گروه غذا و دارو
طرح تحول سلامت منتقدان بسیاری دارد ولی به باور بسیاری زمینه‌ساز بهبود سطح سلامت جامعه شده است تا جایی که حتی بعضی از آن با عنوان انقلابی در نظام سلامت یاد می‌کنند. با این حال همه دیدگاه‌ها موافق طرح تحول و موفقیتش نیست. کم نیستند افراد و انجمن‌ها و اتحادیه‌ها و تشکل‌هایی که به انحای مختلف از این طرح ابراز نارضایتی کرده‌اند و بهانه‌ها برای اعتراض نیز مختلف است، از تضعیف وضعیت معیشت پزشکان گرفته تا سخت‌تر شدن فرآیند درمان و درنتیجه کاهش سطح رفاه بیماران. با این حال آخرین بررسی موسسه ملی تحقیقات سلامت نشان می‌دهد نقش پزشکان در رضایت بیمار از خدمات‌درمانی بسیار کلیدی است ولی همین قشر که محور نظام درمانی ایران را تشکیل می‌دهند، با اجرای این طرح بیشترین نارضایتی را از تعطیلی مطب‌هایشان و همین‌طور افزایش تعداد بیماران دارند.
اما واقعیت پشت پرده این طرح چیست؟ آیا تاکنون موفقیت‌آمیز بوده است؟ چگونه می‌توان میزان و نوع تاثیر طرح تحول را بر نظام سلامت ارزیابی کرد؟ براساس گزارش سوم دیدبانی طرح تحول سلامت که وضعیت رضایت پزشکان و پرستاران و بیماران را در زمستان سال93 ارزیابی کرده است، میزان رضایت بیماران بستری، نظرسنجی از شاغلان بیمارستان‌های دولتی و خصوصی، رضایت پزشکان از خدمت در مناطق محروم و عرضه دارو و تجهیزات پزشکی خارج از چرخه تامین بیمارستان را در برمی‌گیرد. پیمایش‌هایی که در سه بازه تابستان، پاییز و زمستان سال1393 انجام شده است می‌تواند گزارشی از نتیجه طرح تحول در یک روند زمانی را به دست دهد.
رضایت 89 درصدی بیماران
از خدمات بستری
یکی از اهداف اصلی طرح تحول بهبود وضعیت بستری بیماران در بیمارستان‌های دولتی است. اما آیا این هدف به تحقق نزدیک شده است؟ طبق گزارش منتشرشده، میزان رضایت بیماران از خدمات بستری در زمستان 93، 89درصد بوده است و نسبت به تابستان همان سال 16درصد افزایش نشان می‌دهد. این اعداد از موفقیت طرح تحول در تحقق نسبی اهداف خود حکایت دارد. کاهش سهم بیماران از هزینه‌های درمان، یکی دیگر از هدف‌های طرح تحول است که با حاشیه‌های زیادی همراه شده است. کمبود منابع بیمه‌یی و اعتراض پزشکان به تعرفه‌های اعلام شده از مهم‌ترین چالش‌هایی است که طرح تحول با آن روبه‌روست و این مساله، امکان رسیدن به این هدف را زیر سوال می‌برد. اما نظر مردم در این‌باره چیست؟ نارضایتی از فرانشیز پرداختی در تابستان 93، 28درصد است، اما این عدد در زمستان به 7درصد می‌رسد که حاکی از افزایش رضایت بیماران از هزینه‌های درمان است. واقعیتی که می‌تواند از بهبود خدمات درمان یا کاهش هزینه‌های آن حاصل شده باشد.
