گروه انرژی
وقتی حرف از تحریم و رفع تحریم به میان میآید، در ایران بیشترین نگاهها به سمت نفت متمرکز میشود. در واقع یکی از جدیترین و ملموسترین آسیبهای تحریم برای ایران که برای مردم عادی نیز قابل درک و تصور بوده است، کاهش درآمدهای نفتی بود. حالا همه منتظرند تا ببینند بشکههای نفتی بعد از تحریم چگونه ناجی معیشت مردم خواهند شد؟ صنعت نفت در این دوران چه برنامههایی خواهد داشت و سوالهای بسیار زیاد دیگری از این دست. شاید به همین واسطه بود که بیژن زنگنه وزیر نفت شنبهشب در برنامه تلویزیونی نگاه حضور یافت. حضوری برای پاسخ به سوالهای فراوان اذهان عمومی درباره وضعیت صنعت نفت بعد از تحریم. هر چند دکور تیره و کمنور برنامهیی که در ساعت11شب برگزار میشد رغبتی در مخاطب برای تماشای برنامه ایجاد نمیکرد اما مباحثی که در این برنامه مطرح شد حساس و قابل و تامل بود و خواب را از چشم میگرفت.
نخستین پرسشی که بعد از توافق به ذهن میرسد این است که تحریمها چه زمانی برداشته میشود؟ زنگنه در برنامهیی که در شنبه شب در آن حضور یافت پیشبینی کرد که با روند فعلی تا اواخر آبانماه یا آذر شاهد لغو کامل تحریمها باشد. قطعا وقتی تحریمها علیه ایران برداشته شود نخستین اقدام ایران این خواهد بود که سهم از دست رفته خود را در بازار جهانی نفت دوباره احیا کند. بنا به گفته وزیر نفت، سهم از دست رفته ایران بیش از یک میلیون بشکه در روز است. وی تاکید کرد: «اولویت اول ما بعد از برداشته شدن تحریمها، به دست آوردن سهم ایران در بازار نفت است چراکه این حقی است که ما ظالمانه از دست دادهایم. ما از همین حالا هم به دنبال بازار برای فروش هستیم.» بیشتر سهم ایران از سوی اعضای اوپک و به ویژه عربستان و عراق گرفته شده است. اکنون انتظار میرود که اعضای اوپک فضایی برای ایران باز کند؛ البته وزیر نفت تصریح کرد: «ما برای گرفتن حقمان از کسی اجازه نمیگیریم.» زنگنه در نشست پیشین اوپک نامهیی به اعضای اوپک نوشته بود؛ وی در مورد این نامه گفت: «من به اوپک نوشتم که ما داریم برمیگردیم. اجازه نخواستم. فقط میخواستم این قضیه مطرح شود. به
اعتقاد من اوپک عاقلتر و پختهتر از این حرفها عمل میکند که اجازه بازگشت ما را ندهد.» وی ادامه داد: «حتی در بدترین شرایط هم قیمتها برای یک مدت میافتد. اما اگر قیمتها نصف هم بشود درآمد ما ثابت میماند و آنها ضرر میکنند.» زنگنه میزان تولید نفت خام ایران را پیش از تحریمها ٣,٩میلیون بشکه در روز اعلام کرد و گفت: «پس از تحریمها این میزان یکمیلیون بشکه کاهش یافت و در حال حاضر تولید ما روزانه بیش از ٢.٧میلیون بشکه است که یک میلیون بشکه آن صادر میشود.» بناست بعد از لغو تحریمها بلافاصله 500 هزار بشکه به تولید نفت ایران اضافه شود و در ادامه به 3.7میلیون بشکه سابق برسد. طبق گفته زنگنه درآمد نفتی ایران طی 2سال اخیر ماهیانه 750میلیون دلار بوده که این پول از طریق بانکها وارد کشور شده است.
