سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی که رییس آن معاون وزیر جهاد کشاورزی است، قصد دارد در مقابل منتقدانی که می‌گویند نتیجه تحقیقات این سازمان، تاثیری بر وضعیت کشاورزی کشور نگذاشته است و عمده آنها «تحقیقات لوکس» بوده‌اند، پاسخ بدهد.
اسکندر زند، رییس این سازمان می‌گوید که باوجود وضعیت مالی بغرنج، آنها توانسته‌اند 6300 طرح تحقیقاتی را در طول سال گذشته به سرانجام برسانند. با این حال، او هرچند از به چشم نیامدن زحمات سازمان تحت امرش ناراضی است، اعتقاد چندانی به بلندگو به دست گرفتن و فریاد زدن ندارد و معتقد است که به دلیل شرایط خاص کشور، نباید فشاری به دولت برای افزایش بودجه سازمان تحقیقات کشاورزی وارد بیاید.
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با زمین بسیار بزرگی که در یکی از گران‌ترین نقاط تهران، یعنی ولنجک دراختیار دارد، بنا بر قاعده باید سازمان ثروتمند و مبسوط الیدی باشد. اما این چیزی نیست که با پیاده‌رویِ کوتاهی که پیش از شروع نشست خبریِ دکتر زند درمحوطه باغ آن داشتم، به نظرم بیاید. جابه‌جای محوطه تابلوهایی نصب شده است که به بیننده یا شخص درحال پیاده‌روی، اطلاعاتی در مورد گونه‌ها یا اقلام مختلف کشاورزی می‌دهد که باز هم بنا بر قاعده باید در اطراف تابلو باشند، درحالی که اطراف تقریبا تمام تابلوها، تنها چیزی که دیده می‌شود، زمین‌های خشک و بی‌آب و علف است. این تابلوها در واقع تابلوی موسسه تحقیقاتی هستند که یکی از فعالیت‌هایش همین به نمایش گذاشتن اقلام و گونه‌های جدید کشاورزی است. اما به غیر از این تصویر اولیه از تابلوی سازمان تحقیقات کشاورزی که تاثیر منفی‌اش را بر بیننده می‌گذارد، فضای عمومی موسسه هم حسی از رخوت و «دولتی بودن» را القا می‌کند.
«تحقیقات لوکس»
معاون وزیر جهاد کشاورزی گفت: «ما یک مشکل اساسی داریم وآن هم این است که وظایفی که داریم به قدری عادی به‌نظر می‌رسد که برای تبلیغ کردن و جلب‌نظر کردن حول آنها کاملا ضعیف عمل کرده‌ایم. از طرف دیگر، از آنجا که سازمان تحقیقات کشاورزی سازمانی حاکمیتی است، ما نتیجه تحقیقاتمان را به رایگان در اختیار همه قرار می‌دهیم و خود این مساله موجب شده است که کارمان آنگونه که باید به چشم نیاید.»
زند به یکی از انتقاداتی که بسیاری به سازمان تحقیقات کشاورزی وارد می‌کنند، هم پاسخ داد. به گفته وی، عده‌یی از بی‌اثربودن طرح‌ها و تحقیقات این سازمان و خاک خوردن آنها در قفسه‌های کتابخانه‌ها می‌گویند و نتیجه تحقیقات این سازمان را، «لوکس» و به دور از نیازهای واقعی کشاورزی کشور می‌دانند. «تحقیقات چیزی نیست که نتیجه‌اش را آنی و لحظه‌یی بشود دید، مشکل کار محقق این است که باید با نگاه به آینده کارش را پیش ببرد. ما در سازمان تحقیقات کشاورزی هم همین کار را کرده‌ایم. 20سال پیش در یزد مرکز ملی تحقیقات شوری به راه انداختیم که عده‌یی درهمان زمان هم می‌گفتند که به درد ایران نمی‌خورد، ولی الان می‌بینید که خاک کشور درحال شورشدن است و آینده‌نگری آن روز سازمان، به کار آمده است.»
