گروه خودرو سمانه عابدی
سرانجام روز تاریخی توافق هسته‌یی ایران و گروه 1+5 فرا رسید و انتظارها پایان یافت. صنعت خودرو ایران هم یکی از اصلی‌ترین منتظران این توافق هسته‌یی بود تا تکلیف خیلی از مسائل در این صنعت را مشخص کند. یکی از مسائل مهمی که به پس از تحریم‌ها مربوط است، موضوع سرمایه‌گذاری خارجی است چراکه ایران به‌دلیل داشتن موقعیت ویژه منطقه‌یی و بین‌المللی شرایطی مساعد برای سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت خودرو دارد. حالا که سرانجام توافق هسته‌یی مشخص شد، می‌توان این مساله را بررسی کرد که پس از برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی موضوع سرمایه‌گذاری خارجی چه خواهد شد. اغلب کارشناسان معتقدند صنعت خودرو ایران با خلأهای بسیاری درخصوص سرمایه‌گذاری مواجه است و می‌توان با مدیریت درست، سرمایه‌گذاری‌ها‌ی خارجی را جذب کرد و آنها را به سمت بازار مشترک صادراتی و ایجاد خطوط تولید باتوجه به امکانات موجود در ایران هدایت کرد.
خلأ سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو
با انجام توافق هسته‌یی برای ارزیابی مساعد بودن فضا برای بازگشت شرکت‌های خارجی باید چند مساله ازجمله فضای کسب‌و‌کار، قوانین، اوضاع و احوال را درنظر گرفت. صنعت خودرو باتوجه به موقعیت ایران از لحاظ ژئوپلیتیکی، بازار داخلی و توانمندی‌های کشور موقعیت خیلی مناسبی دارد. در همین حال در چند سال گذشته سرمایه‌گذاری مناسبی نشده است و به‌شدت درخصوص سرمایه خلأ دارد که این خلأها را می‌توان با سرمایه‌گذاری مناسب پر کرد، بنابراین سرمایه‌گذاری‌ها را می‌توان به سمت زمینه‌هایی که در آن خلأ وجود دارد، هدایت کرد. چند زمینه کلیدی وجود دارد که ازجمله آن نیاز به نوسازی صنعت است.
حدود 20سال پیش سرمایه‌گذاری خوبی در زمینه خودروسازی صورت گرفت و نتیجه آن را در اواخر دهه70 و اوایل دهه80 مشاهده کردیم. خودروسازی با کیفیت و تولید بالاتری روبه‌رو شد که منجر به تحولاتی در صنعت خودرو شد.
متاسفانه به‌علت روندهایی که وجود داشت سرمایه‌گذاری لازم پس از آن انجام نشد و در نتیجه دو اتفاق رخ داد که اول اینکه تجهیزات موجود مستهلک شدند و حالا نیاز به به‌روز رسانی دارند. دوم اینکه نیازمند فناوری‌های جدید بودیم که اتفاق نیفتاد یا بعضا کم اتفاق افتاد.
در نتیجه یک خلأ بزرگ سرمایه‌گذاری در این زمینه دارد. اگر این کار انجام شود یک پتانسیل جهشی خواهد داشت زیرا بازار تشنه این شرایط است. زیرساخت‌ها آماده است و تنها نیاز به سرمایه‌گذاری و حرکت جدید دارد تا دوباره احیا شوند. البته باید این نکته را یادآور شد که نباید به هر قیمتی تامین سرمایه کرد. سرمایه برای تولید داخلی و محصولات جدید باید باشد. طبیعی است اگر این مدل اتفاق بیفتد، همزمان جهش در کیفیت و فناوری خواهد داشت.
اگر این اتفاق بیفتد دو موضوع به وجود می‌آید یکی اشتغالزایی خواهد شد که نتایج آن برای مردم خواهد بود و حتی می‌توان بازار منطقه را دوباره در دست گرفت. این موضوع می‌تواند در افزایش کیفیت خودروها، کاهش تصادفات همچنین کاهش مصرف سوخت تاثیرگذار باشد.
کافی است اکنون یک سرمایه کوچک روی موتورهای خودروها انجام داد و تنها آنها را به‌روز رسانی کرد. به یک‌باره چیزی حدود 35درصد می‌توان کاهش سوخت داشت. البته اکنون هم به‌دنبال این مسیر هستند ولی اگر سرمایه‌گذاری صورت نپذیرد به سختی و با کندی بیشتر به آنها می‌رسد.