سرنوشت پولهای نفتی بلوکهشده
یکی از بزرگترین مشکلاتی که تحریمها برای کشور ایجاد کرده بود، این بود که درآمدها و پولهای حاصل از فروش نفت بلوکه میشد. حالا همه در انتظارند تا این پولها دوباره به کشور بازگردد. اما میزان این پولها چقدر است؟ زنگنه در پاسخ به این پرسش ابتدا تشریح کرد: «پولهای بلوکهشده حاصل از فروش نفت به چند دسته تقسیم میشوند. یک دسته پولهایی هستند که به حساب بانک مرکزی میآیند. دسته دیگر پولهایی هستند که به حساب بانک مرکزی نیامده و به محض برداشته شدن تحریمها به خزانه واریز میشوند.»
وی در ادامه با اشاره به اینکه بخش عمده منابع بلوکهشده مربوط به پالایشگاههای خارجی است، گفت: «بخشی از پولهای بلوکهشده در ژاپن، کره و هند و بخشی نیز در حساب بانک مرکزی است که حدود 6میلیارد دلار میشود. 2.5میلیارد دلار نیز پول بلوکهشده مربوط به شرکت نفت است. بقیه آمار مربوط به پولهای بلوکهشده در اختیار بانک مرکزی است.» وی اضافه کرد: «در اروپا پولهای بلوکهشده داریم که اکثر آن متعلق به شرکت یونانی و شل انگلیس است و مبلغ آن 2.5میلیارد دلار است که بخشی از آنها به حساب وزارت نفت نیز پرداخت شده است.» وی در مورد بدهی هند به ایران نیز تاکید کرد که این بدهی مربوط به دولت است و ارتباطی به بانک مرکزی ندارد. در همین حین مجری برنامه به جریان شرکت نیکو اشاره کرد که زنگنه در پاسخ گفت: «بانک مرکزی در سالهای 91-90 مبلغ 25میلیارد دلار در اختیار شرکت نیکو برای سرمایهگذاری قرار داد. بانک مرکزی این سپردهگذاری را در شرکت نیکو برای سرمایهگذاری در طرحهای اولویتدار نفت انجام داده بود که عمده این پولها در پارسجنوبی هزینه شده است؛ منتها بخشی از این پولها، پولهای نزد بابک زنجانی است که باید به پیمانکاران میداد که آن
را خورد و برد.» وی با بیان اینکه پولی که بانک مرکزی به شرکت نیکو داده تخلف نیست افزود: «بانک مرکزی طبق مقررات میتوانسته این سرمایه را به شرکت نیکو برای سرمایهگذاری بدهد که به اعتقاد من کار ارزشمندی است.»
قبحزدایی از زنجانی اول
اخیرا بحث بابک زنجانی دومی مطرح شده است و گفته شده ٥,٣میلیارد دلار از پولهای بلوکهشده در اختیار بابک زنجانی دوم است. زنگنه در این باره گفت: «افرادی که این حرفها را زدند به دنبال جوسازی و بابک زنجانیسازی بودند تا موضوع اصلی پرونده بابک زنجانی نادیده گرفته شود.» وی در ادامه با اشاره به اینکه بابک زنجانی دومی وجود ندارد، گفت: «کاملا مشخص است که ٥,٣میلیارد دلار در چه حسابی است و هیچ شبههیی در اینکه پول در اختیار چه کسی است وجود ندارد زیرا پول در امارات است و بعد از تحریمها هم به حساب بانک مرکزی واریز میشود. این پولها در حساب شرکت دولتی اماراتی بوده و در حساب فرد نیست.» وزیر نفت تاکید کرد که این صحبتها بیشتر جنگ روانی است و به کار بردن اسامی عجیب و غریب و مستعاری مثل م. ر یا مشابه آن تنها باعث میشود قبح مساله بابک زنجانی ریخته شود. وی با لحنی هیجانزده تصریح کرد: «پولهایی که در حساب شرکتهای خارجی است با موضوع بابک زنجانی متفاوت است. ما نمیدانیم پولهای نفتی که بابک زنجانی فروخته است، کجاست؟ او بیاید بگوید که پولها در جایی بلوکهشده، در این صورت ما میتوانیم یک روزی پولمان را تصرف کنیم؛ این در
حالی است که معلوم نیست این پولها چه شده است و آنها گم شدهاند.» وی تاکید کرد: «قوه قضاییه با قدرت در حال پیگیری مساله بابک زنجانی است و میخواهد این مساله را به سامان برساند.»
