موافقتنامه قوام- سادچیکف
هنوز دل‌ها از ننگ و وحشت آتش‌های جهنمی کوره‌های آدم‌سوزی و بمب‌های اتمی مالامال بود که جغد جنگِ سرد شیون آغازید و مرغوای او که خبر از دوران مخالفت‌بار دیگری برای انسان‌ها می‌داد از ستیغ کوه‌های شمال غربی ایران در همه جهان طنین افکند. ماجرای آذربایجان و خودداری شوروی از تخلیه ایران موجب شد که ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت برد. اگرچه بی‌گمان عوامل و انگیزه‌های متعددی در وقوع آنها دخالت داشت، لیکن ارتباط آنها با مساله نفت کاملا محسوس بود و سرانجام هم حل آن 2مشکل جز با تمکین ایران به مذاکره با دولت شوروی در باب نفت میسر نگردید. ظهور حزب دموکرات آذربایجان و اعلام فعالیت آن در زمان دولت صدرالاشراف بود. مساله از نظر ایران یک معضل بزرگ مربوط به استقلال و یکپارچگی کشور بود و از نظر دنیا مهم‌ترین و حساس‌ترین محکی بود که عزم و اراده رژیم شوروی را در توسعه‌طلبی و راه‌جویی به سوی خلیج فارس مشخص می‌ساخت. توفیق شوروی در این قمار بزرگ امنیت تمام منابع نفتی خاورمیانه را با مخاطرات سهمگین مواجه می‌گردانید و سرتاسر این منطقه را در زیر سایه سرد و سنگین کمونیسم می‌کشانید. در بهمن‌ماه 1324 احمد قوام‌السلطنه به
نخست‌وزیری انتخاب شد و بلافاصله برای گفت‌وگوی رو در رو با مقامات شوروی به مسکو رفت. وزیرخارجه شوروی (مولوتوف) به قوام گفت که دولت ایران باید استقلال آذربایجان را به رسمیت بشناسد و استالین پیشنهاد کرد شرکت مختلطی برای نفت شمال ایران تشکیل شود که 49درصد سهام آن متعلق به ایران و 51درصد متعلق به شوروی باشد. توافق قطعی در این خصوص در مسکو حاصل نیامد اما در نتیجه این مذاکرات بود که سرانجام طرح قرارداد نفتی بین طرفین در تهران تنظیم شد و در پی آن دولت شوروی سپاهیان خود را از ایران فراخواند و با رفتن آنها حزب دموکرات آذربایجان همچنان که یک‌شبه به وجود آمده بود یک‌شبه هم فروریخت و غائله آذربایجان از میان برخاست. طرح قراردادی را که از آن سخن رفت در 15فروردین 1325 قوام‌السلطنه از سوی ایران و سادچیکف- که سفیر شوروی در ایران بود- از سوی شوروی امضا کردند و از این روی به موافقتنامه قوام- سادچیکف معروف شد.
بنابراین موافقتنامه باید شرکت مختلطی بین ایران و شوروی تشکیل شود و امتیاز نفت شمال ایران تا مدت 50سال با این شرکت باشد. قرار بود که سهام شرکت در 25سال اول به نسبت 51 و 49درصد به شوروی و ایران تعلق داشته باشد و در 25سال دوم آن نسبت تعدیل شود یعنی 50درصد سهام به ایران واگذار شود و 50درصد دیگر برای شوروی باقی بماند. (برگرفته از کتاب خواب آشفته نفت، صفحات 85 و 86)
