گروه حمل و نقل
کالایی که در دل یک مزرعه در روستایی سرد در استان همدان تولید می‌شود احتمالا بازاری مناسب در تهران دارد و باید جابه‌جا شود. یک کارخانه تولید پارچه باید مواد اولیه‌اش را از آلمان بیاورد و یک تولیدکننده تلویزیون در کره‌جنوبی باید راهی پیدا کند که کالایش به بازار استانبول ترکیه برسد. بدون جابه‌جا کردن کالاهای تولیدی ادامه کار ناممکن می‌شود و اقتصاد کشورها محدود و بسته و بی‌رونق می‌شود. به همین دلیل است که حمل‌ونقل و توسعه نقش اساسی در توسعه اقتصاد ملی و جهان دارد و اگر سرمایه‌گذاری کافی برای توسعه ترانزیت در بخش‌های نرم‌افزاری و سختافزاری نشود، راه‌های جابه‌جایی کالا مسدود می‌شود. در گزارشی که وزارت امور اقتصاد و دارایی منتشر کرده است، سدهای توسعه حمل‌ونقل به عنوان یک زیرساخت بررسی شده است.
مقررات دست‌وپاگیر و نبود ابزارهای مناسب
مشکلات بخش ترانزیت را می‌توان به دو گروه سختافزاری و نرم‌افزاری تقسیم کرد؛ مشکل نخست وجود قوانین و مقررات موازی و دست‌وپاگیر و تشریفات اداری زیاد است که در حال حاضر در بخش ترانزیت وجود دارد و به عنوان مشکل نرم‌افزاری از آن یاد می‌شود. این در حالی است که ترانزیت یک فعالیتی تک‌بخشی نیست و تمام بخش‌های حمل‌ونقل در آن دخالت دارند و به نوعی یک فعالیت چندوجهی به‌شمار می‌رود. امروزه صاحب کالا توقع دارد در ازای تحویل بار ترانزیتی خود این کالا از طریق حمل‌ونقل ترکیبی با بارنامه‌یی معتبر از مبدا تا مقصد بار خود را با حداقل هزینه و حداکثر سرعت طی کند. هم‌اکنون یکی از مشکلات اصلی، تعدد سازمان‌ها و تصمیم‌گیرندگان در امر ترانزیت است که منجر به موازی‌کاری و تشریفات زاید نظارتی و کنترلی بر کالاهای ترانزیتی می‌شود.
به عنوان مثال چنانچه مغایرتی در اسناد و مدارک و کالاهای موجود پیدا شود، گمرک آن را به عنوان کالای قاچاق تلقی می‌کند که همین امر سبب بروز مشکلات بسیار برای شرکت‌های حمل‌ونقل شده و موجب افزایش زمان و هزینه‌ها می‌شود. در صورتی که کالاهای ترانزیتی را نباید به عنوان کالاهای وارداتی محسوب کرد بلکه این کالاها به مقصد کشور دیگری حمل می‌شود و کنترل محتویات کالاها که به‌صورت کانتینری وارد کشور می‌شود عملا برای شرکت حمل‌ونقل ممکن نیست و در تمام دنیا اگر اسناد و مدارک کالای ترانزیتی کامل باشد و کانتینرها با پلمب سالم وارد و از کشور خارج شوند، هیچ مشکلی به وجود نمی‌آید و ارزیابی محتوای کانتینرها و فک‌پلمب آنها و کنترل‌های اضافه از سوی مراجع متعدد تنها هزینه ترانزیت کشور را افزایش می‌دهد و موجب می‌شود ترانزیت از طریق ایران غیراقتصادی شود.
این در حالی است که مسیرهای ترانزیتی جدیدی در منطقه در حال تشکیل و تکمیل است و چنانچه از فرصت‌های موجود برای گسترش ترانزیت کشور استفاده بهنیه نشود، صنعت ترانزیت با تهدیدهای جدی مواجه شده و متقاضیان ترانزیت به سمت مسیرهای رقیب متمایل می‌شوند. نامنطبق بودن قوانین و مقررات حمل‌ونقل بین‌المللی و گمرگی کشور با قوانین بین‌المللی در این زمینه، کنترل‌های غیراصولی و مقررات سختگیرانه، شفاف نبودن قوانین و مقررات موجود و مجهز نبودن گمرک به ابزارهای مناسب موجب زبان‌بر شدن روند ترانزیت و افزایش قیمت حمل کالا در مسیر می‌شود.
تعرفه‌های متغیر و زیرساخت‌های ناقص
یکی دیگر از مشکلات ترانزیت مربوط به تعرفه‌های حمل‌ونقل است که در همه دنیا به طور معمول ثابت بوده و زمان مشخصی دارد ولی در ایران به علت نوسانات قیمت و وجود تورم، شرکت‌های حمل‌ونقل و صاحبان کالا با مشکل بی‌ثباتی قیمت‌ها مواجهند. اهمیت تعرفه‌های رقابتی و تعادل به اندازه‌یی است که اگر کالای ترانزیتی دارای تعرفه رقابتی نباشد منجر به تغییر مسیر ترانزیت به مسیرهای رقیب که هزینه‌های حمل بار کمتری دارند، خواهد شد. بخش دیگری از مشکلات ترانزیت کشور که مشکلات سختافزاری محسوب می‌شود مربوط به زیرساخت‌های حمل‌ونقل ترانزیت کشور است. اعتبارات تخصیص‌یافته به توسعه زیرساخت‌ها در وزارت راه و شهرسازی محدود است و همین امر موجب طولانی‌شدن زمان اجرای پروژه‌های زیرساختی می‌شود. از سوی دیگر وجود انحصار در زیربخش‌های حمل‌ونقل به‌ویژه حمل‌ونقل ریلی موجب می‌شود که سرمایه‌گذاران بخش خصوصی کمتر تمایلی به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها داشته باشند. وجود راه‌های ارتباط مناسب ترانزیتی یکی از فاکتورهای مهم برای اقتصادی شدن یک مسیر و کاهش زمان و هزینه‌ها به‌شمار می‌رود.