علاوه بر تکنولوژی، سرمایه‌گذاران خارجی باید طراحی‌های خود را به داخل کشور بیاورند، زیرا به‌شدت پتانسیل این را دارد که بتوان مرکز طراحی منطقه‌یی را در دنیا داشته باشد. همان‌طور که هندی‌ها در مقطعی روی نرم‌افزار کار کردند و اکنون صادر‌کننده بزرگ دنیا شدند ایران هم به‌علت وجود تحصیلکرده‌های فراوان یک بخشی از این منظر پتانسیل دارد که بتواند ارزش افزوده زیادی در سطح بین‌المللی ایجاد کند.
بازگشت مبارک سرمایه برای بازار داخلی
با برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی بازگشت شرکت‌های خارجی به ایران را باید از دو منظر بررسی کرد؛ اول اینکه اگر ورود سرمایه‌گذاران درراستای استفاده از بازار داخلی ایران باشد، این امر برای اقتصاد کشور و تولید‌کنندگان بسیار ناراحت‌کننده خواهد بود. باید این موضوع را درنظر گرفت که اگر بازار داخلی تحویل کشورهایی شود که تنها می‌خواهند محصولات خود را بفروشند، تبعات بسیاری را به بار خواهد آورد. مخصوصا اگر تحریم‌ها برداشته شود یکی از سناریوهای نگران‌کننده، ورود کالاها و شرکت‌های خارجی به داخل کشور و استفاده از بازار داخلی است. از سویی احتمال دیگری هم وجود دارد که با برداشته شدن تحریم‌ها و باتوجه به سیاست‌های اصولی که کشور اتخاذ می‌کند، شروطی را برای همکاری‌های بین‌المللی بگذارد و اعلام کنند شرکت‌هایی می‌توانند از بازار داخلی استفاده کنند که در داخل کشور سرمایه‌گذاری و تولید کنند. در آن صورت این بازگشت می‌تواند برای بازار داخلی بسیار مبارک باشد. از طرفی این موضوع از دو سو مثبت است؛ اول اینکه جذب سرمایه خارجی صورت می‌گیرد و دوم اینکه سطح تکنولوژی داخلی ارتقا می‌یابد. افزون بر اینکه از طریق مشارکت‌هایی که صورت می‌گیرد و دیگر اینکه مهارت‌های نیروی انسانی توسعه می‌یابد. با درنظر گرفتن تکنولوژی روزی که قطعا باید در برنامه‌ها وجود داشته باشد، شرکت‌های ما به‌روز رسانی می‌شوند.
از همین رو مهم‌ترین دستاورد بازگشت می‌تواند از نوع دوم باشد که مشکل بزرگ بی‌اعتمادی شهروندان خودمان نسبت به محصولات داخلی برداشته می‌شود. درواقع شرکت‌های ایرانی می‌توانند با شرکای معتبر خارجی محصولاتی را در داخل تولید کنند که پاسخگوی نیاز همه مردم باشد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که حضور شرکت‌های خارجی در قالب مشارکت در سرمایه‌گذاری و تولید در داخل باشد و در این شرایط می‌توانند از بازار داخلی استفاده کنند. اگرچه خودرو در ایران انحصاری است اما شرکت‌های خودروسازی و قطعه‌سازی ما از این موضوع استقبال می‌کنند، به‌دلیل اینکه وضعیت بازار گویای بسیاری از مسائل است. بازار چند اشکال را به صنعت خود وارد می‌کند که ازجمله آنها بحث کیفیت، تنوع محصول، خدمات پس از فروش و یکی هم تکنولوژی‌های روز به کار رفته در خودروهای داخلی است که اینها را خیلی سخت است بخواهیم به تنهایی ایجاد کنیم. شرکت‌های بزرگ دنیا که جزو 10برند برتر هستند به‌عنوان مثال رنو با نیسان مشارکت می‌کند به‌دلیل اینکه از تکنولوژی‌های یکدیگر استفاده کنند و قیمت تمام شده را کاهش دهند. پس چرا خودروساز ما این کار را نکند.