دکلی که از ابتدا نبود
«دکل گمشده» به ناگهان و در تیرماه تیتر بسیاری از روزنامهها و خبرگزاریها شد. اما جریان چه بود؟ آیا واقعا دکلی گم شده است؟ وزیر نفت که بارها نیز اشاره کرده بود که دکلی گم نشده است، در این برنامه تلویزیونی ماجرا را به این شکل بازتعریف کرد: «مساله این است که شرکت تاسیسات دریایی که بخشی از سهام آن به صندوق بازنشستگی نفت و بخشی هم به تعاونی ناجا و بخشی هم به کارکنان این شرکت تعلق دارد دکل نفتی را با مبلغ ٨٨میلیون دلار خریداری میکند.» وی در ادامه در حالی که صدایش از هیجان اوج گرفته بود، گفت: «شرکت خریدار ٢٠روز قبل از امضای قرارداد با شرکت تاسیسات دریایی برای خرید این دکل، ثبت شده بود و چند روز قبل از نهایی شدن قرارداد هم دکل مورد اشاره را ٦٦میلیون دلار خریده و به مبلغ ٨٨میلیون دلار میفروشد و براساس اسناد امضاشده از سوی مدیریت شرکت تاسیسات دریایی، قرارداد تحویل دکل امضا میشود، اما دکلی نمیآید.» وزیر نفت ادامه داد: «در حالی که دکلی وارد نشده بود ٢٠درصد پیشپرداخت هم صورت میگیرد و بعد از این اتفاق صاحب شرکت قرارداد را فسخ میکند اما همچنان مبلغ باقیمانده ٨٨میلیون دلار به حساب شرکتی که با تاسیسات دریایی
قرارداد داشته واریز میشود و شرکت تاسیسات تمام پول را میدهد اما هیچ دکلی وارد نمیشود.» وی تصریح کرد: «معلوم نیست پول خرید دکل که به مردم تعلق دارد، کجا رفته است ضمن اینکه این پول از محل اجرای طرحهای پارس جنوبی بود؛ این پول به حسابهایی رفته است و قوه قضاییه هم مساله را پیگیری میکند.» در نهایت زنگنه کل ماجرای دکل را سوالبرانگیز دانست و گفت: «سوال این است که زمانی که قرارداد با شرکت فسخ شد چرا شرکت تاسیسات دریایی همچنان پرداختها را انجام داده است. بسیاری از کارهای انجام شده بدون امضا و موافقت هیاتمدیره شرکت بوده؛ ما نیز مدعی هستیم و این پول باید برگردد.» وزیر نفت در پایان تاکید کرد که این تخلف به وسیله بخش داخلی انجام شده و در ضمن پولها به حساب شرکت چینی ریخته شده است. وی همچنین از پیگیری پرونده دیگری که مربوط به خرید ٣٠ دکل دریایی و خشکی چینی است، خبر داد و گفت: «ما به دنبال استیفای کامل حقوق کشور هستیم.» در همین حین بحث خرید دکلهای اسقاطی نیز به میان آمد و زنگنه هشدار داد که خرید این نوع دکلها خلاف قانون است.
57میلیون بشکه ذخیره میعانات گازی
یکی از مباحثی که این روزها نقل رسانههای داخلی و خارجی شده بحث میزان ذخایر نفتی ایران روی دریاست که زنگنه در این مورد گفت: «ما ٥٧ میلیون بشکه نفتخام ذخیره شده در کشتیها روی دریا نداریم؛ اما میعانات گازی داریم.» وی ادامه داد: «اگر بخواهیم نفتمان را ذخیره کنیم، میتوانیم چاههای خود را بسته و دیگر تولید نکنیم اما این موضوع درباره گاز صدق نمیکند؛ زیرا کشور به تولید گاز نیاز دارد و در کنار گاز هم میعانات گازی تولید میشود؛ بنابراین ناچاریم آنها را ذخیره کنیم که بخشی از آنها در ذخایر روی زمینی است و بخشی هم در کشتی است.»