از زند پرسیدم که سازمان تحقیقات کشاورزی چه برنامه‌یی دارد که نتیجه تحقیقاتش «به چشم بیایند»؟ زند در پاسخ گفت: «ما قصد داریم به سمت تجاری‌سازی تحقیقاتمان حرکت کنیم. لازمه این هدف این است که شرکت‌های بخش خصوصی وارد گود بشوند و تحقیقات به آنها سپرده شود.
تحقیق و توسعه با جیب خالی
از زند در مورد نقش R&D در کشاورزی کشور و بودجه تحقیقاتی سازمان تحقیقات کشاورزی پرسیدم. به گفته زند، حتی پس از ابلاغ مقام معظم رهبری برای رسیدن به سهم 4درصدی تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی در افق1404، امروز این عدد بالاتر از 0.5درصد نیست. «سال‌هاست که در برنامه‌های سوم و چهارم توسعه کشور تاکید شده است که اگر نه به سهم 4درصدی، که دست‌کم باید به سهم 3درصدی تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی برسیم، اما همین حالا هم گوش کسی بدهکار نیست. ما از ترکیه که سهم تحقیق و توسعه در GDP آن کشور یک درصد است، هم عقب‌تریم.»
«ما الان فقط و فقط حقوق پرسنل‌مان را می‌توانیم بدهیم و بودجه بیشتری از وزارت کشاورزی نمی‌گیریم. حتی توقع خاصی هم نداریم، چون که وضعیت طوری است که وزارتخانه هم بودجه‌یی ندارد که به ما بدهد.» زند البته توضیح نداد که در بحبوحه بی‌پولی و در شرایطی که سازمان تحقیقات کشاورزی فقط درحدی بودجه دارد که حقوق پرسنلش را پرداخت کند، چطور توانسته است 6300 طرح تحقیقاتی را به سرانجام برساند. آنچه در گفت‌وگوی او با «تعادل» حتی واضح‌تر از این تناقض بود، اصرارش بر عدم شفافیت در ارایه آمار و ارقام بود.
آنچه خوبان ندارند، ما داریم
معاون وزیر و رییس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به گفته خودش استاد تمام پایه 24 است. به اصطلاح خودمانی یعنی رییس این سازمان را باید «پروفسور» اسکندر زند، خطاب کرد. زند تقریبا تمامی مدت زمان جلسه، از دستاوردهای سازمان تحت امرش گفت. به گفته او سازمان تحقیقات کشاورزی درطول سال گذشته بیش از 6300 طرح تحقیقاتی را اجرایی کرده و باز به گفته خود زند با تقسیم این تعداد طرح به روزهای سال، سازمان تحقیقات کشاورزی افتخار به سرانجام رساندن روزانه 20 طرح را از آن خود می‌کند. زند درطول مدت صحبتش، به حدود 30 طرح از این 6300 طرح اشاره کرد. طرح‌هایی مثل تولید گونه‌یی از نخود که در جشنواره خوارزمی ارایه شده و جایزه برده است، حتی در دمای 15- درجه سانتیگراد هم دوام می‌آورد و در کل جهان نیز بی‌رقیب است؛ یا انجام «سزارین ماهی‌های خاویار» که دستاوردی است که باعث جلوگیری از مرگ ماهی‌های کمیاب خاویار می‌شود، بدون آنکه چیزی از تولید خاویار در ایران کاسته شود.
علاوه بر اینها، زند معتقد است که کشاورزی ایران به قدری موفق است که بسیاری از محصولاتش با مازاد تولید رو‌به‌‌رو هستند. او به تقدیر فائواز ایران برای کاهش میزان گرسنگی نیز اشاره کرد و گفت: «ما در سازمان تحقیقات کشاورزی به قدری دستاوردهای مهم داریم که می‌توانیم هرشب در اخبار علمی حرف برای گفتن داشته باشیم.» کلام آخر اینکه، ویژگی مشترکی در بسیاری از مسوولان کشور وجود دارد که شاید باید فکری به حال آن کرد. آنها از شفافیت و ارایه آمار دقیق هراس دارند. شاید اطلاعات طبقه‌بندی شده باشند و شاید اصحاب رسانه محرم نباشند. با این همه شاید بتوان گفت که اگر مسوولان بخواهند، رسانه‌ها برای انعکاس اخبار و درازکردن دست یاری به سوی آنها پیشقدم شوند.
