقیبی برای ایران در این منطقه شدند. دیگر جایی برای محصولات ایرانی در بازار این کشورها در مقایسه با محصولات با کیفیت بالاتر و قیمت ارزان‌تر کشورهای دیگر نبود.
ایران حضورش را تثبیت نکرد
ایران با وجود پتانسیل‌های بالای خود نتوانست در این منطقه حضورش را تثبیت کند، بهرام امیراحمدیان کارشناس اوراسیا در گفت‌وگو با «تعادل»، به مبادلات اقتصادی بین ایران و برخی همسایگانش مانند عراق (7میلیارد دلار در سال) افغانستان (3میلیارد دلار) روسیه (کمتر از 3میلیارد دلار) اشاره کرد و گفت: «از بین این کشورها تنها عراق و افغانستان هستند که از ایران واردات دارند، اما در‌قبال روسیه ما صرفا وارد کننده هستیم و صادرات خاصی به این کشور نداریم.»
وی افزود: کشورهای دیگر منطقه هم که خود صادر‌کننده انرژی هستند نمی‌توانند با ما روابط اقتصاد تکمیلی داشته باشند. با نگاهی به بازار این کشورها متوجه می‌شویم که اجناس چین، هند و ترکیه است که حرف اول را می‌زند.
اقتصاد کم‌توان دولتی
دنیای امروز دنیای رقابت و کسب منافع است و همه کشورها براساس منافع اقتصادی خود سیاست داخلی و خارجی خود را شکل می‌دهند، در اصل ساختار سیاست خارجی برای کسب منافع بیشتر اقتصادی و به‌واسطه آن کسب قدرت در نظام بین‌الملل تعریف می‌شود در این صورت کشورها توان تاثیرگذاری در حوزه‌های سیاسی و فرهنگی را نیز خواهند داشت.
حال در این بازار پر تکاپو برای کسب منافع بیشتر ایران با وجود پتانسیل‌های بالا چه به‌لحاظ انرژی، علمی و اقتصادی و حتی سوق‌الجیشی چرا جایگاه قابل دفاعی ندارد!
کارشناس مسایل اوراسیا گفت: اقتصاد دولتی ایران توان مقابله با اقتصاد این کشورها را ندارد. برای اینکه بتوانیم از سابقه تاریخی و فرهنگی خود در این منطقه استفاده کنیم باید در بخش اقتصادی فعال شویم. باید اجازه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی چه در داخل و چه از خارج داده شود. وی افزود: برای این کار نیاز به ساختار داریم که همان نمایندگان سیاسی ما در دیگر کشورها هستند، اما برای این نمایندگان فراهم‌کردن شرایط فعالیت‌های اقتصادی تعریف نشده است. متاسفانه رایزن‌های اقتصادی و تجاری ما ناکارآمد هستند و افراد خبره و کارشناس حضور ندارند و افرادی که در این حوزه‌ها مسوولیت دارند آگاهی مناسب در این بخش ندارند، چرا که نتوانستند جذب کار کنند.
خطا در عملکرد نمایندگان سیاسی
کارشناس قفقاز با بیان اینکه توانایی بالایی در بخش‌های اقتصادی، سیاسی و علمی دارد و اگر نمایندگان سیاسی ما خوب کار کنند، می‌توانند این ظرفیت‌ها را به دنیا معرفی کنند. وی افزود: ما نیاز به تدوین برنامه اقتصادی براساس آمایش سرزمینی داریم، باید به توسعه پایدار توجه شود، باید دولت روحانی یک بازنگری در ساختار نمایندگان سیاسی اقتصادی و بازرگانی داشته باشد. باید ساختار بسازیم چه به‌لحاظ فیزیکی و چه قانونی، متاسفانه برنامه‌های پنج‌ساله تعریف‌شده هیچ‌کدام تا 50درصد هم به نتیجه نرسیده‌اند. باید در داخل تمامی نهادهای قدرت در جهت هم‌افزایی کار کنند تا نگاه از بیرون هم براساس اعتماد و اطمینان شکل بگیرد.
امیراحمدیان گفت: باید دیپلماسی عمومی ایران برای ایجاد فضای سیاسی لازم جهت فعالیت‌های اقتصادی تعریف شود.»
کسب منافع اقتصادی اولویت اول
نشست شانگهای درحالی به پایان رسید که اعضا، حل‌شدن موضوع هسته‌یی را پیش‌شرط کسب عضویت دایم ایران در این اجلاس عنوان کردند. سازمانی که با حضور دو قدرت روسیه و چین شاید هرگز شرایطی برای قدعلم‌کردن ایران نداشته باشد.
به‌نظر می‌رسد ایران باید تمرکز خود را روی دیگر سازمان‌های منطقه‌یی بگذارد که بتواند از آن بهره‌مند باشد. کارشناس حوزه اوراسیا معتقد است که سازمان منطقه‌یی اکو فرصت خوبی برای ایران است که بتواند در آن حضوری پررنگ داشته باشد.
می‌توان گفت که در باشگاه بین‌الملل کسب قدرت، نیازمند شناخت فرصت‌هاست. حل موضوع هسته‌یی و به‌موازات آن اصلاح ساختار نگاه به بیرون برای کسب منافع اقتصادی بیشتر و درنتیجه کسب قدرت و جایگاه می‌تواند توان بالقوه ایران را به بالفعل تبدیل کند.
