سوآپ نفت خام، رویایی برباد رفته
سوآپ در تمام نقاط دنیا راهی برای کسب درآمد بیشتر در دولتهاست. اما در ایران از آنجایی که وقتی نام کسبوکار خاصی به میان میآید همواره حقخواهی گروه مشخصی نیز در پی آن خواهد بود سوآپ نیز درگیر همین حواشی شد. ایران در حد فاصل سالهای 88 تا 89 بهطور متوسط روزانه بین 50 تا 100هزار بشکه نفتخام سوآپ کرده است. پیروز موسوی مدیرعامل شرکت پایانههای نفتی کشور نیز در گفتوگو با «تعادل» از رکورد سوآپ ۲۰۰هزار بشکه نفتخام در گذشته میگوید. گذشتهیی که اکنون دیگر بر باد رفته است.
اتخاذ یک تصمیم غیرمنطقی و احساسی توسط وزیر وقت نفت مسعود میرکاظمی برای توقف سوآپ در سالهای گذشته عدمالنفع مالی و اعتباری زیادی برای ایران در منطقه داشته است. «تعادل» پیش از این در گزارشی مفصل عدمالنفع توقف سوآپ را بررسی کرده است. حالا آن روزها به هر حال رو به پایان است و مدیران جدید تصمیم بر احیای سوآپ نفتی دارند. اما در دنیای امروزی فرصتها هرگز حتی بعد از گذشت چند ساعت نیز به قوت و قدرت سابق خود باقی نمیمانند. سوآپ نیز از این قاعده مستثنی نیست.
مدیرعامل شرکت پایانههای نفتی کشور که در واقع مجری سوآپ نفتخام از کشورهای حاشیه خزر و تحویل آن به کشورهای حاشیه خلیجفارس بودهاند در گفتوگو با «تعادل» پرده از مسالهیی دردناک برمیدارد. این مساله که هر چند اراده احیای سوآپ نفت خام در دولت فعلی وجود دارد اما فرصت به اندازه سابق باقی نمانده است. در واقع موسوی از جایگزین شدن سوآپ نفت خام ایران توسط خط لوله
«باکو-کیهان» خبر میدهد.
به گزارش «تعادل» مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، در پژوهشی درباره خط لوله «باکو- جیهان» مینویسد: « طول خط لوله باکو- جیهان که از نزدیکی باکو آغاز و با گذر از تفلیس، پایتخت گرجستان، به بندر جیهان در ساحل دریای مدیترانه در جنوب شرقی ترکیه منتهی میشود، 1768کیلومتر است، ۴۴۵کیلومتر از این خط لوله در آذربایجان، ۳۴۵کیلومتر در محدوده گرجستان و ۱۰۷۰کیلومتر در محدوده ترکیه قرار دارد. اعتبارات هزینه شده برای این طرح 7/3میلیارد دلار اعلام شده و شرکت بریتیش پترولیوم عامل اجرایی این پروژه بوده است.»
پیروز موسوی در ادامه اظهارات خود به این مساله اشاره میکند که با اجرایی شدن این خط لوله کشورهایی که تاکنون اقدام به سوآپ نفتخام در ایران میکردند «جایگزین» آن را پیدا کردهاند. در واقع اکنون تنها راهی که پیشروی ایران قرار دارد ارایه پیشنهادهایی است که بتواند جذابیت بیشتری ایجاد کرده و با کسب مزیت رقابتی مشتریان را به سوی خود جذب کند.
اما ارایه چنین پیشنهادی چندان ساده نیست، شاید به همین دلیل است که از ابتدای روی کار آمدن دولت یازدهم تاکنون با وجود اراده لازم برای احیا، این ماجرا چندان تحقق نیافته است. موسوی در این باره میگوید: « سوآپ یک همکاری دوجانبه میان وزارت امور خارجه و وزارت نفت است و لازم است که با رایزنیهای وزارت خارجه قرارداد سوآپ نفتخام ایران بازگشته و وزارت نفت به اجرای آن متعهد شود.»