خودرو ساز داخلی به‌دنبال این موضوع است که کیفیت را ارتقا دهد و طبیعتا برای این کار گزینه عملیاتی و اجرایی مشارکت با یک برند معتبر است. متاسفانه بر اثر تحریم، همکاری‌هایی با شرکت‌های خودروسازی چینی داشتیم. آنها تکنولوژی‌های دست دوم و سوم خود را آن هم به شکل ناقص دراختیار ما می‌گذارند، بنابراین ایران باید برود با شرکت‌های صاحب تکنولوژی مشارکت کند. البته برنامه خودروسازها در همین راستاست که پس از تحریم‌ها سرمایه‌گذاری مشترک انجام دهند. در عین حال فرض کنیم که این اتفاق هم رخ ندهد و با خودروسازها به توافق نرسند.
می‌دانید اگر شرکتی تمایل داشته باشد که 100درصد در ایران سرمایه‌گذاری کند، تنها مانع تحریم است.
درحالی که هیچ مانعی برای سرمایه‌گذاری 100درصد خارجی وجود ندارد. فراموش نکنیم که بازار ایران این جاذبه فعال و با ارزش را دارد که سرمایه‌گذاران خارجی وارد ایران شوند. وزارت اقتصاد و دارایی به‌عنوان متولی این امر بسترهای لازم را برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی فراهم کرده و تنها مانع بزرگ تحریم است که جابه‌جایی پول را با مشکل مواجه کرده و اگر این تحریم برداشته شود و بانک‌های داخلی بتوانند کار کنند هیچ مانعی وجود ندارد.
اولویت خودروسازان
در دوران پس از تحریم
چشم‌انداز صنعت خودرو کشور در دوران پس از تحریم را می‌توان مثبت ارزیابی کرد.
رمایه‌گذاری مشترک با شرکای خارجی باید در اولویت برنامه‌های خودروسازان داخلی قرار گیرد. با رفع تحریم‌ها به‌طور قطع محدودیت‌ها برای خودروسازان داخلی در همکاری‌های خارجی برطرف خواهد شد و امکان مذاکره با خودروسازان معتبر جهانی، فراهم شدن نقل و انتقالات پولی و مالی همچنین دریافت قطعات اصلی برای تولید خودرو ازجمله آثار مثبت رفع تحریم‌ها برای خودروسازان داخلی است. باید بستر به‌گونه‌یی فراهم شود تا سرمایه‌گذاران خارجی ترغیب به سرمایه‌گذاری مشترک در ایران شوند. خودروسازان خارجی نباید تنها محصولات خود را به ایران ارائه کنند، چراکه در دولت‌های نهم و دهم همه امکانات موجود برای سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت خودرو تخریب شد، بنابراین باید امکانات را مجددا برای سرمایه‌گذاری خودروسازان خارجی در کشور فراهم کرد.
البته خودروسازان خارجی بعید است به این زودی روند سرمایه‌گذاری در کشور را آغاز کنند چراکه باید ابتدا اطمینان آنان از ثبات و آرامش در بازار جلب شود. افزون بر اینکه درخصوص انتظار کاهش قیمت در دوران پس از تحریم به هیچ عنوان نباید انتظار کاهش قیمت‌ها را با رفع تحریم‌ها داشته باشیم. در سال‌جاری قیمت مواد اولیه افزایش یافته و نرخ ارز برای قطعه‌سازان از ارز مبادله‌یی به ارز آزاد تغییر یافته ضمن اینکه دستمزدها نیز حدود 22درصد افزایش پیدا کرده لذا با این موارد چگونه باید انتظار داشت که تنها با رفع تحریم‌ها قیمت خودرو کاهش یابد.
در حال حاضر بخش خودرو کشور به حداقل 15درصد افزایش قیمت نیاز دارد، شورای رقابت متاسفانه بنا به دلایلی جسارت افزایش قیمت خودروها را ندارد و این سبب شده قطعه‌سازان و خودروسازان لطمه ببینند.
درخصوص وضعیت خودروسازان چینی در دوران پس از تحریم خودروسازان چینی متاسفانه تاکنون در بخش سرمایه‌گذاری فعالیتی نداشتند اما پس از تحریم‌ها این خودروسازان نیز باید همانند سایر خودروسازان جهان برای حضور در بازار خودرو ایران به رقابت بپردازند.
در دوران پس از تحریم شاهد بازار رقابتی در حوزه خودرو خواهیم بود که در این بازار رقابت حرف نخست را خواهد زد.