اروپا بازار مناسبی برای صادرات گاز نیست
صادرات گاز ایران به اروپا یکی از مهمترین مباحثی است که این روزها با خبر توافق شدت گرفته است. در حالی که بسیاری معتقدند اروپا بازار خوبی برای صادرات گاز ما به شمار میرود، وزیر نفت نظر دیگری دارد. وی در این باره گفت: «صادرات گاز به همسایهها برای ما اولویت است، زیرا با قیمتهای کنونی گاز در اروپا و همچنین حق ترانزیتی که باید به کشورهای مسیر صادرات گاز بدهیم، صرف نمیکند گاز را الان به اروپا صادر کنیم مگر اینکه قیمت گاز در اروپا بهتر شود و آنچه به صورت خالص در اختیار ایران قرار میگیرد رقم بهتری باشد؛ چون هدف ما صادرات به هر قیمتی نیست؛ بلکه صادرات میکنیم تا درآمدمان اضافه شود.» به گفته وی، در حال حاضر بهترین بازار صادرات گاز ایران، عراق، ترکیه و کشورهای حاشیه خلیجفارس و سپس پاکستان است.
مجری برنامه در ادامه به نقل از برخی منتقدان گفت که دیپلماسی وزارت نفت چندان فعال نیست. وزیر نفت نیز در پاسخ گفت: «ما با تجربهترین افراد را در این زمینه داریم؛ نفت و سیاست از هم تفکیک ناپذیرند. این طور نیست که درسطح سیاست جهانی یک کشوری تصمیم بگیرد که مثلا صادراتش را بالا ببرد یا اینکه کاری کند تا قیمتها کاهش یابد، شما با توجیه نمیتوانید این کشور را قانع کنید، بلکه باید فرآیند دیگری را از نظر سیاسی طی کنید که امکان دارد این موضوع چندسال هم طول بکشد.» وی تاکید کرد که مساله نفت بسیار پیچیده است و با سادهسازی نمیتوان مسائل پیچیده را حل کرد. نکته اصلی که وزیر نفت به آن اشاره کرد، این بود که وزارت نفت در دولت یازدهم توانست با وجود کاهش شدید بهای نفت باز هم کشور را بدون اختلالی جدی اداره کند.
در این برنامه مجری همچنین به جایگاه ایران در اوپک و دیپلماسی نفت اشاره کرد و انتقاد کرد که دیپلماسی نفت ایران کمرنگ است؛ زنگنه در واکنش به این صحبت گفت: «دبیرکلی اوپک به اجماع نیاز دارد. همانطور که خیلی از کشورهای دیگر هم نتوانستهاند در طول ٤٠سال اخیر دبیرکل اوپک شوند، چون ما موافق نبودهایم. در هر حال چیزی که به اجماع نیاز دارد، کار سختی است و موافقت همه اعضا را میطلبد.» وی در ادامه به بحث کاهش قیمت نفت و تلاشهای ایران برای افزایش بهای نفت اشاره و تاکید کرد که یک اراده قوی حتی اگر نگوییم عوامل بازار، وجود دارد که نمیخواهد قیمتها بالا برود.
از میادین مشترک چه خبر؟
پارس جنوبی یکی از بزرگترین میدان گازی مشترک ایران با قطر به شمار میرود. قطر در برداشت از این میدان گازی از ایران جلوست به همین خاطر توسعه این میدان جزو اولویتهای دولت به شمار میرود. زنگنه در این برنامه اظهار داشت: «فاز 17 پارس جنوبی تا سال 96 به بهرهبرداری میرسد. سال گذشته معادل ٥ فاز پارس جنوبی وارد مدار شد و امسال هم برخی فازهای پارس جنوبی وارد مدار میشوند.» وزیر نفت این میدان را بزرگترین میدان گازی مشترک ایران دانست و تاکید کرد که برای اجرای کارها در این میدان منتظربرداشته شدن تحریمها نیستیم. وزیر نفت با بیان اینکه برداشت تجمعی و روزانه گاز قطریها از ایران جلوتر هستند، افزود: «قطریها هماکنون بیش از ٧٠٠میلیون مترمکعب در روز تولید میکنند این درحالی است که تولید ما زیر ٤٠٠میلیون مترمکعب است زیرا ما در ٨ سال اخیر در برداشت از گاز پارس جنوبی عقب ماندیم و باید این عقبماندگی را جبران کنیم.» وی در ادامه به میدانهای مشترک نفتی و غرب کارون اشاره کرد و گفت: «بخش قابل توجهی از تولید جدید نفتی ایران مربوط به میدانهای غرب کارون است که با اجرای آنها میتوانیم ٧٠٠هزار بشکه افزایش تولید داشته باشیم.»