مدیرعامل شرکت پایانههای نفتی مدعی است این شرکت در حال حاضر آمادگی این را دارد که در صورت احیای سوآپ تا سقف ۲۰۰هزار بشکه در روز مجری آن باشد. اما آنطور که موسوی اظهار میکند تنها آمادگی آنها اکنون کفایتکننده احیای مبادله نفتخام میان کشورهای شمال و جنوب کشور نیست.
در واقع همین مساله است که لزوم وجود افرادی در پستهای استراتژیک مانند وزارت نفت را نشان میدهد که از دوراندیشی کافی برای عواقب تصمیمهای اتخاذ شده برخوردار باشند. موسوی در این زمینه میگوید: « اتفاقهایی که بعد از قطع سوآپ رخ دادند دیگر از اختیار ایران خارج بودند. کشورهای حوزه دریایخزر روشی پایدار را بدون حضور ما ایجاد کردهاند و اکنون ما باید به دنبال راههای دیگری باشیم.»
کورسوی امید در گرو افزایش تولید
اکنون یکی از مهمترین روزنههای امید ایران برای احیای سوآپ نفتخام، افزایش تولید نفت خام در کشورهای CIS است. افزایشی که ایران بتواند در تبادل آن نقش از دست رفته خود را باز پس گیرد. موسوی در این باره میگوید: « امید فعلی این است که این کشورها افزایش تولید نفتخام خود را به سمت ما بیاورند.» اما در وضعیتی که قیمت نفت خام از ماه ژوئن سال ۲۰۱۴ با افت شدیدی روبهرو شد، در واقع نمیتوان چندان روی افزایش تولید نفت خام از سوی کشورهای مختلف حسابی باز کرد. در شرایط فعلی تنها کشورهایی دست به افزایش تولید میزنند که مانند عربستان از حاشیه اطمینانی در زمینه تامین بودجه برخوردار باشند.
نکته مهم این است که حتی اگر شرایط به نحوی پیش برود که کشورهای CIS تولید نفت خام خود را افزایش دهند، تصمیمگیری در گذشته به نحوی که آینده بخشی از درآمد یک کشور به تصمیمهای داخلی کشورهای دیگر متکی شود بر خلاف هر گونه روش اقتصاد مقاومتی و متکی به داخل و همچنین متضاد با امنیت اقتصادی است.
پیروز موسوی اما اعتقاد دارد شاید ارایه یک پیشنهاد بهتر بتواند کشورهای حوزه دریایخزر را به سمت ایران ترغیب کند. اما چنین کاری را «سخت» قلمداد میکند. مدیرعامل شرکت پایانههای نفتی اظهار میکند: « این پیشنهاد باید به قدری خوب باشد که این کشورها از شرایط پایدار فعلی گذشته و به سمت ایران بیایند.»
رایزنی روحانی برای سوآپ
پیروز موسوی اما در ادامه از مباحثه درباره سوآپ نفت خام در جریان سفر رییسجمهوری به کشورهای حوزه دریایخزر نیز خبر میدهد. خبری که نشان میدهد دولت یازدهم به صورت جدی به دنبال احیای سوآپ نفتخام است. او از آماده شدن «بسته پیشنهادی وزارت نفت» برای احیای سوآپ نفتخام به کشورهای حوزه دریایخزر خبر داده و میگوید: «در این بسته سعی شده است پیشنهاد به نحوی باشد که این کشورها ترانزیت از طریق ایران را برتر و مطمئنتر تلقی کنند.»
شاید اگر امکان بازگشت به گذشته وجود داشت، مسوولان وقت با دیدن عواقب تصمیم خود، دیگر چنین رویکردی را اتخاذ نمیکردند، اما نکته غمانگیز همین است که تاریخ هرگز به قبل بازنمیگردد و مردم کشور طی چنین تصمیمهایی هر روز فقیرتر از قبل میشوند.