پزشکان رضایت‌آفرین
شاید جالب‌ترین نکته گزارش منتشرشده، سهم پزشکان درجلب رضایت بیماران از نظام سلامت باشد. 86درصد از جامعه آماری مورد مطالعه از رفتار پزشکان رضایت کامل داشته‌اند و این بالاترین میزان رضایت کامل ثبت شده در این گزارش است. 11درصد بیماران نیز اعلام رضایت نسبی از پزشکان کرده‌اند. جمع این اعداد، رضایت 97درصدی بیماران از رفتار پزشکان را نشان می‌دهد. البته پزشکان تنها کارمندانی نیستند که رفتارشان راضی‌کننده است؛ 92درصد بیماران رفتار پرستاران و 99درصد آنها از سایر کارکنان بیمارستان را مطلوب دانسته‌اند. این آمار در نگاه اول خوشحال‌کننده است و کارکرد مطلوب نظام سلامت را می‌رساند، اما در دید عمیق‌تر، از سهم بزرگ کارمندان و به خصوص پزشکان در نظام سلامت پرده برمی‌دارد. چرخ سلامت به جای آنکه نظام محور باشد، حول محور پزشک می‌چرخد و این مساله می‌تواند در بلندمدت به ضرر نظام سلامت کشور تمام شود.
ارجاع به بیرون کم شده، اما هنوز هست
یکی دیگر از اهدافی که صورت محوری برای طرح تحول سلامت آورده شده، کاهش ارجاع به بیرون از بیمارستان برای تهیه دارو و انجام خدمات پاراکلینیک است. در واقع هدف این است که تمام خدمات بستری در داخل بیمارستان فراهم شود و بیمار ملزم به تهیه هیچ‌چیز خارج از فضای بیمارستانی نشود. میزان ارجاع به بیرون از بیمارستان برای تهیه دارو در تابستان 93، 9.8درصد بوده که در زمستان به 5درصد رسیده است. همچنین ارجاع آزمایش از 6.1 درصد به 3.5 درصد و خدمات تشخیصی و تصویربرداری از 7.8 درصد به 2درصد رسیده است. هرچند ارجاع به بیرون از بیمارستان کمتر شده، اما هنوز صفر نشده است و این یعنی هنوز راه زیادی تا تحقق این هدف طرح تحول مانده است.
پزشکان چه می‌گویند؟
پزشکان و پرستاران از بازوهای اصلی نظام سلامت هستند و تامین رضایت آنها اهمیت کلیدی دارد. طرح تحول سلامت تاکنون چه میزان در این مساله موفق بوده است؟ گزارش موسسه ملی تحقیقات سلامت حاکی از آن است در زمستان سال93 تنها 25درصد پزشکان وزارت بهداشت از درآمد خود رضایت داشته‌اند و این میزان نسبت به پاییز، 28درصد کاهش داشته است. با این‌حال 81درصد آنها موافق ادامه اجرای طرح تحول بوده‌اند. پزشکان شاغل در بیمارستان‌های غیرتابع اما در پاییز از درآمد خود راضی بوده‌اند و میزان نارضایتی آنها 14درصد کاهش داشته است. این پزشکان همچنین رضایت 83درصدی از ارزش‌گذاری نسبی خدمات نشان داده‌اند. با این‌حال رضایت آنها از اجرای طرح تحول کاهش داشته و از 82درصد در پاییز، به 74درصد در زمستان رسیده است. بیشترین شکایت پزشکان نیز مربوط به عدم رسیدگی به درخواست‌ها (63درصد) و تعداد مراجعان (57درصد) است.
پرستاران اما نظرات کاملا متفاوتی دارند، 83درصد آنها از میزان درآمدشان شکایت دارند و 58درصد نیز معتقدند رسیدگی به درخواست‌هایشان مطلوب نیست. این درحالی است که 72درصد آنها فعالیت خودشان را مطلوب ارزیابی می‌کنند.
ضعف‌های پژوهش
ذکر این نکته ضروری است که درنظر «تعادل»، این پژوهش با ضعف علمی و ابزاری انجام شده است. جمعیت آماری این طرح در زمستان سال93 در مقایسه با فصل‌های گذشته بسیار کمتر بوده که اتقان این پژوهش را سست می‌کند. از طرفی اشکالات و تضادهایی هم بین آمار توصیفی وجود داشت که نشان از ضعف دقت این طرح علمی دارد؛ طرحی که به واسطه موسسه مجری‌اش در مظان اتهام جانبداری هست باید اعتبار علمی بیشتری را برای قابل قبول کردن آرای خود فراهم کند.
