قانون تحریم امتیاز نفت نخستین اقدام مصدق در زمینه نفت
امتناع دولت ساعد از پذیرفتن پیشنهاد کافتارادزه خشم دولت شوروی را برانگیخت و حزب توده که تا آن زمان با اعطای امتیاز به خارجیان مخالفت می‌کرد این‌بار به هواداری از درخواست امتیاز شوروی و به مخالفت با امتناع دولت از قبول آن به تظاهرات وسیع خیابانی دست زد. متن کامل پیشنهاد شوروی هیچ‌گاه در اختیار مردم گذاشته نشد لیکن اصول کلی آن را کافتارادزه در کنفرانس مطبوعاتی دوم آبان‌ماه 1323 فاش کرد و از همان مقدار که او گفت معلوم شد که آن پیشنهاد به تعبیر دکتر مصدق «تمام کُپیه» قرارداد نفت جنوب بوده است. سرانجام ساعد در برابر فشار شدید شوروی از خارج و مخالفت‌ها و درگیری‌ها از داخل، مقاومت نیاورد. استعفای ساعد کمترین بهایی بود که باید در قبال تقاضای شوروی پرداخته می‌شد. برای زمامداری در آن موقعیت حساس از رجال نامداری چون دکتر مصدق، مستشارالدوله صادق و سید ضیاءالدین طباطبایی نام برده می‌شد ولی سرانجام قرعه به نام سهام‌السلطان بیات افتاد که سیاستمداری میانه‌رو و واقع‌بین شناخته می‌شد. بیات قوم و خویش نزدیک دکتر مصدق بود و حسن شهرت و مقبولیت عامه داشت. در چنین اوضاع و احوالی بود که طرحی دوفوریتی از سوی دکتر مصدق در هفتم آذرماه سال 1323 به مجلس داده‌شد. طرح دوفوریتی دکتر مصدق در خلال سخنرانی او به مناسبت بحث در برنامه دولت بیات مطرح شد و در یازدهم آذرماه به صورت قانون درآمد. ماده اول این قانون هرگونه مذاکره رسمی یا غیر رسمی را برای اعطای امتیاز نفت ممنوع می‌کرد اما ماده دوم آن راه را برای مذاکره در خصوص «فروش نفت و طرزی که دولت ایران معادن خود را استخراج و اداره می‌کند» باز نگاه داشت. (برگرفته از کتاب خواب آشفته نفت، صفحات 80 و 81)