وزیر نفت، آمادگی ایران را برای افزایش تولید از میدانهای غرب کارون در یک بازه زمانی 3ساله اعلام کرد که اجرای این پروژهها با فرض ادامه تحریمهاست. البته در صورت برداشته شدن تحریمها، روند اجرای پروژه میدانهای غرب کارون تسریع میشود. وی همچنین تاکید کرد که براساس برنامهریزی انجام شده انتظار داریم تا پایان امسال شاهد افزایش ظرفیت تولید میدانهای آزادگان شمالی و یادآوران با اجرای فاز نخست توسعه آنها باشیم.
جریان استیضاح
مجری برنامه در پایان از وزیر نفت در مورد جریان استیضاح او در مجلس پرسید. زنگنه ابتدا با لحنی سرد گفت: «نمیدانم. به موقعش به شما میگویم.» اما از آنجا که با اصرارها و سوالهای بیشتر مجری مواجه شد، توضیح داد: «هیچ یک از قراردادهای حفاری ما برای حفاری با دکلهای هندی و چینی منعقد شده در زمان بنده نبوده است، اما بعضی از آنها در زمان وزارت بنده تمدید شده است. این قراردادها و تمدید آنها به نظر من کار خوبی بود و باید به تصمیم مدیران قبلی صنعت نفت احترام گذاشت، زیرا وقتی ما یک میدان عظیم مشترک همچون پارس جنوبی داریم که سالها شریک قطری سالانه بیش از ١٠٠میلیارد دلار گاز از آن برداشت میکند، حتی یک روز نیز نباید کار توسعه این میدان را به خاطر دکل ایرانی یا خارجی به تاخیر بیندازیم. حتی بنده معتقدم خرید دکل چینی و هندی از سوی مدیران قبلی در دولتهای گذشته برای توسعه این میدان ارزشمند و مهم کار خوبی بوده است، البته با این وجود بنده طی نامهیی رسما به وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کردهام که هیچگونه واردات دکل حفاری صورت نگیرد تا با این کار به شرکتهای سازنده دکل کمک کند.» وی ادامه داد: «هماکنون بیکاری برخی دکلهای
حفاری در صنعت نفت در درجه نخست به دلیل پایان پروژههای حفاری و در درجه دوم به دلیل کاهش بودجه امسال وزارت نفت است، امسال به دلیل کمبود شدید منابع مالی سالی بسیار سخت برای صنعت نفت خواهد بود، این وضع به حدی وخیم است که حتی صنعت نفت برای اجرای پروژههای اولویتدار همچون پارس جنوبی نیز با کمبود منابع مالی روبهروست.
در شرایط کنونی نه تنها امکان پرداخت دستمزد حفاری چاههای نفت به شرکتهای حفار وجود ندارد، بلکه حتی منابع لازم برای خرید مته، گل و... نیز محدود است.» وی در نهایت اظهار داشت: «نمی خواهم بیش از این، این موضوع را باز کنم، در بهمن ماه پارسال نیز در مجلس اعلام کردم که وضع صنعت نفت وخیم است. زمانی که قیمت هر بشکه نفت در بازار جهانی بهطور متوسط ١١٠دلار بود سهم وزارت نفت از صادرات روزانه ٢,٥میلیون بشکه تنها 14.5درصد بود اما هماکنون اوضاع متفاوت شده زیرا صادرات نفت ما به یک میلیون بشکه در روز و قیمت نفت به ٥٠دلار در هر بشکه سقوط کرده است، به عبارت دیگر، هماکنون نسبت به گذشته سهم وزارت نفت از صادرات نفت حدود ٣درصد است نه 14.5درصد.»