خودمالکی بودن ناوگان باری جاده‌ای
در بخش جاده‌یی هرچند توسعه آزادراه‌ها و بزرگراه‌های ترانزیتی در سال‌های گذشته در حد قابل قبولی رشد داشته است.
مشکل عمده در این زمینه خودمالکی بودن ناوگان باری جاده‌یی و کمبود شرکت‌های حمل‌ونقل در این زمینه است. همین امر موجب سنتی بودن شیوه حمل و کمبود اطلاعات در زمینه حمل بار می‌شود که مانع استفاده کامل از ظرفیت‌های ناوگان موجود و خالی برگشتن کامیون‌هاست. مشکل عمده دیگر فرسودگی ناوگان باری جاده‌یی کشور است. این فرسودگی و بالا بودن سن ناوگان موجب می‌شود که مصرف سوخت آن نیز تقریبا 2برابر کامیون‌های نو و امروزی باشد که در نتیجه سبب افزایش هزینه‌ها و افزایش سوخت و آلایندگی محیط‌زیست می‌شود.
نبود تجهیزات پیشرفته حمل‌ونقل ریلی
در حمل‌ونقل ترانزیتی ریلی نیز مشکلات متعدد این زیربخش موجب شده تا راه‌آهن سهم بسیار اندکی از حجم ترانزیت کشور را جابه‌جا کند. این در حالی است که مسیر ریلی به دلیل مزایای فراوان این روش از جمله ایمنی بیشتر، مصرف سوخت کمتر و کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی به‌خصوص برای حمل بار در مسیرهای طولانی بسیار مناسب است و در تمام دنیا راه‌آهن حجم عظیم کالاهای ترانزیتی را حمل می‌کند. متاسفانه راه‌آهن کشور در حال حاضر سرعت کمی در حمل کالاها دارد و فاقد تجهیزات پیشرفته برای حمل‌ونقل و بارگیری کانتینرها در تمام ایستگاه‌ها است. همین امر موجب افزایش زمان ترانزیت و بالا رفتن هزینه‌ها نسبت به حمل جاده‌یی کالاها می‌شود. همچنین مسیر ریلی کشور محدود است و در خیلی از مسیرها به‌ویژه در پس‌کرانه‌های بنادر تجاری با نبود یا محدودیت خطوط ریلی مواجهیم. همین امر منجر به نبود امکان ارایه خدمات «درب به درب» و استفاده بهینه از حمل‌ونقل ترکیبی می‌شود. در حالی که امروزه در تمام جهان از روش حمل‌ونقل ترکیبی برای سرعت بخشیدن به جابه‌جایی کالاها به ویژه در بخش ترانزیت استفاده می‌شود.
به طور مثال هرچند بنادر تجاری به‌ویژه بندر شهیدرجایی به عنوان بزرگ‌ترین بندر کانتینری کشور بسیار توسعه یافته و حجم اعظم بار ترانزیتی کشور را در جنوب جذب می‌کند ولی راه ارتباطی ریلی آن با محدودیت خطوط ریلی مواجه بوده و به تناسب بندر مذکور رشد نیافته است یا در برخی مسیرهای ترانزیتی هنوز راه‌آهن کشور به طور مثال به راه‌آهن آذربایجان یا ارمنستان متصل نیست. مشکل دیگر در این زمینه تفاوت در عرض ریل‌های کشور با کشورهای همسایه ازجمله کشورهای مشترک‌المنافع است. بدین ترتیب باید برای اتصال راه‌آهن کشور به خطوط ریلی این کشورها تجهیزات تعویض بوژی (تریلر دارای محورهای متناسب با میزان بار) در مرزهای ریلی کشور نصب شوند. در این زمینه کمبودهایی وجود دارد و کمبود امکانات کافی و فرسودگی تجهیزات موجود موجب افزایش زمان و هزینه ترانزیت می‌شود. مشکل دیگر حمل‌ونقل ریلی کشور کمبود و فرسودگی واگن‌های مسقف برای حمل محصولات و نیز کمبود لکوموتیو است که کمبود بودجه و نیز افزایش نرخ ارز و از سوی دیگر تحریم‌های بین‌المللی این مشکلات را تشدید کرده است. همچنین هزینه‌های نگهداری و بازسازی خطوط نیز بسیار بالاست و هزینه سنگینی را به راه‌آهن
کشور تحمیل می‌کند.
کمبود امکانات دریایی برای توسعه حمل‌ونقل ترکیبی
در بخش حمل‌ونقل دریایی نیز هرچند برخی بنادر مانند شهید رجایی به طور مناسبی تجهیز و توسعه یافته‌اند ولی بسیاری از بنادر ترانزیتی کشور همچنان از امکانات و تجهیزات کافی برای تخلیه و بارگیری کانتینرها و نیز امکان ارایه حمل‌ونقل ترکیبی برخوردار نبوده و با کمبود شدید منابع مالی برای ایجاد و توسعه زیرساخت‌های بندری و توسعه ناوگان دریایی مواجهند. نبود مدیریت واحد در بنادر تجاری کشور و فقدان اختیارات کافی برای تنظیم تعرفه‌های بندری در شرایط رقابتی منطقه‌یی، فرسوده بودن ناوگان دریایی و بی‌میلی یا توان پایین بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های بنادر ازجمله مشکلات حمل‌ونقل دریایی به‌ویژه در امر ترانزیت هستند.
